Επτά άξονες για την ανασύνθεση του προοδευτικού χώρου

Σήμερα είναι αναγκαία όσο ποτέ η συνεργασία των προοδευτικών δυνάμεων, που δεν θα αποτελεί μία τεχνητή συγκόλληση, όπως κάποιοι επιμένουν αν την αποκαλούν, αλλά προγραμματική σύγκλιση με βάση συγκεκριμένες προτάσεις σε δημόσιες πολιτικές.

I. Επάλληλες κρίσεις

Βρισκόμαστε μπροστά σε μία παρατεταμένη κρίση δημοκρατίας. Η υπόθεση των υποκλοπών και στη συνέχεια τα Τέμπη αποκάλυψαν ένα βαθύ κράτος και ένα υπερσυγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης εγκιβωτισμένα στο περίβλημα του αποκαλούμενου επιτελικού κράτους, που έχουν αποδυναμώσει όλα τα θεσμικά αντίβαρα: Το κοινοβούλιο, τις ανεξάρτητες

Όμως τη σοβαρότερη πτυχή της κρίσης δημοκρατίας αποτελεί η αναξιοπιστία της δικαιοσύνης, την οποία επιβεβαιώνουν με συντριπτικά ποσοστά οι πρόσφατες έρευνες κοινής γνώμης. Περίπου το 80% των πολιτών θεωρεί ότι η δικαιοσύνη δεν είναι μόνο αργή, αλλά έχει παύσει και να είναι ανεξάρτητη. Τα Τέμπη αποτέλεσαν το σημείο καμπής για να εκδηλωθεί η αποδοκιμασία της κοινωνίας απέναντι στη δικαιοσύνη με ευθύνη της κυβέρνησης. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που προσδοκούν πλέον ότι η δικαιοσύνη θα ενεργήσει με ταχύτητα και ανεξαρτησία, όταν ήδη έχουν περάσει δύο χρόνια από τα Τέμπη και όσα έπραξαν η Βουλή και η δικαιοσύνη φαίνονται πολύ λίγα και πολύ αργά.

Δεν είναι ωστόσο η κρίση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου το μόνο επίτευγμα της κυβέρνησης. Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας είναι επικίνδυνα χαμηλή. Η αγοραστική δύναμη έχει κατακρημνιστεί στο έσχατο σκαλοπάτι, ίδιο με της Βουλγαρίας, η οποία όμως αναπτύσσεται ταχύτερα. Το βιοτικό επίπεδο υποχωρεί. Δημογραφικά η χώρα καταρρέει. Απέναντι στην κλιματική κρίση παραμένει αθωράκιστη. Οι πόροι του Ταμείου Ανθεκτικότητας, που θα μπορούσαν να συμβάλλουν στη μεταβολή ενός προβληματικού παραγωγικού μοντέλου, διοχετεύτηκαν με αδιαφανείς διαδικασίες. Αν με τη συνδρομή χειραγωγικών ΜΜΕ προβάλλεται μία διαφορετική εικόνα, αυτό δεν σημαίνει ότι η ελληνική κοινωνία έχει χάσει τον στοιχειώδη νου να αντιλαμβάνεται τι συμβαίνει.

Από την άλλη πλευρά όμως οι πολίτες δεν αποδοκιμάζουν μόνο την κυβέρνηση, φαίνονται απογοητευμένοι και την αντιπολίτευση. Την θεωρούν κατώτερη των περιστάσεων, μη πειστική, χωρίς ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διακυβερνησης. Σε αυτό συμβάλλει και η πολυδιάσπαση του προοδευτικού χώρου.

Τον περασμένο Ιούνιο είχαμε αναλάβει από κοινού με τους συναδέλφους Αντώνη Λιάκο, Νίκο Μαραντζίδη και Γιώργο Σωτηρέλη μια πρωτοβουλία για την ανασύνθεση του προοδευτικού πολιτικού χώρου. Ο κατακερματισμός του κομματικού συστήματος, ιδίως στον χώρο της Κεντροαριστεράς και της Αριστεράς, αλλά και η αποδυνάμωση της Νέας Δημοκρατίας, αποτελούν επιχειρήματα υπέρ της πρότασης που είχαμε διατυπώσει τότε, αμέσως μετά τις ευρωεκλογές. Συνεχίζω να πιστεύω ότι χρειάζεται ένας πλουραλιστικός πόλος εξουσίας με τη σύμπραξη των προοδευτικών αντιπολιτευόμενων κομμάτων, που θα καταλήξουν σε ένα κοινό πρόγραμμα και σε κοινό υποψήφιο πρωθυπουργό.

II. Οι προκλήσεις για τον προοδευτικό χώρο

Ποιες είναι σήμερα οι μείζονες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο προοδευτικός χώρος;

Η σημαντικότερη πρόκληση είναι να επανακαθορίσει την ταυτότητά του μπροστά στις τεράστιες ανακατατάξεις που έχουν πραγματοποιηθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, οι οποίες μετά την εκλογή Τραμπ έχουν λάβει τη μορφή κοσμογονίας για τη Δύση και τον αυτοπροσδιορισμό της.

Η δεύτερη πρόκληση αφορά τις οφειλόμενες απαντήσεις για τον ρόλο του κράτους σήμερα και τα όρια των μετασχηματισμών του, λαμβάνοντας υπόψη την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, με επίκεντρο την επείγουσα ανάγκη να αντιμετωπιστεί η κλιματική κατάρρευση.

Η συζήτηση για το κράτος είναι πλέον άρρηκτα συνδεδεμένη με την τρίτη πρόκληση, τον διάλογο για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την άμβλυνση του δημοκρατικού ελλείμματος, την απογραφειοκρατικοποίηση των ενωσιακών θεσμών, τη στήριξη του καταρρέοντος ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου και την προώθηση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας.

Η τέταρτη πρόκληση συναρτάται με τις ταξικές αναφορές του προοδευτικού χώρου, την ανασυγκρότηση των κοινωνικών συμμαχιών του, τη σχέση του με την κοινωνία πολιτών, τον συνδικαλισμό και τα νέα κοινωνικά κινήματα.

Η πέμπτη πρόκληση, αλληλένδετη με την προηγούμενη, αφορά την αναδιοργάνωση και τη λειτουργία των προοδευτικών κομμάτων, την προσαρμογή τους στις νέες μορφές επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης, τη μετατροπή τους σε ανοιχτούς χώρους παραγωγής πολιτικών προτάσεων και διάχυσής τους σε διαφορετικά ακροατήρια.

Η έκτη πρόκληση εντοπίζεται στην κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, την απαξίωση του κομματικού φαινομένου, την αντιπαράθεση με τον αντισυστημικό λόγο και τα αντιπλουραλιστικά ρεύματα, και την αποκατάσταση της αξιοπιστίας των θεσμών.

III. Επτά πεδία προγραμματικής σύγκλισης

Σε όλη την Ευρώπη η Ακροδεξιά καλπάζει και η Δεξιά κρατάει δυνάμεις, ενώ οι διασπασμένες δυνάμεις της Σοσιαλδημοκρατίας, της Αριστεράς και της Οικολογίας συνεχίζουν να χάνουν έδαφος. Σήμερα είναι αναγκαία όσο ποτέ η συνεργασία των προοδευτικών δυνάμεων, που δεν θα αποτελεί μία τεχνητή συγκόλληση, όπως κάποιοι επιμένουν αν την αποκαλούν, αλλά προγραμματική σύγκλιση με βάση συγκεκριμένες προτάσεις σε δημόσιες πολιτικές.

Προτείνω τηλεγραφικά επτά άξονες πάνω στους οποίους μπορεί να συγκροτηθεί η σύμπραξη των προοδευτικών δυνάμεων:

Κατ’ αρχάς, συντονισμός ενεργειών ως προς την απόδοση ευθυνών για τα Τέμπη, τόσο εντός όσο και εκτός Βουλής, λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι στον νόμο συνεχίζει να προβλέπεται η αποσβεστική προθεσμία για την ποινική δίωξη των μελών και πρώην μελών της κυβέρνησης.

Δεύτερο, κοινές παρεμβάσεις για την προστασία των κοινωνικών αγαθών που επιχειρείται να εμπορευματοποιηθούν και για τη στήριξη των εισοδημάτων του κόσμου της εργασίας.

Τρίτο, ενιαίο σχέδιο για να τεθεί φραγμός στην άνοδο της Ακροδεξιάς, η οποία δεν μπορεί να καταπολεμηθεί με πρόχειρους και αλυσιτελείς εκλογικούς αποκλεισμούς συγκεκριμένων κομμάτων.

Τέταρτο, κοινή πρόταση των προοδευτικών δυνάμεων για το εκλογικό σύστημα, με αιχμή την κατάργηση της αντισυνταγματικής διάταξης που αποκλείει από το bonus εδρών τους συνασπισμούς κομμάτων.

Πέμπτο, εκπόνηση ενός ευρύτερου σχεδίου για να ενεργοποιηθούν θεσμικά αντίβαρα απέναντι στις πρωθυπουργικές υπερεξουσίες και να διασωθούν οι δικαιοκρατικοί θεσμοί.

Έκτο, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και των μεγάλων καταστροφών που έπληξαν και απειλούν σοβαρά τη χώρα.

Έβδομο, υποβολή κοινής πρότασης για την αναθεώρηση του Συντάγματος πάνω σε έναν ελάχιστο κοινό παρονομαστή και προτάσσοντας την κατάργηση της αρμοδιότητας της Βουλής για την ποινική δίωξη των Υπουργών, την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της αντιπολίτευσης στη Βουλή, τη θωράκιση των ανεξάρτητων αρχών και την αφαίρεση από την Κυβέρνηση της αρμοδιότητας να επιλέγει τις ηγεσίες των ανωτάτων δικαστηρίων.

Υπενθυμίζω ότι σήμερα κανένα κόμμα της αντιπολίτευσης δεν μπορεί να υποβάλει μόνο του πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος, αφού απαιτείται να υπογραφεί από τουλάχιστον πενήντα βουλευτές και σήμερα περιμένουμε πότε με επικοινωνιακούς όρους θα αποφασίσει να ξεκινήσει τη διαδικασία ο πρωθυπουργός.

ΙV. Ο πολιτικός χρόνος τελειώνει

Ο τίτλος της σημερινής εκδήλωσης είναι «2027: η επόμενη μέρα για την προοδευτική αλλαγή». Επιτρέψτε μου μια τελική παρατήρηση: Ο πολιτικός χρόνος έχει επιταχυνθεί και ίσως αντί για το 2027 να πρέπει να σκεφτούμε το 2026 ή και τα τέλη του 2025. Άρα οι αναγκαίες πολιτικές πρωτοβουλίες για τη σύγκλιση και συνεργασία του προοδευτικού χώρου πρέπει να ξεκινήσουν πολύ γρήγορα. Οι βασικές ιδέες είναι επεξεργασμένες, υπάρχουν κοινωνικές δυνάμεις που ασφυκτιούν για μία ισχυρή εναλλακτική πρόταση διακυβέρνησης και το μόνο που απουσιάζει είναι το ξεπέρασμα της φοβικής λογικής των κομματικών περιχαρακώσεων.

(Ο Ξενοφών Κοντιάδης είναι καθηγητής, δημοσίου δικαίου και συγγραφέας- Το κείμενο είναι η ομιλία του στην εκδήλωση «2027: Η επόμενη μέρα για την προοδευτική αλλαγή»,που διοργάνωσε η Ανανεωτική Αριστερά (16.2.2025)