Τουρισμός και εργασία: Τα γκαρσόνια της Ευρώπης… και αν σου αρέσει

Το σκληρό εργασιακό πρόσωπο πίσω από τις λαμπερό προσωπείο του Τουρισμού στην Ελλάδα.

«Αν σου αρέσει…» - τρείς μόνο λέξεις και τρεις τελείες, τα αποσιωπητικά της απειλής. Ολόκληρο αυτό το ρεπορτάζ θα χωρούσε σε αυτές τις τρεις λέξεις που καταγράφονται στην επιστημονική έρευνα που θα παρουσιάσουμε ανάμεσα σε πολλά άλλα στοιχεία που αποκαλύπτουν το σκληρό πρόσωπο πίσω από το λαμπερό προσωπείο του τουρισμού.

Δεκαετίες πριν, όταν οι σημερινοί εργαζόμενοι σε αυτή που συνηθίσαμε να αποκαλούμε «βαριά βιομηχανία της χώρας»

ήταν ακόμα παιδιά, ο τότε πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου είπε πει την εμβληματική φράση «δεν θα γίνουμε τα γκαρσόνια της Ευρώπης». Εντέλει και γκαρσόνια γίναμε και, ενίοτε, φεύγουμε για μεροκάματα σε τουριστικές μονάδες έξω από την χώρα. Ωστόσο κάτι αλλάζει τα τελευταία χρόνια – από τη μία η κυβέρνηση επαίρεται πως είναι οι δικές της νομοθετικές παρεμβάσεις που κάνουν τον άγριο κόσμο της τουριστικής βιομηχανίας λίγο πιο σύννομο. Από την άλλη οι χιλιάδες κενές θέσεις εργασίας δείχνουν πως αυτός ο κόσμος μάλλον δεν είναι και τόσο ελκυστικός για τους εργαζόμενους.

Η φετινή σεζόν ξεκίνησε με δυο εργατικά δυστυχήματα, δυο εργαζόμενοι πήγαν για μεροκάματο και δεν γύρισαν σπίτι τους: στις 12 Απριλίου, μια 59χρονη καθαρίστρια στην Οία της Σαντορίνης τραυματίστηκε θανάσιμα όταν έπεσε πάνω της πτυσσόμενο κρεβάτι. Την επόμενη, στο Φαληράκι Ρόδου ένας 65χρονος συνεθλίβη από πρέσα πλυντηρίου σε μεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότημα. Ήταν η κακιά η ώρα; Και πόσες «κακές ώρες» μετρά ο κλάδος σας τα τελευταία χρόνια; Αυτή είναι η πρώτη ερώτηση που θέσαμε στον Γιώργο Χοτζόγλου, πρόεδρο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων στον Επισιτισμό - Τουρισμό (ΠΟΕΕΤ).

«Πόσες κακές ώρες να επικαλεστούμε; Δυστυχώς δεν υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί σε όλη την επικράτεια και ειδικότερα σε μεγάλους τουριστικούς προορισμούς που να ελέγχουν την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων», λέει ο κ.Χοτζόγλου τονίζοντας πως ο κλάδος έχει την θλιβερή πρωτιά στα θανατηφόρα ατυχήματα αλλά και στα ατυχήματα που προκάλεσαν ολική ή μερική αναπηρία, με τον πολύπαθο κλάδο των διανομέων να μετρά τα τελευταία 7 χρόνια ένα θάνατο μηνιαίως.

«Η Πολιτεία δεν έχει μεριμνήσει να εποπτεύει επαρκώς την υγεία και ασφάλεια. Χαρακτηριστικά σας αναφέρω πως στην επιχείρηση που οι εργαζόμενοι κολυμπούσαν για να σερβίρουν ουδέποτε έγινε τελικά έλεγχος από τα τεχνικά κλιμάκια της Επιθεώρησης εργασίας», αναφέρει ο Χοτζόγλου.

Αυτές τις μέρες, όπως κάθε χρόνο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζονται από αναρτήσεις με μαγευτικά ηλιοβασιλέματα και υπέροχα καταλύματα για τους τουρίστες. Ποιες είναι όμως οι συνθήκες διαβίωσης για όσους δουλεύουν πίσω από το «τουριστικό θαύμα»;

«Πιστεύαμε πως μετά την επανεκκίνηση του κλάδου από την πανδημία είχαμε λύσει το πρόβλημα της στέγασης, αλλά, δυστυχώς, το πρόβλημα δεν είχε την ανάδειξη που θα έπρεπε καθώς οι τουριστικές μονάδες υπολειτουργούσαν. Μόλις ο κλάδος πήρε μπρος στο 100% φάνηκε ξεκάθαρα το πρόβλημα», μας λέει ο κ.Χοτζόγλου. «Η ανεξέλεγκτη άνθιση του Airbnb έχει προκαλέσει πολλά προβλήματα με τελευταίο αυτό που πέταξαν ενοικιάστρια εκπαιδευτικό έξω από το σπίτι για να το νοικιάσει ο ιδιοκτήτης και η εργαζόμενη αναγκάστηκε να μετακομίσει σε camping. Όσο αφορά εμάς αναγκαζόμαστε να μένουμε 3- 4 άτομα σε «τρώγλες» των 20 – 25 τ.μ., σε υπόγεια χωρίς αερισμό και βασικά στάνταρ που θα έπρεπε να είχαν».

Επομένως, όλα όσα αναφέρει ο κ.Χοτζόγλου απαντούν και στο ερώτημα γιατί υπάρχουν τόσες κενές θέσεις εργασίας; «Ακριβώς όλα αυτά είναι αποτρεπτικός παράγοντας για να πάει κάποιος για δουλειά! Σε συνδυασμό με την πενιχρή στήριξη της πολιτείας τους χειμερινούς μήνες, τότε γίνεται αντιληπτό γιατί έχουμε σχεδόν 80,000 κενές θέσεις στον Τουρισμό & Επισιτισμό.

» Από τα συνεχόμενα ρεκόρ αφίξεων και εισπράξεων που φέρνει ο Τουρισμός στην χώρα μας, δυστυχώς αυτά που καρπώνονται οι εργαζόμενοι δεν είναι αυτά που προσδοκούμε. Είναι στα υπέρ η διατήρηση της ΣΣΕ με αυξήσεις που υπογράφουμε τα 4 τελευταία χρόνια είναι όμως στα αρνητικά η μη τήρηση της στο 100% και η καταστρατήγηση της εργατικής νομοθεσίας».

Η αποκαλούμενη «βαριά μας βιομηχανία» έχει ταυτιστεί με φαινόμενα εργοδοτικής ασυδοσίας και άσχημες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Ο Γιώργος Αργείτης είναι Επιστημονικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ και Καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Κι είναι ο πλέον κατάλληλος να μας εξηγήσει ποια είναι η πραγματικότητα πίσω από τους δείκτες και τα οικονομικά στοιχεία.

«Ο τουρισμός και οι συναφείς με αυτόν οικονομικές δραστηριότητες είναι πράγματι η «βαριά βιομηχανία» του σημερινού υποδείγματος ανάπτυξης της χώρας μας, ενός υποδείγματος που χαρακτηρίζεται από διαρθρωτική ανεπάρκεια, δεν είναι διατηρήσιμο και βιώσιμο», αναφέρει ο Αργείτης τονίζοντας πως «ένα υπόδειγμα ανάπτυξης που δεν στηρίζεται στην καινοτομία, στη δημιουργική επιχειρηματικότητα, στη γνώση, στην ποιοτική διαφοροποίηση, σε προηγμένες οργανωτικές ρουτίνες, παρά μόνο στο χαμηλό κόστος εργασίας είναι «φυσιολογικό» να υποτιμά τη σημασία της προστασία της εργασίας ως κύριο αναπτυξιακό θεσμό και να επιτρέπει φαινόμενα εργοδοτικής παραβατικότητας και συνθηκών εργασίας που δεν προτεραιοποιούν την αξιοπρεπή διαβίωση των εργαζομένων, την υγεία και την ασφάλεια τους, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, κ.ά».

Σύμφωνα με πρόσφατες δημοσιεύσεις ΙΝΕ ΓΣΕΕ:

1 στους 2 εργαζόμενους σε δραστηριότητες παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης εργάζεται περισσότερες ώρες από αυτές που ορίζει η σύμβασή τους σε εβδομαδιαία βάση. 16% εργάζεται πάνω από 10 ώρες. 65% των εργαζομένων δεν αμείβονται για την υπερεργασία τους.

«Αν αυτά τα ποσοτικά δεδομένα είναι χαρακτηριστικά της «βαριάς βιομηχανίας» της οικονομίας μας, τότε η ανάγκη αναπτυξιακού μετασχηματισμού δεν είναι μόνο επιτακτική, αλλά προϋπόθεση για την κοινωνική βιωσιμότητά μας», υπογραμμίζει ο κ.Αργείτης.

Την ίδια ώρα η κυβέρνηση θριαμβολογεί για την εισαγωγή ψηφιακής κάρτας εργασίας και την κλαδική σύμβαση στο χώρο του τουρισμού. Αρκούν αυτά τα δύο εργαλεία για την συμμόρφωση των εργοδοτών, ρωτάμε τον επιστημονικό διευθυντή του ΙΝΕ ΓΣΕΕ.

«Η χρήση της ψηφιακής κάρτας εργασίας, όπου έχει συμβεί, ανέδειξε ένα διαχρονικό αίτημα των συνδικάτων που αφορούσε θεσμικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση των φαινομένων της απλήρωτης υπερεργασίας, και της αδήλωτης και υποδηλωμένης εργασίας στη χώρας μας. Η χρήση της ανέδειξε τη χρόνια υπερεκμετάλλευση των εργαζομένων στην Ελλάδα, την έκταση της εργοδοτικής παραβατικότητας. Έχει επίσης φέρει στο φως άτυπους και χρόνιους μηχανισμούς αναδιανομής του εισοδήματος σε βάρος των εργαζομένων. Ήδη μιλάμε για χιλιάδες αδήλωτες και σε μεγάλο βαθμό απλήρωτες ώρες εργασίας, που στο σύνολο της οικονομίας θα γίνουν εκατοντάδες και αν πάμε πίσω το χρόνο και προσθέσουμε έτη και δεκαετίες τότε μπορούμε να αντιληφθούμε γιατί η διανομή του εισοδήματος στην Ελλάδα είναι τόσο άνιση και οι δείκτες της ανισότητας υψηλοί. Δεν θα έπρεπε λοιπόν να αποτελεί η χρήση της ψηφιακής κάρτας εργασίας αφορμή για καμία θριαμβολογία, αλλά για προβληματισμό για το τι πραγματικά συμβαίνει στην αγορά εργασίας και την άμεση ανάγκη θεσμικής προστασίας των εργαζομένων», μας λέει ο κ.Αργείτης.

64% των εργαζομένων σε δραστηριότητες παροχής καταλύματος και υπηρεσιών εστίασης δηλώνει ότι η εργασία του απαιτεί σημαντική σωματική καταπόνηση. 83% δηλώνει ότι επιστρέφει από την εργασία του εξαντλημένο 63% εκτιμά η φύση της εργασίας του έχει επηρεάσει τη σωματική του υγεία.

«Οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (ΣΣΕ) μπορούν να ενισχύσουν την προστασία των εργαζομένων», αναφέρει ο κ.Αργείτης τονίζοντας ωστόσο πως «έχει πολύ μεγάλη σημασία η οριζόντια υλοποίηση και επέκταση των ΣΣΕ και η κάλυψη όλων των εργαζομένων για να μην προσθέσουμε ένα νέο παράγοντα ανισότητας και κατακερματισμού στην ελληνική αγορά εργασίας, δηλαδή κλάδους με και χωρίς ΣΣΕ. Αν σε αυτά προσθέσουμε και την ουσιαστική ενίσχυση του ΣΕΠΕ τότε θα μπορούσαν να γίνουν βήματα προόδου στην κατεύθυνση μιας πιο θεσμικά οργανωμένης αγοράς εργασίας και μιας πιο βιώσιμης οικονομίας και κοινωνίας».

Όσα ο Καθηγητής μας εξηγεί μέσα από την επιστημονική έρευνα, ένας έμπειρος συνδικαλιστής μπορεί να μας τα δείξει σε μίκρο – επίπεδο, μιλώντας βιωματικά από τους χώρους δουλειάς. Ο Νίκος Κοκολάκης είναι ο πρόεδρος του Σωματείου Ξενοδοχοϋπαλλήλων του Νομού Ηρακλείου – από το 1988 εργάζεται ακατάπαυστα σε ξενοδοχεία της Κρήτης. Πως ερμηνεύει το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στρέφουν την πλάτη τους στον κλάδο; Εποχικότητα, μικρή κάλυψη από το επίδομα ανεργίας το χειμώνα, εντατικοποίηση της εργασίας και επιδείνωση αλλά και καταστρατήγηση της εργατικής νομοθεσίας είναι οι κύριοι λόγοι που ερμηνεύουν το φαινόμενο κατά τον Κοκολάκη. «Έχουμε ήδη καταγγελίες πως ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ξενοδοχείων δεν εφαρμόζει τη σύμβαση εργασίας. Δεν υπάρχει σωστή εφαρμογή της ψηφιακής κάρτας εργασίας. Πολλοί εργαζόμενοι ενώ έχουν ρεπό στο πρόγραμμα που αναρτά ο εργοδότης στο σύστημα Εργάνη, πηγαίνουν και δουλεύουν κανονικά και δεν χτυπάνε την κάρτα τους. Όπως επίσης καταγγέλλουν οι εργαζόμενοι, δεν χτυπάνε την κάρτα οι ίδιοι αλλά οι προϊστάμενοι κι οι διευθυντές τους. Υπάρχουν επίσης αρκετές καταγγελίες ότι ενώ τελειώνει η βάρδια και χτυπάνε την κάρτα, επιστρέφουν κανονικά στην εργασία τους. Ένα μεγάλο ποσοστό εκβιάζει τους εργαζόμενους να μην χτυπάνε την κάρτα με αποτέλεσμα να χάνουν από το εισόδημά τους».

Όλα αυτά οδηγούν αναπόφευκτα στο επόμενο ερώτημα: πόσους Επιθεωρητές Εργασίας έχει η ναυαρχίδα του ελληνικού τουρισμού, η Κρήτη. «Το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας έχει 5 ελεγκτές για τον Νομό Ηρακλείου για πάνω 600 ξενοδοχεία, ολόκληρη τη βιομηχανική ζώνη και τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Η Κρήτη αυτή τη στιγμή πρέπει να έχει πάνω από 3.000 ξενοδοχεία και πάνω από 60.000 εργαζόμενους στον επισιτισμό και τον τουρισμό . Για το σύνολο του νησιού, αν δεν κάνω λάθος, υπάρχουν 11 ελεγκτές. Επομένως, είναι σταγόνα στον ωκεανό οι έλεγχοι που πραγματοποιούνται παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλονται».

Είναι αμέτρητες οι μαρτυρίες των «σεζονίστας» που περιγράφουν τις αληθινές συνθήκες του «τουριστικού θαύματος». Ο Γιάννης, που δούλεψε σε ξενοδοχεία για τρία συνεχόμενα καλοκαίρια στην Μύκονο και την Ιθάκη για να περάσει μετά στον επισιτισμό, ψάχνει πια για μια οποιαδήποτε δουλειά σε άλλο κλάδο. «Το μόνο σίγουρο όταν δουλεύεις σεζόν είναι πως θα φας πολλά ψέματα. Θα σε δουλέψουν κανονικά. Είτε θα σε ρίξουν στην αμοιβή, είτε στο κατάλυμα, είτε στο φαγητό. Διαλύεσαι δουλεύοντας επί μήνες χωρίς ρεπό, κάτω από τον ήλιο, μέσα στις κουζίνες, μπροστά από τη λάτζα. Μετά δεν έχεις μέση, χέρια, πόδια. Και τα αφεντικά περιμένουν να τους πεις κι ευχαριστώ… Ευχαριστώ κι εγώ φίλε, δεν θα πάρω…»

Αύριο το Β' μέρος του ρεπορτάζ με μια πρωτότυπη επιστημονική έρευνα για τη βία και την παρενόχληση στο χώρο του Τουρισμού.

#ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ #ΕΡΓΑΣΙΑ #ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ