Πότε εμφανίστηκε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δένδρο στην Ελλάδα και από πού έρχεται το έθιμο;

Βασιλικό χέρι έφερε ή μάλλον στόλισε το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στη χώρα και συγκεκριμένα ο Otto Friedrich Ludwig von Wittelsbach, ή πιο γνωστά Όθων Βασιλιάς της Ελλάδος. Ο μονάρχης εκ Βαυαρίας, είπε να φέρει και κάποιο έθιμο από τη χώρα του και έτσι το 1833 στόλισε το πρώτο έλατο στα ανάκτορα του Ναυπλίου.

Από την άλλη, οι Έλληνες της εποχής του σε μία πρώτη φάση αρκέστηκαν στο να πηγαίνουν μέχρι εκεί για να θαυμάσουν το όμορφο μπιχλιμπιδάτο δέντρο και χρειάστηκε να περάσει αρκετός καιρός

μέχρι να αποφασίσουν να υιοθετήσουν το έθιμο (βλέπε μετά το 1950). Που αν και οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε ότι είναι γερμανικό, μαρτυρίες θέλουν να μας διαψεύσουν, γιατί λέγεται ότι υπάρχουν χειρόγραφα κείμενα που το θέλουν ως εορταστικό σύμβολο από τις απαρχές του πολιτισμού.

Συγκεκριμένα, ορισμένοι ερευνητές έχουν εντοπίσει το στολισμό μέρους ή όλου του δένδρου σε όλες τις θρησκείες, ακόμα και από την αρχαιότητα στη λατρεία της Κυβέλης στη Φρυγία. Ακόμα βρίσκουμε το στολισμό της Ειρεσιώνης (αγριελιάς) με λευκές και κόκκινες γιρλάντες και καρπούς προς τιμήν της Αθηνάς, του Απόλλωνα και των Ωρών, ως μια ευχαριστήρια κίνηση για τη γονιμότητα της γης (του έτους που πέρασε) και μία ευχή να συνεχίσει έτσι (στο έτος που έρχεται).

Βέβαια, μπορεί να μην είναι γερμανικές οι ρίζες του αλλά οι Γερμανοί ήταν αυτοί που το έβαλαν πρώτοι στα σπίτια τους. Η διακόσμηση πέρα από κεριά (πόσο περίεργα επικίνδυνο αλήθεια), είχε και διαφόρων τύπων βρώσιμα –όπως ξηρούς καρπούς και μπισκότα- συμβολίζοντας τα θεία δώρα των Μάγων.

Οι Γερμανοί επίσης ευθύνονται για τη μεταφορά του εθίμου και στο νέο κόσμο, με πρώτη μαρτυρία εμφάνισης δένδρου να είναι στην Πενσυλβανία κάπου στα 1830. Αν και αρχικά οι λοιποί μετανάστες το είδαν με καχυποψία ως παγανιστικό υπόλειμμα, μέσα στην επόμενη δεκαετία έγινε ένα από τα χριστιανικά έθιμα της αμερικανικής επικράτειας, με στολίδια πάλι διάφορα ευχάριστα φαγώσιμα, όπως φρούτα και ζαχαρωτά.

Γιατί το έλατο

Γύρω στον 8ο αιώνα, φαίνεται να στολίστηκε το πρώτο χριστουγεννιάτικο έλατο. Αλλά πώς καταλήξαμε στο έλατο; Σε αυτό έρχεται να μας απαντήσει ένας μύθος που αφορά στον Άγιο Βονιφάτιο. Διαβάζουμε στο wiki ότι σε αποστολή του το 716 μ.χ. στη Φριζία να εκχριστιανίσει τους κατοίκους, συνέβη το εξής περιστατικό: Εκείνοι λάτρευαν την αιωνόβια βελανιδιά, ιερό δέντρο του θεού τους Θωρ πάνω στην οποία έκαναν θυσίες. Θέλοντας να σηματοδοτήσει στους κατοίκους το τέλος μιας εποχής άρχισε να την πριονίζει, ώσπου φύσηξε ένας δυνατός άνεμος και την ξερίζωσε. Αυτό οι Φριζιανοί το θεώρησαν -σύμφωνα με τον γνωστό θρύλο- ως θαύμα και μεταστράφηκαν ομαδικά στον χριστιανισμό. Στην θέση της αργότερα φύτρωσε ένα έλατο, το οποίο οι χριστιανοί πλέον κάτοικοι καθόρισαν ως το ευλογημένο δέντρο, με αποτέλεσμα να το τιμούν την ημέρα της γέννησης του Χριστού.

Πότε το συναντάμε για πρώτη φορά στη χριστιανική θρησκεία

Όσο και αν οι θεολογικοί κύκλοι επιμένουν ότι το χριστουγεννιάτικο δένδρο ουδεμία σχέση έχει με το ορθόδοξο δόγμα και τη θρησκεία μας, το έθιμο φαίνεται πώς από ένα χρονικό σημείο και έπειτα συγκαταλεγόταν και στα βυζαντινά ήθη και έθιμα.

Πρώτος φαίνεται να είναι ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Γ΄ο Μέθυσος (842 – 867 μ.Χ.), όπου μια παραμονή Χριστουγέννων διέταξε τους αυλικούς του να τοποθετήσουν, στην περιοχή των ανακτόρων και συγκεκριμένα στην πλατεία του Ταύρου, κατά τη διάρκεια της νύχτας ένα μεγάλο έλατο. Σε αυτό κρεμάστηκαν πολλά κεριά όπου άναψαν τη στιγμή που σήμαναν οι καμπάνες καλώντας τους πιστούς στην Εκκλησία. Τα κεριά έμειναν αναμμένα ώρα, με τον περαστικό κόσμο στη θέα του φωτισμένου έλατου, να βλέπει ένα θαύμα. Αυτό επειδή άρεσε στο λαό, φρόντισαν να το επαναλάβουν και αρκετοί άρχοντες του Βυζαντίου, που επιπλέον στόλιζαν τα σπίτια τους.

Διαβάζουμε στο βιβλίο «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» του καθηγητή ΕΚΠΑ Φαίδων Κουκουλέ ««…κατά διαταγήν του επάρχου της πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής».

Ανεβαίνοντας λίγο βορειότερα, συναντάμε μία άλλη θεωρία που θέλει τον ιδρυτή του Προτεσταντισμού Μαρτίνο Λούθηρο να εγκαινιάζει το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Βάσει αυτού του θρύλου, ο Λούθηρος κάνοντας βόλτα μια χειμερινή νύχτα σε ένα δάσος με ξαστεριά, μαγεύτηκε από την εικόνα που έφτιαχναν τα δένδρα που έμοιαζαν να είναι στολισμένα με τα αστέρια. Αυτήν την εικόνα προσπάθησε να αναπαραστήσει με ένα μικρό δένδρο στολισμένο με κεριά στο σπίτι του.

Σήμερα

Στη σύγχρονη εποχή πάντως και με την εφεύρεση του ηλεκτρισμού, όπως ξέρουμε και ζούμε όλοι, γίνεται ο καλός-κακός χαμός με τα λαμπάκια (πλην όλων των άλλων που δυστυχώς από βρώσιμα έχουν γίνει μη-βρώσιμα στολίδια).

Το πρώτο ηλεκτρικά φωτισμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο του κόσμου πάντως σημειώνεται στην πόλη της Νέας Υόρκης, και μάλιστα ήδη από το 1882. Πρόκειται για το δένδρο που στόλισε στο σπίτι του ο Έντουαρτ Τζόνσον, συνάδελφος του εφευρέτη Τόμας Έντισον.

Περισσότερα χριστουγεννιάτικα, τις μέρες που ακολουθούν.