Κράτος δικαίου και Δικαιοσύνη

Θα χρειαστούν σοβαρές θεσμικές τομές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και στη λειτουργία της Δικαιοσύνης, προκειμένου να υπηρετηθεί ο στόχος για την ύπαρξη ενός κράτους δικαίου, που εξασφαλίζει για τους πολίτες του τη δικαιοσύνη, την ισότητα, την αλληλεγγύη και την κοινωνική συνοχή.

Δεν υπάρχει κράτος δικαίου χωρίς ουσιαστική Δημοκρατία και ορθή απονομή της δικαιοσύνης.

Θα χρειαστούν σοβαρές θεσμικές τομές στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος και στη λειτουργία της Δικαιοσύνης, προκειμένου να υπηρετηθεί ο στόχος για την ύπαρξη

Η πρώτη δέσμη θεσμικών αλλαγών πρέπει να μην επιτρέπει τη συγκέντρωση ανέλεγκτων υπερεξουσιών σε όργανα της εκτελεστικής εξουσίας, και μάλιστα μονοπρόσωπα, όπως π.χ. ο πρωθυπουργός. Θα χρειαστούν δικλείδες ελέγχου και θεσμικών ισορροπιών στο εσωτερικό των διακεκριμένων εξουσιών. Προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να συμβάλλει η ενίσχυση των ρυθμιστικών αρμοδιοτήτων του Προέδρου της Δημοκρατίας.

Το δικαίωμα αναπομπής νόμων κατά το άρθρο 42 του Συντάγματος, μηδέποτε ασκηθέν μέχρι σήμερα, πρέπει να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο. Επί αναπομπής νόμου, για τους λόγους που κρίνει ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, η Βουλή υποχρεούται να τον ψηφίσει εκ νέου, με όποιες τροπολογίες και προσθήκες, με αυξημένη πλειοψηφία των 3/5 των βουλευτών.

Ίδρυση Συνταγματικού Δικαστηρίου, στο οποίο αποστέλλει ο ΠΤΔ νόμο, προ της κύρωσής του, για έλεγχο συνταγματικότητας, όταν προκύπτει σχετική αμφιβολία.

Επιλογή της ηγεσίας των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, με τη διαδικασία που περιγράφεται παρακάτω.

Η ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του ΠΤΔ προϋποθέτει και ενίσχυση του κύρους των διαδικασιών εκλογής του από την Βουλή. Επανέρχεται η συνταγματική πρόβλεψη εκλογής του από αυξημένη πλειοψηφία, τουλάχιστον 3/5 των βουλευτών, χωρίς την πρόβλεψη για διάλυση της Βουλής και εκλογές, κάτι που θα επιτρέψει την αναγκαία συνεννόηση μεταξύ των κομμάτων, όπως αρμόζει σε πρόσωπο που εκφράζει την ενότητα του έθνους.

Η δεύτερη δέσμη θεσμικών αλλαγών πρέπει να καταπολεμά το φαινόμενο της ασφυκτικής επιρροής ισχυρών οικονομικών συμφερόντων, της ολιγαρχίας του χρήματος, στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και να επιβάλλει την επιρροή της κοινωνίας των πολιτών. Για να συμβεί αυτό, χρειάζεται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία να γίνει ταυτόχρονα και συμμετοχική δημοκρατία.

Δημοψηφίσματα για σπουδαία θέματα της κοινωνικής ζωής, μετά από πρωτοβουλία πολιτών και τη συγκέντρωση αριθμού υπογραφών, όπως και η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία, σύμφωνα με το άρθρο 73 παρ.6 του Συντάγματος, για την οποία δεν υπάρχει ακόμη εκτελεστικός νόμος, είναι ενδεικτικά μέτρα που κατατείνουν στην καθιέρωση της συμμετοχικής Δημοκρατίας.

Η τρίτη δέσμη θεσμικών αλλαγών στοχεύει στην ενίσχυση του κύρους και της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης, επιδιώκει να καταστήσει την Δικαιοσύνη πραγματικό εγγυητή της Συνταγματικής νομιμότητας, της εν γένει έννομης τάξης.

Αλλάζει ο τρόπος επιλογής της ηγεσίας των Ανωτάτων Δικαστηρίων, της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου και των Γενικών Επιτρόπων. Οι ολομέλειες των Ανωτάτων Δικαστηρίων και της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου προτείνουν στη Διάσκεψη των προέδρων της Βουλής τουλάχιστον έξι υποψηφίους για κάθε κενή θέση. Η Διάσκεψη των Προέδρων επιλέγει με αυξημένη πλειοψηφία τρεις από τους προταθέντες και υποβάλλει την πρότασή της των τριών προκρινομένων στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, από τους οποίους κάνει την τελική επιλογή ο ΠΤΔ.

Αλλάζει η επιθεώρηση και η αξιολόγηση των δικαστικών λειτουργών. Δεν υπάρχει ουσιαστική αξιολόγησή τους εντός της ισχύουσας δικαστικής ιεραρχίας, η επιθεώρηση από τους προϊσταμένους τους είναι συχνά κενό γράμμα. Προτείνω την ίδρυση Γενικής Επιτροπείας όλων των τακτικών δικαστηρίων της χώρας, στην οποία τοποθετείται επαρκής αριθμός δικαστικών λειτουργών από τον βαθμό του εφέτη και άνω, οι οποίοι ολοκληρώνουν τη θητεία τους στη Γενική Επιτροπεία, μη έχοντες πλέον οποιαδήποτε σχέση με την τυπική δικαστική ιεραρχία. Σε αυτή την Γενική Επιτροπεία ανατίθεται η επιθεώρηση και αξιολόγηση των δικαστικών λειτουργών.

Θεσμοθετείται η αστική ευθύνη του δημοσίου, όταν συντρέχει περίπτωση προδήλου σφάλματος κατά την εν γένει δικαστική διαδικασία, που προκαλεί ζημία.

(Ο Χάρης Καστανίδης είναι πρώην υπουργός- Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του στην εκδήλωση του Ινστιτούτου του Αλέξη Τσίπρα)