Εργαζόμενοι μέσω πλατφόρμας - Τι προβλέπεται από τη νέα ευρωπαϊκή οδηγία, όλα αλλάζουν

Η εργασιακή σχέση η οποία επιτυγχάνεται μέσω πλατφόρμας αποτελούσε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν μία νομοθετικά αχαρτογράφητη περιοχή η οποία απασχόλησε ουκ ολίγες φορές του Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε νέους κανόνες που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών εργασίας για περισσότερους από 28 εκατομμύρια ανθρώπους που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας σε όλη την ΕΕ.

Η οδηγία για την εργασία στις πλατφόρμες θα κάνει τη χρήση αλγορίθμων στη διαχείριση ανθρώπινων πόρων πιο διαφανή, εξασφαλίζοντας ότι τα αυτοματοποιημένα συστήματα θα παρακολουθούνται

Θα βοηθήσει επίσης να προσδιοριστεί σωστά η εργασιακή κατάσταση των ατόμων που εργάζονται για τις πλατφόρμες, επιτρέποντάς τους να επωφεληθούν από τα εργασιακά δικαιώματα που δικαιούνται. Τα κράτη μέλη θα θεσπίσουν στα νομικά συστήματα τους ένα τεκμήριο υπέρ της εξαρτημένης εργασίας, το οποίο και θα ενεργοποιείται όταν εντοπίζονται ορισμένα δείγματα σχέσης εξάρτησης (λ.χ. να ασκείται έλεγχος ή κατεύθυνση ως προς τον τρόπο άσκησης της εργασίας από κάποιον εργοδότη).

Η οδηγία αυτή θα υπογραφεί τώρα τόσο από το Συμβούλιο όσο και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και θα τεθεί σε εφαρμογή μετά τη δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ. Τα κράτη μέλη θα έχουν στη συνέχεια δύο χρόνια για να ενσωματώσουν τις διατάξεις της οδηγίας στη εθνική τους νομοθεσία.

Τι είναι όμως η προρρηθείσα εργασία μέσω πλατφόρμας; Πρόκειται για την εργασία η οποία οργανώνεται και εκπονείται εν μέρει τουλάχιστον μέσω μίας ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας, με την οποία τελεί σε συμβατική σχέση. Η 'ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας' σημαίνει ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει μια υπηρεσία η οποία πληροί όλες τις παρακάτω απαιτήσεις: (i) παρέχεται, τουλάχιστον εν μέρει, εξ αποστάσεως μέσω ηλεκτρονικών μέσων, όπως μέσω ιστοσελίδας ή κινητής εφαρμογής; (ii) παρέχεται κατόπιν αιτήματος του παραλήπτη της υπηρεσίας; (iii) περιλαμβάνει, ως αναγκαίο και ουσιαστικό συστατικό, την οργάνωση της εργασίας που εκτελείται από άτομα σε αντάλλαγμα για αμοιβή, ανεξαρτήτως αν αυτή η εργασία εκτελείται διαδικτυακά ή σε συγκεκριμένη τοποθεσία; (iv) περιλαμβάνει τη χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή αυτοματοποιημένων συστημάτων λήψης αποφάσεων. Γνωρίζοντας άνθιση ιδιαίτερα κατά την περίοδο της πανδημίας της νόσου Covid – 19, η εργασία μέσω πλατφόρμας και το νομικό καθεστώς στο οποίο υπάγονται οι εργαζόμενοι σε αυτή αποτελεί μία πραγματική νομοθετική terra incognita, η οποία χρήζει άμεσης οριοθέτησης προκειμένου οι περιγραφόμενες σε αυτήν έννομες σχέσεις να είναι σαφώς καθορισμένες και να μην αποτελούν διακύβευμα τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Το ως άνω αναφερόμενο σχέδιο της Οδηγίας PE – CONS 89/24, όπως αυτό τέθηκε προς συζήτηση την 2α Οκτωβρίου 2024 στο Συμβούλιο, διακρίνει εντός του περιεχομένου του τα εξής 6 κεφάλαια: (1) Γενικές Διατάξεις / General Provisions, (2) Σχέση Εργασίας / Employment Status, (3) Αλγοριθμική Διαχείριση / Algorithmic Management, (4) Διαφάνεια στην Εργασία μέσω Πλατφόρμας / Transparency with regard to platform work, (5) Μέτρα Εφαρμογής / Remedies and Enforcement και (6) Τελικές Διατάξεις / Final Provisions.

Α. Η ΣΧΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΞΥ ΜΙΣΘΩΤΟΥ ΚΑΙ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ

Όσον αφορά την εργασιακή σχέση η οποία συνδέει τον εργαζόμενο και την πλατφόρμα, προβληματική που είχε απασχολήσει στο παρελθόν τον Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (βλ. FNV Kunsten Informatie en Media V Staat der Nederlanden C – 413/13) ορίζεται πλέον υποχρέωση προς τα Κράτη – Μέλη για τη θέσπιση κατάλληλων και αποτελεσματικών διαδικασιών προκειμένου να εξακριβώνεται και να χαρακτηρίζεται ορθώς η εργασιακή σχέση μεταξύ του εργαζομένου και της συνεργαζόμενης πλατφόρμας. Η εξακρίβωση της ύπαρξης εργασιακής σχέσης θα καθοδηγείται κυρίως από τα γεγονότα που σχετίζονται με την πραγματική εκτέλεση της εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή αυτοματοποιημένων συστημάτων λήψης αποφάσεων στην οργάνωση της εργασίας μέσω πλατφόρμας, ανεξαρτήτως του πώς η σχέση χαρακτηρίζεται σε οποιαδήποτε συμβατική ρύθμιση που μπορεί να έχει συμφωνηθεί μεταξύ των εμπλεκομένων μερών. Σύμφωνα δε με το άρθρο 5, θεσπίζεται τεκμήριο υπέρ της ύπαρξης εργασιακής σχέσης ανάμεσα στον εργαζόμενο και την πλατφόρμα – εργοδότη. Η συμβατική σχέση μεταξύ μιας ψηφιακής πλατφόρμας εργασίας και ενός ατόμου που εκτελεί εργασία μέσω της πλατφόρμας αυτής θα τεκμαίρεται νομικά ότι είναι εργασιακή σχέση, εφόσον διαπιστωθούν γεγονότα που υποδεικνύουν καθοδήγηση και έλεγχο, σύμφωνα με τον εθνικό νόμο, τις συλλογικές συμβάσεις ή την πρακτική που ισχύει στα κράτη μέλη και με γνώμονα τη νομολογία του Δικαστηρίου. Όταν η ψηφιακή πλατφόρμα εργασίας επιδιώκει να αμφισβητήσει την νομική τεκμηρίωση, θα είναι ευθύνη της ψηφιακής πλατφόρμας να αποδείξει ότι η συμβατική σχέση που αφορά δεν είναι εργασιακή σχέση.

Β. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΛΓΟΡΙΘΜΩΝ ΚΑΙ ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται οι αλγόριθμοι και οι αυτοματοποιημένες διαδικασίες εν γένει κατά τη χρήση ψηφιακής πλατφόρμας, προστατεύοντας τον εργαζόμενο ήδη από τη διαδικασία της πρόσληψης:

Οι ψηφιακές πλατφόρμες εργασίας δεν θα πρέπει, μέσω αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης ή αυτοματοποιημένων συστημάτων λήψης αποφάσεων να επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα σχετικά με την συναισθηματική ή ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου που εκτελεί εργασία μέσω πλατφόρμας, προσωπικά δεδομένα που αφορούν ιδιωτικές συνομιλίες, συμπεριλαμβανομένων των ανταλλαγών με άλλα άτομα που εκτελούν εργασία μέσω πλατφόρμας και με τους εκπροσώπους των ατόμων που εκτελούν εργασία μέσω πλατφόρμας, να συλλέγουν προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου ενώ αυτό το άτομο δεν προσφέρει ή δεν εκτελεί εργασία μέσω πλατφόρμας να επεξεργάζονται προσωπικά δεδομένα για να προβλέψουν την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του συνέρχεσθαι, του δικαιώματος συλλογικής διαπραγμάτευσης και δράσης ή του δικαιώματος στην πληροφορία και διαβούλευση, να επεξεργάζονται οποιαδήποτε προσωπικά δεδομένα για να συμπεράνουν τη φυλετική ή εθνοτική καταγωγή, την κατάσταση μετανάστευσης, τις πολιτικές απόψεις, τις θρησκευτικές ή φιλοσοφικές πεποιθήσεις, την αναπηρία, την κατάσταση υγείας, συμπεριλαμβανομένων των χρόνιων παθήσεων ή της κατάστασης HIV, την συναισθηματική ή ψυχολογική κατάσταση, την συνδικαλιστική συμμετοχή, την σεξουαλική ζωή ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό κ.ο.κ.

Σε κάθε περίπτωση, όταν θα υφίσταται επεξεργασία πληροφοριών μέσω αλγοριθμικών συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων, θα πρέπει να παρέχεται ενημέρωση και να ζητούνται οι απόψεις των ατόμων που εκτελούν εργασία μέσω πλατφόρμας και των εκπροσώπων τους, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αμφισβητήσουν το περιεχόμενο των αποφάσεων αυτών που έχουν ληφθεί με αυτοματοποιημένες μεθόδους.

Κατά τα λοιπά ειδικά αναφορικά με την χρήση αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων θεσπίζεται η ανθρώπινη εποπτεία τους από παράγοντες της ίδιας της ψηφιακής πλατφόρμας και από εκπροσώπους των εργαζομένων καθώς και τη διενέργεια αξιολόγησης σε βάθος διετίας σχετικά με την επίδραση που έχουν, ειδικά όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας και της ίσης μεταχείρισης στην εργασία. Δέον όπως αναφερθεί ότι τα άτομα που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν προφορική ή γραπτή εξήγηση για τις αποφάσεις που λαμβάνονται από αυτοματοποιημένα συστήματα, η οποία πρέπει να παρέχεται άμεσα και με σαφήνεια. Οι εξηγήσεις αυτές δίνονται από πρόσωπο που έχει εκ των προτέρων ορισθεί, ώστε να μπορεί να συζητήσει και να διευκρινίσει τους λόγους για τις αποφάσεις που επηρεάζουν τους εργαζομένους, προφορικά και οπωσδήποτε γραπτά.

Οι εργαζόμενοι και οι εκπρόσωποί τους μπορούν να ζητούν αναθεώρηση των αποφάσεων που τους αφορούν. Η πλατφόρμα πρέπει να απαντήσει με λεπτομερή γραπτή εξήγηση εντός δύο εβδομάδων.

Γ. ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΣΩ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ

Τέλος, μέσω του ως άνω αναφερόμενου σχεδίου της Οδηγίας για την Εργασία Μέσω Πλατφόρμας, τα Κράτη – Μέλη θα πρέπει να τηρούν ορισμένες προϋποθέσεις διαφάνειας, δηλώνοντας την εργασία μέσω πλατφόρμας στα αρμόδια όργανα και τους εκπροσώπους των εργαζομένων και ειδικότερα: Το συνολικό αριθμό των ατόμων που εργάζονται μέσω της πλατφόρμας, κατηγοριοποιημένο κατά επίπεδο δραστηριότητας και κατάσταση απασχόλησης, τους γενικούς όρους και προϋποθέσεις που ισχύουν για αυτές τις εργασιακές σχέσεις, τη μέση διάρκεια δραστηριότητας, τον μέσο εβδομαδιαίο αριθμό ωρών εργασίας ανά άτομο και το μέσο εισόδημα που προέρχεται από τους εργαζομένους στην πλατφόρμα και λεπτομέρειες σχετικά με τους μεσάζοντες με τους οποίους η πλατφόρμα έχει συμβάσεις. Τα δεδομένα πρέπει να ενημερώνονται τουλάχιστον κάθε έξι μήνες, και κάθε φορά που οι όροι και οι προϋποθέσεις αλλάζουν σημαντικά. Για μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι ενημερώσεις μπορεί να γίνονται ετησίως. Οι αρμόδιες αρχές και οι εκπρόσωποι μπορούν να ζητούν επιπλέον διευκρινίσεις για οποιαδήποτε από τις παρεχόμενες πληροφορίες, στις οποίες οι πλατφόρμες υποχρεούνται να απαντούν άμεσα.

Η εργασιακή σχέση η οποία επιτυγχάνεται μέσω πλατφόρμας αποτελούσε μέχρι το πρόσφατο παρελθόν μία νομοθετικά αχαρτογράφητη περιοχή η οποία απασχόλησε ουκ ολίγες φορές του Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα στην απόφαση FNV Kunsten Informatie en Media κατά του Κράτους της Ολλανδίας αναγνωρίστηκε η ανάγκη για καλύτερους κανονισμούς που να καλύπτουν τις συνθήκες εργασίας και τις αμοιβές των εργαζομένων μέσω ψηφιακών πλατφορμών. Με την θέσπιση της ως άνω αναφερόμενης Οδηγίας διανοίγεται μία ευκαιρία κάλυψης της ανάγκης αυτής για την περαιτέρω προστασία της υποκατηγορίας των εργαζομένων μέσω πλατφόρμας, που ανέρχονται σε αριθμό επουδενί αμελητέο (28 εκατομμύρια σε όλη την ΕΕ).

(Ο Γιάννης Καρούζος είναι Δικηγόρος- Εργατολόγος)