Τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα έπιασαν τους νομοθέτες στον…ύπνο

Επιστημονικά συναρπαστικά, ηθικά προκλητικά και, ως επί το πλείστον, εντελώς ανεξέλεγκτα από την ισχύουσα νομοθεσία είναι τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα΄.

Η είδηση πως επιστήμονες δημιούργησαν συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα χρησιμοποιώντας βλαστοκύτταρα και παρακάμπτοντας την ανάγκη χρήσης ωαρίου ή σπέρματος, απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί τα μέσα ενημέρωσης από την προηγούμενη εβδομάδα, προκαλώντας έντονη ανησυχία στο κοινό, στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και στους νομοθέτες.

Όλα ξεκίνησαν όταν η καθηγήτρια Magdalena Żernicka-Goetz, του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ και του Ινστιτούτου

Τεχνολογίας της Καλιφόρνια, μίλησε την περασμένη Τετάρτη για το έργο της ερευνητικής ομάδας της κατά την ετήσια συνάντηση της Διεθνούς Εταιρείας για την Έρευνα Βλαστοκυττάρων στη Βοστώνη.

Στο συνέδριο, η Żernicka-Goetz περιέγραψε την καλλιέργεια των εμβρύων σε ένα στάδιο λίγο περισσότερο από το νόμιμο όριο των 14 ημερών ανάπτυξης ενός φυσικού εμβρύου στο εργαστήριο. Και αυτό ήταν που προκάλεσε ανησυχία.

Η ίδια καθησυχάζει λέγοντας ότι δεν υπάρχουν σχέδια για τη δημιουργία μωρών που μεγαλώνουν στο εργαστήριο. Ο στόχος είναι να αποκτηθούν γνώσεις για ένα παράθυρο ανθρώπινης ανάπτυξης που μέχρι τώρα παραμένει ένα «μαύρο κουτί» επειδή υπερβαίνει το νόμιμο όριο των 14 ημερών.

«Μπορούμε να δημιουργήσουμε μοντέλα που μοιάζουν με ανθρώπινα έμβρυα με τον επαναπρογραμματισμό εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων», είπε η ίδια στο συνέδριο, σύμφωνα με την εφημερίδα The Guardian. «Δεν υπάρχει βραχυπρόθεσμη προοπτική κλινικής χρήσης των συνθετικών εμβρύων. Θα ήταν παράνομο να τα εμφυτεύσουμε στη μήτρα ενός ανθρώπου και δεν είναι ακόμη σαφές εάν αυτές οι δομές έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν να ωριμάζουν πέρα από τα πρώτα στάδια ανάπτυξης».

Ωστόσο, οι πλήρεις λεπτομέρειες αυτής της τελευταίας εργασίας, από το εργαστήριο Cambridge-Caltech, δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί σε επιστημονικό περιοδικό.

Η επιστήμη «τρέχει» γρηγορότερα από τη νομοθεσία

Οι δομές του μοντέλου που αναπτύχθηκαν από ένα μεμονωμένο εμβρυϊκό βλαστοκύτταρο, έφτασαν στην αρχή ενός αναπτυξιακού ορόσημου γνωστού ως γαστριδίωση, όπου το έμβρυο προχωρά από ένα αδιαφοροποίητο σύνολο κυττάρων στον σχηματισμό διακριτών κυτταρικών γραμμών και στο στήσιμο των βασικών αξόνων του σώματος. Σε αυτό το στάδιο, το έμβρυο δεν έχει ακόμη καρδιά, έντερο ή πρωτόγονο εγκέφαλο, αλλά το μοντέλο έδειξε την παρουσία αρχέγονων κυττάρων που είναι τα πρόδρομα κύτταρα του ωαρίου και του σπέρματος.

Πολλοί επιστήμονες δικαιολογούν τη μελέτη της Goetz λέγοντας ότι η έρευνα θα μπορούσε να βελτιώσει την εξωσωματική γονιμοποίηση ή να δώσει ενδείξεις για τα αίτια των γενετικών ανωμαλιών. Η Josephine Johnston, μελετήτρια στο Hastings Center, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό βιοηθικής, ωστόσο, πιστεύει ότι τα κύρια κίνητρα τέτοιου είδους μελέτης είναι η περιέργεια και ο επιστημονικός ανταγωνισμός. «Δεν νομίζω ότι οφείλεται σε ανησυχία για υπογονιμότητα ή για πρόωρες αποβολές. Οδηγείται από την περιέργεια εξερεύνησης μιας περιοχής που είναι ακόμα ανεξερεύνητη», σχολιάζει στο MIT Technology Review

Άλλοι πιστεύουν ότι η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη φυσιολογικών εμβρύων, ή μοντέλων εμβρύων, θα δημιουργούσε μια πλατφόρμα για την διερεύνηση των δυνατοτήτων της γενετικής μηχανικής στους ανθρώπους. Πιο πλήρως ανεπτυγμένα έμβρυα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη των συνεπειών της γονιδιακής επεξεργασίας και άλλων τύπων γενετικής τροποποίησης. Δηλαδή, εάν πρόκειται να δημιουργηθούν γενετικά τροποποιημένοι άνθρωποι στο μέλλον, οι τροποποιήσεις θα πρέπει πρώτα να δοκιμαστούν για ασφάλεια σε έμβρυα εργαστηρίου.

«Θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι τα έμβρυα θα αναπτυχθούν κανονικά και για να γίνει αυτό θα πρέπει να μελετηθούν πέρα από τις 14 ημέρες», αναφέρει στο MIT Technology Review ο Insoo Hyun, βιοηθικός στο Πανεπιστήμιο Case Western Reserve.

Όπως και να’ χει, η εργασία της Magdalena Żernicka-Goetz και της ομάδας της δείχνει ότι οι εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα συμβαίνουν τόσο γρήγορα που ξεπερνούν τη νομοθέτηση.

Το όριο των 14 ημερών

Η Συμβουλευτική Επιτροπή Δεοντολογίας του Υπουργείου Υγείας, Παιδείας και Πρόνοιας των ΗΠΑ πρότεινε για πρώτη φορά τον περιορισμό της έρευνας σε ανθρώπινα έμβρυα σε 14 ημέρες ανάπτυξης το 1979 μετά τη γέννηση των πρώτων μωρών σε δοκιμαστικό σωλήνα.

«Αφού μπορέσαμε να δημιουργήσουμε ανθρώπινα έμβρυα έξω από το σώμα χρειαζόμασταν και κανόνες», σχολιάζει η Josephine Johnston. «Ήταν μια πολιτική απόφαση για να δείξουμε στη κοινωνία ότι υπάρχει ένα κανονιστικό πλαίσιο για αυτήν την έρευνα και ότι δεν μεγαλώνουμε μωρά σε εργαστήρια».

Αυτός ο κανόνας παρέμεινε αδιαμφισβήτητος για πολλά χρόνια. Και αυτό συνέβη εν μέρει επειδή οι επιστήμονες δεν μπορούσαν να αναπτύξουν έμβρυα περισσότερο από 4 ή 5 ημέρες ούτως ή άλλως, κάτι που ήταν αρκετό για την εξωσωματική γονιμοποίηση.

Οι ερευνητές γενικά δεν επιτρέπεται να αναπτύσσουν ανθρώπινα έμβρυα για περισσότερες από 14 ημέρες μετά τη γονιμοποίηση-πριν δηλαδή τα έμβρυα φτάσουν σε ένα υψηλό σημείο πολυπλοκότητας-σύμφωνα με έναν εθνικό νόμο που είχε προταθεί από την κυβερνητική επιτροπή Warnock του Ηνωμένου Βασιλείου το 1984.

wikimedia commons

Γιατί όμως 14 μέρες; Ένας λόγος είναι γιατί μετά από αυτό το όριο ένα έμβρυο αναπτύσσει τρείς στιβάδες κυττάρων που τελικά σχηματίζουν τα όργανα και τους ιστούς του. Ένα άλλο είναι ότι αυτή είναι περίπου η περίοδος που το έμβρυο δεν είναι πλέον σε θέση να διαιρεθεί και επομένως είναι έτοιμο να γίνει άτομο. Σύμφωνα με την επιτροπή Warnock σε αυτό το όριο σταματούν τα πειράματα πριν σχηματιστεί το κεντρικό νευρικό σύστημα (στις περίπου 22 ημέρες), αποκλείοντας οριστικά την πιθανότητα το έμβρυο να αισθάνεται πόνο.

Το 1990, ο κανόνας των 14 ημερών ως μέρος του Human Fertilization and Embryology Act, κατέστησε ποινικό αδίκημα τη διατήρηση ενός ανθρώπινου εμβρύου ζωντανού στο εργαστήριο πέρα από το όριο των 14 ημερών και το 1994, τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ το υποστήριξαν. Έκτοτε, αυτό το όριο ισχύει νομικά σε τουλάχιστον 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ινδίας.

Ορισμένες χώρες το έχουν κάνει νόμο, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ισπανία, σε άλλες παραμένει απλά μια κατευθυντήρια γραμμή, αλλού, όπως στη Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία και Ρωσία απαγορεύεται τελείως η έρευνα σε έμβρυα, ενώ άλλες χώρες επιτρέπουν μια τέτοια έρευνα χωρίς χρονικό όριο, όπως για παράδειγμα, η Βραζιλία και η Γαλλία. Αυτό σημαίνει ότι μια αλλαγή των κατευθυντήριων γραμμών θα μπορούσε να ανοίξει νέα πεδία ανταγωνισμού μεταξύ χωρών χωρίς ομοσπονδιακούς περιορισμούς, ιδιαίτερα μεταξύ επιστημόνων στις ΗΠΑ και την Κίνα.

Ανάγκη αναθεώρησης

Πριν από το 2016, κανένας δεν είχε κρατήσει ποτέ ένα έμβρυο ζωντανό in vitro για περισσότερες από 9 ημέρες, αν και σπάνια είχε διατηρηθεί για περισσότερες από 7 ημέρες στο εργαστήριο και ως εκ τούτου ο κανόνας των 14 ημερών δεν φρενάρισε κανένα ερευνητικό έργο.

«Για το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας, όπως και για την Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (ΙΥΑ) τα έμβρυα διατηρούνται βιώσιμα in vitro μόνο για 3 έως 6 ημέρες. Σε κάθε περίπτωση για την εφαρμογή της ΙΥΑ δεν χρειάζεται μεγαλύτερη παραμονή των προ-εμβρύων σε καλλιέργεια διότι το παράθυρο της εμφύτευσης στον άνθρωπο είναι ανοιχτό 5 ως 7 ημέρες από την ωοληψία», εξηγεί ο Καθηγητής Ιατρικής Γενετικής και Ανθρώπινης Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στο Ιατρικό Τμήμα της Σχολής Επιστημών Υγείας, του Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, κ. Ιωάννης Γεωργίου.

Το 2016, δύο ερευνητικές ομάδες ανέφεραν ότι είχαν διατηρήσει in vitro ανθρώπινα έμβρυα για 12-13 ημέρες. Αυτομάτως εμφανίστηκαν αιτήματα να επανεξεταστεί ο κανόνας και η δυνατότητα εφαρμογής του εκείνη την εποχή λόγω αυτών των επιστημονικών εξελίξεων στην αναπτυξιακή βιολογία. Έκτοτε, φάνηκε τεχνικά εφικτή η υπέρβαση του περιορισμού των 14 ημερών.

Η πίεση για αλλαγή του ορίου εντάθηκε καθώς οι επιστήμονες συνέχισαν να αναπτύσσουν τεχνικές καλλιέργειας in vitro και να εμφυτεύουν ανθρώπινα κύτταρα οργανωτές σε έμβρυα ζώων. Για παράδειγμα, υποστηρίζεται ότι τα έμβρυα πρωτευόντων πλην του ανθρώπου μπορούν να καλλιεργηθούν in vitro για έως και 20 ημέρες μετά τη σύλληψη.

Για αυτό πριν από μερικά χρόνια, επιστήμονες της Διεθνούς Εταιρείας για την Έρευνα Βλαστοκυττάρων (ISSCR) πρότειναν τη χαλάρωση του κανόνα των 14 ημερών, γιατί όλα είναι σχετικά, και αντί να απαγορεύεται εντελώς η έρευνα που υπερβαίνει τις 14 ημέρες σε ανθρώπινα έμβρυα, συνέστησαν να υπακούει σε ένα νέο δεοντολογικό και κανονιστικό πλαίσιο. Επειδή η έρευνα σε έμβρυα δεν λαμβάνει ομοσπονδιακή χρηματοδότηση στις ΗΠΑ και οι νόμοι διαφέρουν πολύ σε όλο τον κόσμο, η ISSCR έχει λάβει τεράστια αναγνώριση ως de facto ρυθμιστής δεοντολογίας του τομέα.

Στις 27 Μαΐου 2021, η Διεθνής Εταιρεία για την Έρευνα Βλαστοκυττάρων (ISSCR) παρουσίασε τις πολυαναμενόμενες νέες κατευθυντήριες γραμμές της για την έρευνα στα βλαστοκύτταρα, αναθεωρώντας τις προηγούμενες του 2016. Την ίδια ημέρα, οι ομάδες εργασίας ISSCR δημοσίευσαν πέντε άρθρα που σχετίζονταν με τις ενημερωμένες Οδηγίες και ο πρόεδρος της ομάδας εργασίας, Robin Lovell-Badge, δημοσίευσε ένα άρθρο όπου περιέγραφε την ανάγκη αναθεώρησης του κανόνα.

Οι ενημερωμένες οδηγίες και τα συνοδευτικά τους σχόλια κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων παρέχοντας καλά μελετημένη και χρήσιμη καθοδήγηση σε πολλά και ποικίλα θέματα, από ανθρώπινες/μη ανθρώπινες χίμαιρες έως την in vitro γαμετογένεση και την επεξεργασία ανθρώπινου γονιδιώματος βλαστικής σειράς. Η εταιρεία πρότεινε, τουλάχιστον, σοβαρή εξέταση της κατάργησης του κανόνα των 14 ημερών χωρίς όμως να αντιπροτείνει ένα άλλο χρονικό όριο ή ακόμη και να αναγνωρίσει την ανάγκη για τον καθορισμό ενός τέτοιου ορίου σε εναρμόνιση με τις εθνικές νομοθεσίες και τις κοινωνικές κουλτούρες, που είναι σημαντικές.

Για παράδειγμα, η κινεζική κοινωνία δεν φαίνεται να έχει ισχυρές θρησκευτικές μεροληψίες σχετικά με την έρευνα στα έμβρυα. Σε αυτή τη βάση, δεν αντιτίθεται σθεναρά στην πιθανή επέκταση του κανόνα των 14 ημερών. Η Κίνα ακολουθεί την «αρχή της προφύλαξης» που βασίζεται στην ηθική προτεραιότητα καθώς πιστεύει ότι εάν η επιστημονική έρευνα ενέχει πιθανούς τεχνολογικούς και ηθικούς κινδύνους για τους οποίους δεν έχει υπάρχει κοινωνική ηθική συναίνεση, θα επιβάλλεται εποπτεία για την πρόληψη και την προφύλαξη. Ταυτόχρονα, η Κίνα έχει υιοθετήσει ένα υβριδικό νομοθετικό μοντέλο νομικών και ηθικών κανονισμών με ποινικές, αστικές και διοικητικές κυρώσεις και ένα όριο 14 ημερών που καθορίζεται βάσει των εθνικών κατευθυντήριων γραμμών της έρευνας σε έμβρυα. Αυτό θα ήταν σίγουρα ένα χρήσιμο παράδειγμα για άλλες χώρες κατά την εξέταση της δυνατότητας υιοθέτησης ενός ολοκληρωμένου, αξιόπιστου και βιώσιμου ρυθμιστικού πλαισίου.

Καλύπτονται οι δομές από βλαστοκύτταρα που μοιάζουν με έμβρυα;

Συνθετικά έμβρυα που αναπτύχθηκαν νωρίτερα από κύτταρα ποντικού φαίνονταν σχεδόν πανομοιότυπα με τα φυσικά έμβρυα, αλλά όταν εμφυτεύτηκαν στις μήτρες θηλυκών ποντικών, δεν εξελίχθηκαν σε ζωντανά ζώα. Τον περασμένο Απρίλιο, ερευνητές στην Κίνα δημιούργησαν συνθετικά έμβρυα από κύτταρα πιθήκων και τα εμφύτευσαν στη μήτρα ενήλικων θηλυκών. Μερικά θηλυκά έδειξαν αρχικά σημάδια εγκυμοσύνης, αλλά κανένα έμβρυο δεν συνέχισε να αναπτύσσεται μετά από λίγες ημέρες. Οι επιστήμονες λένε ότι δεν είναι σαφές εάν το εμπόδιο στην πιο προηγμένη ανάπτυξη είναι απλώς τεχνικό ή αν έχει μια πιο θεμελιώδη βιολογική αιτία.

Tα «συνθετικά έμβρυα» μπορούν να παραχθούν χωρίς την άμεση συμβολή ωαρίων ή σπερματοζωαρίων. Επειδή δεν είναι «πραγματικά» ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δεν ισχύουν οι υπάρχοντες περιορισμοί.

Για αρχή, θα ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί ο κανόνας των 14 ημερών με τον ίδιο τρόπο που ισχύει για τα φυσιολογικά ανθρώπινα έμβρυα, λέει, σύμφωνα με το MIT Technology Review, η Janet Rossant, αναπτυξιακή βιολόγος στο Hospital for Sick Children στο Τορόντο και μέλος της διευθύνουσας επιτροπής της ISSCR. Στα ανθρώπινα έμβρυα, το ρολόι αρχίζει να χτυπά από τη στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου από το σπερματοζωάριο. Αυτό δεν συμβαίνει με τις δομές από βλαστοκύτταρα. Πότε λοιπόν πρέπει κάποιος να αρχίσει να μετράει;

Ίσως το σημαντικότερο ερώτημα είναι πόσο εμβρυϊκές είναι αυτές οι δομές που προέρχονται από βλαστοκύτταρα. Για ορισμένους επιστήμονες αυτή είναι μια κατάσταση catch-22 (εγκλωβισμός σε μια παράδοξη κατάσταση απ' όπου δεν υπάρχει διαφυγή λόγω της ύπαρξης και ισχύος αντιθετικών μεταξύ τους κανόνων και περιορισμών). Εάν οι δομές μοιάζουν πολύ με έμβρυα, τότε πολλοί πιστεύουν ότι η έρευνα με αυτά θα πρέπει να περιοριστεί με τον ίδιο τρόπο που ελέγχεται η εργασία σε ανθρώπινα έμβρυα.

«Αλλά αν δεν μοιάζουν αρκετά με έμβρυα, τότε δεν έχει νόημα να τα χρησιμοποιήσουμε για έρευνα», λέει επίσης, στο MIT Technology Review η Suzana Chuva de Sousa Lopes αναπτυξιακή βιολόγος από το πανεπιστήμιο του Λάιντεν. «Αυτή τη στιγμή, είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουμε πόσο κοντά είναι ή πόσο διαφορετικά είναι μεταξύ τους».

Οι επιστήμονες τείνουν να εξετάζουν το μέγεθος και το σχήμα των δομών και ποια γονίδια εκφράζουν τα κύτταρά τους, για να καταλάβουν πόσο παρόμοια είναι τα συνθετικά με τα τυπικά έμβρυα. Υπάρχουν όμως και άλλες σημαντικές πτυχές που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

«Πρέπει πρώτα να συμφωνήσουμε για το τι είναι έμβρυο», λέει στο MIT Technology Review η Naomi Moris, αναπτυξιακή βιολόγος στο Crick Institute στο Λονδίνο. «Είναι αυτό που δημιουργείται μόνο από τη σύντηξη ενός σπέρματος και ενός ωαρίου; Έχει να κάνει με τους τύπους κυττάρων που διαθέτει ή με το σχήμα της δομής;» Ίσως έχει να κάνει περισσότερο με τις δυνατότητες της δομής. Ένα ανθρώπινο έμβρυο θα μπορούσε να συνεχίσει να σχηματίζει ένα άτομο. Τα συνθετικά ανθρώπινα έμβρυα δεν μπορούν να εξελιχθούν. Τουλάχιστον όχι ακόμη.

«Η ουσία δεν είναι να αναλωθούμε σε αποπροσανατολιστικά διαλεκτικά λογοπαίγνια του ‘ορισμού’ του εμβρύου, αλλά να αυξήσουμε τις πιθανότητες να χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία ωφέλιμα με αύξηση της ανθρώπινης ευτυχίας και να περιορίσουμε στο ελάχιστο την πιθανότητα αστοχιών που θα προκαλέσουν ανθρώπινη δυστυχία», παρεμβαίνει ο Αναπληρωτής Καθηγητής Γενετικής και Μέλος της Επιτροπής Βιοηθικής της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Χρήστος Γιαπιτζάκης και συνεχίζει:

«Αυτή η ανακάλυψη είναι μια πρωτόγνωρη εξέλιξη που μπορεί να ωφελήσει δυνητικά πολλούς ανθρώπους με προβλήματα γονιμότητας ή βαριά γενετικά νοσήματα, αλλά στην επιστημονική έρευνα είναι συνηθισμένο φαινόμενο να πραγματοποιούνται πρωτοποριακά πειράματα με πρωτόγνωρες παρατηρήσεις. Κάθε φορά που συμβαίνει αυτό, είναι ωφέλιμο και για τους επιστήμονες και για την ευρύτερη κοινωνία να υπάρχει μία περίοδος στοχασμού και διαλόγου για τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις μιας νέας τεχνολογίας. Θα είναι ωφέλιμο και στην συγκεκριμένη περίπτωση να συζητηθούν οι βιοηθικές διαστάσεις και να προταθούν οδηγίες (guidelines), που θα περιφρουρήσουν την επιστημονική αυτή περιοχή μέσα σε ωφέλιμα όρια και ενδεχομένως θα οδηγήσουν σε νομοθετικές ρυθμίσεις».

Ο Jianping Fu, εμβιομηχανικός στο Πανεπιστήμιο του Michigan στο Ann Arbor, έχει παρόμοιες ανησυχίες. «Δεδομένου του πόσο γρήγορα κινείται το πεδίο τα τελευταία χρόνια… ανησυχώ όλο και περισσότερο για το πόσο κοντά είμαστε στη δημιουργία ενός πλήρους μοντέλου ανθρώπινου εμβρύου με τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε βιώσιμο ανθρώπινο έμβρυο», αναφέρει το MIT Technology Review. «Και αυτό δεν είναι μια παρατραβηγμένη, μακρινή πιθανότητα».

Θεωρητικά, αν υπάρχουν όλοι οι σωστοί τύποι κυττάρων, οι ερευνητές θα μπορούσαν να προχωρήσουν περισσότερο. Ποτέ μη λες ποτέ!

#ΕΜΒΡΥΑ #ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ