Θεσμικές ακροβασίες

Βασικός κανόνας της πελατοκρατικής διακυβέρνησης είναι η αποφυγή και παρεμπόδιση της αναζήτησης και κατανόησης των ελλείψεων και των σφαλμάτων στην διακυβέρνηση, τα οποία μεταφέρονται, τεχνηέντως, ως αδιέξοδα στους πολίτες.

Μια αίσθηση θεσμικής ακροβασίας είναι κοινή για τα τεκταινόμενα στην Ελλάδα και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Εντελώς διαφορετικά μεγέθη και πραγματικότητες συναντώνται στο σημείο της διασάλευσης των θεμελίων της Δημοκρατίας. Στις ΗΠΑ φαίνεται να

σείεται το φιλελεύθερο θεσμικό οικοδόμημα που ευαγγελιζόταν μια πολιτική τάξη, όχι πάνω αλλά δίπλα, και σε αρμονία με τον ιδιωτικό τομέα και την κοινωνία πολιτών. Στην Ελλάδα, η τραγωδία των Τεμπών φαίνεται να έχει σοβαρές συνέπειες τόσο για τη δικαιοσύνη όσο και για το σύνολο των θεσμών. Η συστατική για την ισχύ τους προϋπόθεση, η εμπιστοσύνη, δείχνει να κλονίζεται σοβαρά.

Είναι ιστορικό δεδομένο ότι η ακροβασία μεταξύ θεσμικής ισορροπίας και θεσμικής εκτροπής εμφανίζεται όταν ιδιαίτερες οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες προκαλούν αίσθημα δυσφορίας και δυσανεξίας στους πολίτες. Όταν κυριαρχεί αυτή η αίσθηση σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, τότε, σχεδόν πάντα, η «υγεία» των θεσμών δεν είναι καλή. Αυτό σημαίνει ότι διαψεύδονται τόσο οι προσδοκίες των πολιτών όσο και των ίδιων των θεσμών με ευθύνη τόσο των κυβερνώντων όσο και εκείνων που καλούνται να τους υπηρετήσουν.

Ειρήσθω, εν παρόδω, ότι θα άξιζε να μελετούσε κανείς τη γνώμη των ίδιων των δικαστών, κατά πόσον, για παράδειγμα, αισθάνονται να έχουν διαψευστεί οι προσδοκίες τους από την λειτουργία και την οργάνωση του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης.

Σε κάθε περίπτωση καταγράφονται 3 προτάσεις για την αντιμετώπιση της επαπειλούμενης κοινωνικής αναταραχής.

Η πρώτη εστιάζει στην υπέρβασή τους μέσω της κατάργησης των ίδιων των προβλημάτων κι όχι των αιτιών που τα προκαλούν. Η ύπαρξη των προβλημάτων αποδίδεται σε κάποιους εικονικούς εχθρούς που πρέπει να συντριβούν. Φορείς αυτών των αντιλήψεων είναι οι πάσης φύσεως ακραίοι, εμμονικοί, λαϊκιστές και δεισιδαίμονες- σε κάθε περίπτωση άνθρωποι με προ-κατακλυσμιαία αντίληψη του κόσμου και των κοινωνιών.

Η εφαρμογή των απόψεών τους- τουλάχιστον με τη μορφή που εκδηλώνονται δημοσίως- θα οδηγήσει στην κατεδάφιση όχι μόνον των διεθνών συνθηκών και κανόνων που οριοθέτησαν τη συνύπαρξή μας αλλά μια επιστροφή σε προ-κοινωνικά μοντέλα συμβίωσης με κατάργηση κάθε είδους διαφοροποίησης και ενσωμάτωσης.

Η δεύτερη είναι εκείνη που υποστηρίζει την διατήρηση του status quo. Είναι όλοι εκείνοι, εξ αιτίας της αβελτηρίας των οποίων οι μεταρρυθμίσεις πάγωσαν ή υπονομεύτηκαν. Στην Ελλάδα αυτό έγινε κατά κόρον, στα χρόνια της μεταπολίτευσης, με απώτερο σκοπό τη διατήρηση όσων περισσότερων ωφελημάτων μπορούσε να αποκομίσει το πελατειακό σύστημα από την πελατειακή διακυβέρνηση.

Βασικός κανόνας της πελατοκρατικής διακυβέρνησης είναι η αποφυγή και παρεμπόδιση της αναζήτησης και κατανόησης των ελλείψεων και των σφαλμάτων στην διακυβέρνηση, τα οποία μεταφέρονται, τεχνηέντως, ως αδιέξοδα στους πολίτες. Αυτοί, με τη σειρά τους, στις περιπτώσεις οξείας κρίσης, όπως αυτή που βιώνουμε, στρέφονται εναντίον των θεσμών- αφού εν τέλει στα πρόσωπα που τους υπηρετούν είναι ευκολότερο να προσωποιηθούν οι ευθύνες.

Η τρίτη πρόταση εξόδου από την κρίση είναι η δρομολόγηση μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων και δράσεων για την ενίσχυση των θεσμών. Τι ενισχύει, όμως, τους θεσμούς;

Ό,τι μειώνει την αβεβαιότητα των δρώντων υποκειμένων (πολιτών) και των οργανώσεων (δημοσίων και μη) που μετέχουν στην υλοποίηση μιας πολιτικής (σαφείς αρμοδιότητες, απλουστευμένες διαδικασίες, λογοδοσία και διαφάνεια). Ό,τι διαφοροποιεί στις λύσεις που δίδονται για κάθε κοινωνικό πρόβλημα μεταξύ των αποδεκτών με κεντρικό στόχο την κοινωνική δικαιοσύνη (κοινωνική διαβούλευση, μείωση ανισοτήτων). Ό,τι διασφαλίζει την αυτο-πραγμάτωση κάθε πολίτη με εγγυήσεις της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας του (θεμελιώδη δικαιώματα). Ό,τι διασφαλίζει την ελευθερία της επικοινωνίας, υπό την έννοια της διασφάλισης των νομιμοποιημένων συμπεριφορικών προσδοκιών (κανόνες στην επικοινωνία μέσω του Διαδικτύου, μηχανισμοί αυτο-προστασίας από την τεχνητή νοημοσύνη). Ό,τι αποτελεί κάλυψη των αναγκών κάθε πολίτη σε μια εγχρήματη οικονομία (κοινωνικό κράτος ευημερίας). Ό,τι κατοχυρώνει τη δημοκρατική άσκηση της λαϊκής κυριαρχίας μέσω των εγγυήσεων του δικαιώματος του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι.

Σήμερα, ενώπιον μιας διαφαινόμενης βαρβαρότητας, είναι χρέος κάθε πολίτη που ενστερνίζεται τις βασικές αρχές τού ευρωπαϊκού πολιτισμού και της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης να στρατευθεί στην υπεράσπιση των αγώνων για την αποφυγή και την άρση των θεσμικών αδιεξόδων.

(Ο Παναγιώτης Καρκατσούλης είναι εμπειρογνώμονας δημόσιας διοίκησης, π.βουλευτής)

#ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ_ΚΑΡΚΑΤΣΟΥΛΗΣ