Χάσματα…

Η ψήφος των νέων ήταν πάντα κάπως διαφορετική από των μεγαλύτερων. «Οι γέροι χωριστά, οι νέοι άλλο πράμα, όποιος τους θέλει αντάμα πληρώνει ακριβά», τραγουδούσε ο Σαββόπουλος στους «Αχαρνής» του Αριστοφάνη. Αλλά ποτέ στην ιστορία η απόκλιση δεν ήταν τόσο χαώδης, όσο καταγράφεται τώρα.

Αν στις επόμενες εκλογές (με τα σημερινά δημοσκοπικά δεδομένα, αύριο ποιος ξέρει;) ψήφιζαν μόνον όσοι έχουν γεννηθεί πριν από τη Μεταπολίτευση του 1974, η ΝΔ

θα έπαιρνε άνετη αυτοδυναμία από την πρώτη Κυριακή. Και το ΠΑΣΟΚ θα ήταν, χωρίς αντίπαλο, στη δεύτερη θέση. Αν, αντίθετα, απαγορευόταν η συμμετοχή σε όποιον έχει περάσει τα 35, η Ζωή Κωνσταντοπούλου θα ήταν νικήτρια, με σημαντική διαφορά από ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Αν μάλιστα ο κόφτης έμπαινε στα 24, η Ζωή θα κέρδιζε με άνεση, ο Δημήτρης Κουτσούμπας θα έδινε μάχη με τον Ανδρουλάκη για τη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης και η ΝΔ θα βρισκόταν στην τέταρτη θέση με φτωχά, μονοψήφια ποσοστά.

Η ψήφος των νέων ήταν πάντα κάπως διαφορετική από των μεγαλύτερων. «Οι γέροι χωριστά, οι νέοι άλλο πράμα, όποιος τους θέλει αντάμα πληρώνει ακριβά», τραγουδούσε ο Σαββόπουλος στους «Αχαρνής» του Αριστοφάνη. Αλλά ποτέ στην ιστορία η απόκλιση δεν ήταν τόσο χαώδης, όσο καταγράφεται τώρα. Να παίρνει η ΝΔ κάτω από 7% στην πρώτη νεανική κατηγορία και πάνω από 36% στους 60άρηδες. Να παίρνει η Πλεύση Ελευθερίας ένα ταπεινό 4% στους πρεσβύτες κι ένα πληθωρικό 20% στους 20άρηδες και 30άρηδες.

Δεν ήταν πάντα έτσι. Στις εκλογές του 2023, για παράδειγμα, η ΝΔ ήταν πρώτη σε όλες τις ηλικιακές κατηγορίες, με 28,8% στις ηλικίες 17-24 και 27,6% στους 25-34. Αλλά έναν χρόνο αργότερα, στις ευρωεκλογές, η ΝΔ βρέθηκε στη δεύτερη θέση και στις δύο αυτές ομάδες. Είχε βρεθεί από το 28% στο 16%, έναντι 18% που είχε πάρει ο ΣΥΡΙΖΑ του Κασσελάκη.

Κάτι συνέβη, λοιπόν, εκεί γύρω στο 2024. Και δεν συνέβη μόνο στην Ελλάδα. Οι ευρωεκλογές του 2019 είχαν ως βασικό χαρακτηριστικό, σε όλη την Ευρώπη, μια ασυνήθιστα μεγάλη συμμετοχή των νεότερων, που είχαν δώσει στους Πράσινους τα υψηλότερα ποσοστά της ιστορίας τους. Τους βάφτισαν τότε, κάπως βιαστικά, «γενιά Γκρέτα Τούνμπεργκ», μια γενιά με κοσμοπολίτικη κουλτούρα και οικολογική ευαισθησία. Μα πέντε χρόνια αργότερα, η νεανική ψήφος μετατοπίστηκε στους αντίποδες. Ηταν οι νεότεροι, προπάντων, ψηφοφόροι που εκτόξευσαν τα κόμματα της ριζοσπαστικής, «πατριωτικής» Δεξιάς σε ισχυρή δύναμη στο νέο Ευρωκοινοβούλιο.

Το μοτίβο, από τότε, επαναλαμβάνεται σταθερά. Η Ακροδεξιά σαρώνει στους νέους. Στις πρόσφατες πορτογαλικές εκλογές η νεοφανής Chega υπερεκπροσωπήθηκε στους 18-24 (25%) και ακόμη περισσότερο στους 25-34 (32%). Στις δημοσκοπήσεις στην Ισπανία, το ακροδεξιό Vox συγκεντρώνει μεταξύ των νέων 27%, ποσοστό διπλάσιο από ό,τι οι Σοσιαλιστές. Στη Γερμανία, η AfD βρέθηκε στη δεύτερη θέση χάρις στις επιδόσεις της στις δύο νεότερες ηλικιακές κατηγορίες (21% και 24%, αντίστοιχα). Στη Γαλλία, η Ακροδεξιά της Λεπέν έχει σχεδόν τριπλασιάσει τα ποσοστά της στις ηλικίες αυτές (33% και 38%). Και στις ΗΠΑ, μπορεί η κινητοποίηση των νεότερων (και των γυναικών) να είχε δώσει το 2020 τη νίκη στον Μπάιντεν, μα αυτή τη φορά το ρεύμα αντιστράφηκε. Ο Τραμπ δεν θα είχε εκλεγεί, αν δεν είχε βελτιώσει θεαματικά τις επιδόσεις του στα νεανικά ακροατήρια κατά 19 ολόκληρες ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές.

Η τάση, με οικουμενικά πια χαρακτηριστικά, δεν είναι τόσο μια μετατόπιση των νέων προς τα δεξιά, όσο μια συστηματικά αντισυστημική ψήφος. Αλλά γιατί γυρίζουν οι νέοι την πλάτη στο κυρίαρχο, ως πρόσφατα, πρότυπο της φιλελεύθερης δημοκρατίας;

Υπάρχουν, προφανώς, λόγοι που συνδέονται με τη συγκυρία. Η πανδημία και ο αυστηρός εγκλεισμός που επέβαλε ήταν πολλαπλά τραυματικός για τις νεότερες ηλικίες. Γέννησε ένα αίσθημα αποξένωσης. Η μεγάλη πληθωριστική κρίση που ακολούθησε, η μεγαλύτερη από τη δεκαετία του ’70, έπληξε δυσανάλογα βαρύτερα τους οικονομικά ασθενέστερους (άρα, σε σημαντικό βαθμό, τους νεότερους). Η αστάθεια στην αγορά εργασίας και η οικονομική επισφάλεια ενισχύθηκαν επίσης. Και, ίσως ακόμη σημαντικότερο, η πρόσβαση των νέων σε αξιοπρεπή κατοικία – με τις τιμές ακινήτων στην Ευρώπη να έχουν αυξηθεί κατά 50% από το 2015 – έχει γίνει δυσκολότερη και έχει εμπεδώσει ένα αίσθημα διαγενεακής αδικίας.

Η συγκυρία συνδέεται με τα μακριά κύματα της Ιστορίας. Με την επιδείνωση, δηλαδή, των ανισοτήτων που συνδέονται με τη μεγάλη επανάσταση της ψηφιακής οικονομίας και την πλήρη επικράτηση (παρά την κρίση του 2010) πολιτικών που αποφεύγουν κάθε ρύθμιση της νέας, ψηφιακής αγοράς. Μα συνδέεται, επίσης, με ένα βαθύτερο πολιτιστικό ρεύμα. Τον όλο και στεγανότερο εγκλεισμό των νεότερων γενιών (που επιταχύνθηκε στον καιρό της πανδημίας) στο σύμπαν των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ως υποκατάστατο των παραδοσιακών μορφών κοινωνικοποίησης. Υποκατάστατο, επίσης, των κλασικών διαύλων ενημέρωσης και επικοινωνίας.

Αυτός ο τελευταίος παράγοντας, μάλιστα, έχει μια δεύτερη, ακόμη σημαντικότερη επίπτωση. Δημιουργεί ένα χάσμα μέσα στο χάσμα. Δεν είναι μόνον ότι ποτέ άλλοτε η απόσταση ανάμεσα στην ψήφο των νεότερων και εκείνη των μεγαλύτερων δεν ήταν τόσο μεγάλη. Είναι, επίσης, ότι ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο μεγάλη η απόσταση ανάμεσα στην ψήφο των ανδρών και των γυναικών, όσο είναι σήμερα στις νεότερες γενιές ψηφοφόρων.

Στην Αμερική, τον Τραμπ ψήφισε το 42% των νέων γυναικών, αλλά το 52% των νέων ανδρών. Στην Ευρώπη, στις ευρωεκλογές, Ακροδεξιά ψήφισε κάτι περισσότερο από το 21% των νέων ανδρών, αλλά μόνο το 14% των νέων γυναικών. Στη Γερμανία, τον Φεβρουάριο, AfD ψήφισε το 27% των νέων ανδρών, κάτω των 24 ετών, αλλά μόνο το 14% των γυναικών της ίδιας ηλικίας. Οι νέες γυναίκες ψήφισαν, σε ποσοστό 35%, Αριστερά. Καθώς η κοινωνική δικτύωση τείνει να απομονώνει τους χρήστες της σε κλειστές ομάδες ομοϊδεατών, οι νέοι άνδρες και οι νέες γυναίκες μετέχουν σε ψηφιακές «πλατείες» που επικοινωνούν όλο και λιγότερο μεταξύ τους. Στη σοσιαλμιντιακή «ανδρόσφαιρα» κοχλάζει ένας νέου τύπου «μάτσο» μισογυνισμός, που αποτελεί βασικό συστατικό του νέου ακροδεξιού ριζοσπαστισμού.

Θα σώσουν τα κορίτσια τη δημοκρατία; Ισως. Αλλά η σωτηρία της χρειάζεται κάτι περισσότερο. Μια ριζική αλλαγή στο πολιτικό σχέδιο και την επικοινωνία των πολιτικών δυνάμεων που δρουν στο όνομά της.

(Ο Παύλος Τσίμας είναι δημοσιογράφος- Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Τα Νέα Σαββατοκύριακο»)

#ΕΚΛΟΓΕΣ