«Ανασταίνοντας» βιβλία - «θησαυρούς» στο Κολωνάκι

Η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε ένα παραδοσιακό βιβλιοδετείο και προχώρησε από την απλή τέχνη στην καλλιτεχνία εξακολουθεί να διασώζει μια πανάρχαια τέχνη μέσα σε έναν διαρκώς εξελισσόμενο ψηφιακό κόσμο.

Μια κοπελιά μέσα σε ένα βιβλιοδετείο της Γαλλίας του 16 ου αιώνα ράβει ένα βιβλίο, ένα άλλο άτομο χτυπάει τη ράχη ενός βιβλίου με ένα σφυρί, ενώ ένα τρίτο δουλεύει τη ξύλινη πρέσα. Κι εγώ δεν χρειάζεται να θαυμάσω τις γκραβούρες από την εγκυκλοπαίδεια του Ντιντερό που κοσμούν τους τοίχους του παραδοσιακού βιβλιοδετείου της

Η βιβλιοδέτρια σε ένα παρόμοιο ξύλινο εργαλείο ράβει στο χέρι τα φύλλα ενός βιβλίου, με ένα ίδιου τύπου σφυρί το χτυπά και με μια ίδια πρέσα πρεσάρει τα βιβλία.

Και όλα αυτά μέσα σε ένα ημιυπόγειο χώρο 60 τ.μ. στο Κολωνάκι όπου με υποδέχεται η ίδια ένα απόγευμα καθημερινής. Λίγες ώρες νωρίτερα μια ομάδα 20 ατόμων με ψυχικές διαταραχές έχουν ξεναγηθεί για μιάμιση ώρα περίπου στον χώρο του εργαστηρίου, στο πλαίσιο ενός προγράμματος κοινωνικοθεραπείας συνοδευόμενα από έναν καθηγητή ψυχιατρικής και από δυο θεραπευτές τους. Και δεν είναι η μοναδική ομάδα που επισκέπτεται αυτό το παραδοσιακό βιβλιοδετείο. Αυτή ακριβώς ήταν και η αφορμή για να περάσω το κατώφλι του ιστορικού αυτού χώρου, όπου η μυρωδιά του «παλιού», του χαρτιού, του δέρματος και της κόλλας αναμειγνύονται. Να ανακαλύψω ιδίοις όμμασιν τη μαγεία του. Εδώ μέσα το παλιό συναντάει το καινούργιο, η Παράδοση την έμπνευση και η τέχνη την καλλιτεχνία. Δέρμα, περγαμηνή, λινές και μεταξωτές κλωστές, ειδικές κόλλες και η έντονη μυρωδιά του λιωμένου κεριού που έχει ποτίσει στο χαρτί. Το χαρτί, το οποίο μεταφέρει από τα βάθη των αιώνων τη γνώση, τις ιδέες, τον πολιτισμό των προγενέστερων.

Το χαρτί, που πλένεται, μπαλώνεται, ενώνεται αριστοτεχνικά όπου έχει σκιστεί και που ισιώνει όπου είναι τσακισμένο…

Αρχή του παραμυθιού…

Η Θεσσαλονικιά Αλεξία Κοκκίνου με σπουδές στο Σχέδιο, την Αρχιτεκτονική Εσωτερικού Χώρου και τη Διακόσμηση συνέχισε στην Τεχνολογία Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών. Εκεί γνώρισε όλες τις μεθόδους εκτύπωσης, ακόμη και τις τεχνικές της λιθογραφίας, της καλλιτεχνικής μεταξοτυπίας και ειδικεύτηκε στην καλλιτεχνική βιβλιοδεσία. «Από μικρή ασχολήθηκα με ό,τι έχει σχέση με την τέχνη. Ήθελα να εκφράσω καλλιτεχνικά τον εσωτερικό μου κόσμο και τις προσωπικές μου αναζητήσεις, τις προκλήσεις και τα ερεθίσματα. Η καλλιτεχνική βιβλιοδεσία έγινε κομμάτι του εαυτού μου όπως και ό,τι συνδέεται με αυτήν», λέει η ίδια.

Πολύ ανήσυχη ως χαρακτήρας γνώρισε τον καλλιτέχνη βιβλιοδέτη Γεώργιο Φώσκολο, το 1993, μετά τις σπουδές της. Εκείνος για 3 χρόνια της μετέδωσε τις γνώσεις του στη βιβλιοδεσία, στη συντήρηση και αποκατάσταση του βιβλίου, αλλά και στην τέχνη του χρυσώματος και της διακόσμησης των βιβλιοδεσιών.

Το 1996, έπειτα από 45 χρόνια λειτουργίας του παραδοσιακού εργαστηρίου-βιβλιοδετείου του, ο Γεώργιος Φώσκολος της το παρέδωσε αφήνοντάς την διάδοχό του και συνεχίστρια της τέχνης του.

«Θυμάμαι ακόμη την πρώτη φορά που συνάντησα τον κύριο Φώσκολο στο εργαστήριό του το οποίο έμοιαζε ξεχασμένο στον χρόνο και είχε μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Κι εγώ είχα μεγάλο πάθος και αγάπη για την βιβλιοδεσία... Δεν ήταν όμως μόνο ένα απλό εργαστήριο. Ήταν ένα σημείο συνάντησης σημαντικών ανθρώπων της Τέχνης και του πολιτισμού και όχι μόνο. Από δω πέρασαν γνωστοί συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφοι, συλλέκτες, καθηγητές, ηθοποιοί, πολιτικοί, διπλωμάτες, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, εφοπλιστές ακόμη και κατάσκοποι (ναι καλά διαβάσατε) από Ανατολή και Δύση».

Η βιβλιοδεσία είχε ένα μυστήριο και γοήτευε μια κοπέλα της εποχής, όπως την κα. Κοκκίνου, η οποία έσπασε τα αντρικά στερεότυπα και καθιερώθηκε στον χώρο.

«Ήμουν η πρώτη γυναίκα που ανέλαβε ένα παραδοσιακό βιβλιοδετείο και το προχώρησε από την απλή τέχνη στην καλλιτεχνία», συμπληρώνει. Από τα χέρια της τα τελευταία 27 χρόνια πέρασαν απίστευτα βιβλία, σπάνια, μεγάλης αξίας χειρόγραφα όπως περγαμηνές και βιβλία του Μεσαίωνα, εκδόσεις σπουδαίων ιστορικών τυπογραφείων όπως της Βενετίας, του Ιταλού λόγιου Άλδου Μανούτιου κατά την περίοδο της Αναγέννησης, του Ηπειρώτη Νικόλαου Γλυκή, της Βιέννης, της Βασιλείας στην Ελβετία, αλλά και ένα τρίτομο τετραευαγγέλιο (κείμενο σε 4 στήλες και 4 γλώσσες στα ελληνικά, λατινικά και αρχαία λατινικά και εβραϊκά) τυπωμένο στο Παρίσι που συντηρήθηκε και επέστρεψε σε ένα μουσείο μοναστηριού στην Κρήτη. Δεν έλειψαν όμως και τα απρόσμενα όπως η ίδια περιγράφει:

«Σε ένα βιβλίο ντυμένο με περγαμηνή ανακάλυψα ένα παλαιότερο στρώμα χειρόγραφης και εικονογραφημένης περγαμηνής, από κάποια άλλα ανέσυρα ξεχασμένα γράμματα, ενώ σε ένα άλλο βρήκα ακόμη και γυναικεία μαλλιά ποτισμένα με κάποιο υλικό.

Προφανώς επρόκειτο για μάγια. Ήταν πολύ ανατριχιαστικό!»…

Το βιβλίο ως έργο τέχνης

Η κα. Κοκκίνου βιβλιοδετεί περιορισμένης έκδοσης βιβλία, τυπωμένα συλλεκτικά και έργα αυθεντικά καθιερωμένων ζωγράφων και χαρακτών με κλασσική, πολυτελή ή σύγχρονη βιβλιοδεσία. «Αυτό που είναι συναρπαστικό είναι η σύνδεση που έχει η βιβλιοδεσία με άλλα επαγγέλματα, αλλά και με όλους τους πολιτισμούς», σχολιάζει δείχνοντάς μου ένα βυζαντινό δέσιμο που παντρεύει τη δυτική βιβλιοδεσία με τη βυζαντινή.

Παράλληλα εξελίσσει χειροποίητα μια μεγάλη ποικιλία πρωτότυπων, μοναδικών και προσωπικών κατασκευών όπως, ειδικά κουτιά, θήκες, άλμπουμ, βιβλία εντυπώσεων, ευχών, επίσημων εγγράφων, βιβλία επισκεπτών, κατασκευές για παρουσιάσεις καλλιτεχνικών έργων κ.α. Η κα Κοκκίνου γνωρίζει σχεδόν όλες τις τεχνοτροπίες ανά περιοχή και σε κάθε χρονική περίοδο, τις οποίες και διδάσκει.

«Κάθε πολιτισμός έχει τη δική του βιβλιοδεσία, άλλη έχουν οι Χριστιανοί Κόπτες στην Αίγυπτο, άλλη κυριαρχεί στην Αιθιοπία, άλλη στην Ιαπωνία-διαφορετική σε κάθε δυναστεία, στην Ινδία ή στην Ταϊλάνδη», συμπληρώνει δείχνοντάς μου ταυτόχρονα και ένα βιβλίο του 1599 από τη Βηρυτό διακοσμημένο με αληθινό χρυσό. Η δημιουργός προχωράει ένα βήμα ακόμη παραπέρα τη βιβλιοδεσία. Ερευνά, σχεδιάζει και εφαρμόζει μοντέρνα υλικά και στυλ σε σχέση με την σύγχρονη βιβλιοδεσία και δημιουργεί η ίδια βιβλία ως αντικείμενα τέχνης. Και ίσως σε αυτό έγκειται και η μοναδικότητά της.

«Στην καλλιτεχνική βιβλιοδεσία ως σχεδιάστρια βιβλιοδέτρια, χρησιμοποιώ παραδοσιακά υλικά και τεχνικές με μοντέρνα αισθητική δημιουργώντας μοναδικά και χειροποίητα αντικείμενα τέχνης. Εμπνέομαι για τον σχεδιασμό από το κείμενο και από τις απεικονίσεις των βιβλίων που βιβλιοδετώ», σημειώνει. Σταδιακά ανέπτυξε δικές της μεθόδους και τεχνικές καινοτομώντας στην χρήση υλικών, βαφής και δομών για την δημιουργία πρωτότυπων έργων. «Σχεδιάζω και τυπώνω προσωπικής έμπνευσης χαρακτικά, ξυλογραφίες ή λινόλεουμ.

Δημιουργώ artist books, ή βιβλία – αντικείμενα, γλυπτά, πίνακες και εγκαταστάσεις, χρησιμοποιώντας χειροποίητα χαρτιά, δέρματα από ψάρια, σαλάχια, φίδια, περγαμηνή, πάπυρο, ξύλο, μέταλλα, φύλλο χρυσού, υγρό γυαλί κ.ά», λέει δείχνοντάς μου δυο τέτοια βιβλία αντικείμενα με δερμάτινες ράχες από αυθεντικές ουρές κροκοδείλων σε κόκκινο και πράσινο. «Η μορφή του βιβλίου, οι δομικές παραλλαγές, τα υλικά και οι δυνατότητες κίνησης συνδυάζονται με το ενδιαφέρον μου για γλυπτική σε ό,τι έχει σχέση με το βιβλίο και τις υφές με το χαρτί.

Ασχολούμαι ιδιαίτερα με την μορφολογία του βιβλίου πέρα από το καθιερωμένο του σχήμα και μορφή. Αποδρομώ από την κλασσική του φόρμα, χρησιμοποιώ διάφορες τεχνικές και υλικά προσδίδοντας σε αυτά σύγχρονη όψη. Η καθημερινή επαφή και η χρήση του χαρτιού σε διάφορες εφαρμογές, η αναζήτηση, ο πειραματισμός, και η πλαστικότητά του αποτελεί μια από τις κορυφαίες προτιμήσεις μου. Παράγω η ίδια χειροποίητο χαρτί το οποίο χρησιμοποιώ ως μέσο καλλιτεχνικής έκφρασης στις δημιουργίες μου».

Το 2017 η Ελληνίδα δημιουργός απέσπασε το Διεθνές βραβείο βιβλιοδεσίας Τέχνης σε έναν από τους σημαντικότερους παγκόσμιους διαγωνισμούς, στην 14η Μπιενάλε Βιβλιοδεσίας Τέχνης στη Γαλλία, έχοντας απέναντί της καλλιτέχνες βιβλιοδέτες από τις ΗΠΑ, τη Βραζιλία, την Αργεντινή, το Μεξικό, τον Καναδά, Μ. Βρετανία, τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία, κ.ά. Λαμβάνει επίσης μέρος στον παγκόσμιο διαγωνισμό των Designer bookbinders που διοργανώνεται τακτικά σε συνεργασία με τις Βιβλιοθήκες Bodleian και Οξφόρδης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Συνεργάζεται με μουσεία, γκαλερί, ιδιωτικές βιβλιοθήκες, πινακοθήκες, μοναστήρια, αλλά και με καλλιτέχνες χαράκτες και φωτογράφους, ενώ έργα της βρίσκονται σε ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα και στην Αμερική, σε περίφημες Βιβλιοθήκες στην Γαλλία και στην Ιταλία, στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, στην Χάλκη, στην Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου, στο Άγιο Όρος, όπως και στα χέρια της βασίλισσας Σοφίας της Ισπανίας κ.α. Δίνει ομιλίες για τη βιβλιοδεσία σε ημερίδες και πανεπιστημιακά συνέδρια, στην Σχολή Καλών Τεχνών, σε Μουσεία, σε χώρους Πολιτισμού και σε ομάδες Καλλιτεχνών, ενώ παραδίδει μαθήματα βιβλιοδεσίας στο εργαστήριό της.