Καρλ Μάρξ: 200 χρόνια από τη γέννησή του – Τι θα έλεγε αν ζούσε σήμερα για το «σύστημα απάτης»

Συμπληρώνονται σήμερα 200 χρόνια από τη γέννηση του γερμανού φιλοσόφου Καρλ Μαρξ, που θεωρείται ο θεμελιωτής του κομμουνισμού και ένας από τους ανθρώπους που επηρέασε όσο λίγοι τη σύχρονη πολιτική ζωή και ιδεολογία.

Έντεκα απλά βήματα για να τον γνωρίσουμε

1. Με δυο λόγια

Ο Καρλ Χάινριχ Μαρξ ήταν φιλόσοφος, κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και θεωρείται ο θεμελιωτής του κομμουνισμού, ενώ ανέλυσε την ιστορία

με όρους ταξικής πάλης, η οποία συνοψίζεται στη θεωρία: τα συμφέροντα των κεφαλαιοκρατών και των εργαζομένων είναι διαμετρικά αντίθετα μεταξύ τους. Για την εργατική τάξη και τους αγώνες της, δύο έργα του, το «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» και «Το Κεφάλαιο», αποτελούν ίσως τα βασικότερα εργαλεία προκειμένου να αντιμετωπίσουν τους εργοδότες.

2. Η οικογένεια Μαρξ

Γεννήθηκε στις 5 Μαΐου του 1818 στην πόλη Τριρ της Πρωσικής Ρηνανίας. Ήταν το δεύτερο από τα εννέα παιδιά του νομικού Χάινριχ Μαρξ και της Ενριέτα Πρέσμπουργκ. Ήταν μία προοδευτική εβραϊκή οικογένεια, που ζούσε σε ένα απλό άνετο σπίτι, το οποίο ήταν ανοικτό σε διανοούμενους και καλλιτέχνες, εκτός από πλούσιους εμπόρους, πελάτες του δικηγόρου πατέρα του. Ο μικρός Καρλ θαύμαζε τον πατέρα του και βιαζόταν να μπει στον κύκλο των μεγαλύτερων του. Σαν παιδί τον περιγράφουν «δύστροπο, απότομο, προσηλωμένο σε ότι καταπιανόταν, καλό μαθητή, με άψογη διαγωγή».

3. Στα θρανία

Ήταν άριστος μαθητής στο γυμνάσιο των Ιησουιτών στο Τρίερ, ένα φιλελεύθερο σχολείο, όπου φοίτησε για πέντε χρόνια. Ήταν άριστος μαθητής, ενώ δύο εργασίες του απέσπασαν τιμητικές διακρίσεις. Μέχρι να τελειώσει το γυμνάσιο, ήξερε να διαβάζει αρχαία ελληνικά, λατινικά και απέκτησε ευφράδεια στα αγγλικά και γαλλικά, ενώ μπορούσε να διαβάσει ισπανικά και ιταλικά.

Πήγε στο πανεπιστήμιο της Βόννης, για νομικά, αλλά οι συναναστροφές του τον οδήγησαν στις μπυραρίες. Έγινε μέλος και πρόεδρος της Λέσχης της ταβέρνας, όπου σύχναζε και μέλος της Λέσχης Ποιητών. Άλλωστε επηρεασμένος από τον Χάινε, αλλά και τις μουσικές των Σούμπερτ, Σούμαν και Μέντελσον, είχε αρχίσει να γράφει ποιήματα. Αυτό ήταν. Ο πατέρας του τον έστειλε σε πανεπιστήμιο του Βερολίνου αλλά και πάλι ξέφυγε από τη νομική και στράφηκε στη φιλοσοφία.

4. Ο έρωτας με την Τζένη

Αρραβωνιάστηκε μυστικά το φθινόπωρο του 1836 τη μεγαλύτερή του κατά τέσσερα χρόνια, Τζένη φον Βεστφάλεν. Ο πατέρας του ήταν επιφυλακτικός, διότι η αρραβωνιαστικιά του γιου του ήταν από καλή γερμανική οικογένεια και περιζήτητη νύφη, ενώ ο γιος του εβραϊκής καταγωγής. Τελικά στις 12 Ιουνίου 1843 υπογράφει συμβόλαιο γάμου με την Τζένη, με την οποία θα αποκτήσουν πέντε παιδιά, δύο απ’ τα οποία θα τα χάσουν πρόωρα. Η αγαπημένη σύντροφός του Τζένη πέθανε το 1881 από καρκίνο στο συκώτι, κάτι που του στοίχισε ανεπανόρθωτα.

5. Στη δημοσιογραφία

Όταν ο Μαρξ έχασε κάθε ελπίδα του για διορισμό στο πανεπιστήμιο, καταπιάστηκε με τη δημοσιογραφία, εργαζόμενος στην εφημερίδα της Ρηνανίας «Rheinische Zeitung». Τα πρώτα του άρθρα προκάλεσαν αίσθηση και στις 15 Οκτωβρίου 1842 αναλαμβάνει αρχισυντάκτης. Η εφημερίδα έπαψε να βγαίνει το 1843, καθώς υπήρχαν προβλήματα με την κυβερνητική λογοκρισία.

Στη συνέχεια ήθελε να πάει στην Ελβετία, για να συνεργαστεί με τον γερμανικό Αγγελιοφόρο, αλλά η συγκεκριμένη χώρα δεν ήταν φιλική προς τους ριζοσπάστες.

Έτσι προτίμησε να πάει στο Παρίσι και τον Φεβρουάριου του 1844 εξέδωσε τα Γαλλογερμανικά Χρονικά. Φύλλα του κυκλοφόρησαν στην Πρωσία και οι αρχές έδωσαν εντολή αν ο Μαρξ και οι συνεκδότες του εντύπου έμπαιναν στην Πρωσία να συλλαμβάνονταν. Η εφημερίδα έκλεισε και άρχισε να συνεργάζεται με την εφημερίδα που εξέδιδαν στο Παρίσι οι κομμουνιστές τεχνίτες. Στο Παρίσι θα γίνει και η ιστορική γνωριμία με τον Φρίντριχ Ένγκελς, ο επίσης Γερμανός φιλόσοφος που επεξεργάστηκε με τον Μαρξ τη θεωρεία του επιστημονικού Κομμουνισμού και του διαλεκτικού υλισμού. Ο Ένγκελς θα τον φέρει σε επαφή με τα ζητήματα της εργατικής τάξης και της οικονομίας.

6. Κινήματα και φυλάκιση

Η γνωριμία με τον Ένγκελς, τον Προυντόν και τον Μπακούνιν (μετέπειτα αντίπαλό του) θα δημιουργήσει ένα εκρηκτικό ιδεολογικό κοκτέιλ. Έτσι, θα αποπειραθούν να δημιουργήσουν στο Βέλγιο, ένα ευρύτερο κομμουνιστικό κίνημα, αλλά ο γερμανός πρέσβης, αντιλαμβανόμενος τον κίνδυνο ζητεί τον εκτοπισμό του.

Ο Μαρξ βρίσκεται σε διαρκή επαφή με τα κινήματα σε Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία και καλείται στο Λονδίνο, για να παραβρεθεί στο συνέδριο του «Συνδέσμου των Δικαίων». Εκεί είναι που το κεντρικό σύνθημα «Όλοι οι άνθρωποι είναι αδέλφια» μετατρέπεται σε «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!». Έξι μήνες μετά ο Σύνδεσμος του αναθέτει τη σύνταξη του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου», το οποίο ο Μαρξ ολοκληρώνει το 1848. Την ίδια χρονιά συλλαμβάνεται στις Βρυξέλλες μαζί με τη σύζυγό του, αλλά αποφυλακίζεται σε λίγες ημέρες και μεταβαίνει στο Παρίσι, όπου έχει κηρυχθεί επανάσταση.

7. Η Παρισινή Κομμούνα

Η Παρισινή Κομμούνα τον βρίσκει στο Λονδίνο, απ’ όπου στέλνει στους επαναστάτες οδηγίες και συμβουλές. Στις 30 Μαΐου 1871 συντάσσει την προκήρυξη προς την Κομμούνα, ενώ έχει διαβλέψει ήδη την αποτυχία της. Πιστεύει ότι το κίνημα έπρεπε να έχει στραφεί κατά της νομίμου κυβέρνησης των Βερσαλλιών, ώστε να μην κλειστούν οι επαναστάτες στο Παρίσι, όπου τελικά και εξοντώθηκαν.

Λονδίνο 1846: Η “Πρώτη Διεθνής” με στόχο τη συσπείρωση αριστερών και αναρχικών ομάδων της εποχής

8. Το τέλος

Το 1872 είναι 54 ετών, είναι απογοητευμένος και η υγεία του έχει αρχίσει να κλονίζεται. Σιγά-σιγά αποσύρεται και επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη συγγραφή του Κεφαλαίου.

Γνωρίζει στερήσεις και ταλαιπωρίες, ενώ έχει μοναδικά στηρίγματα την αγαπημένη του γυναίκα Τζένη και τον στενό του φίλο, Ένγκελς. Όταν η Τζένη πεθαίνει το 1881, ο Ένγκελς έγραψε ότι «ο θάνατός της σκότωσε κάθε κίνητρο ζωής γι’ αυτόν». Απογοητευμένος και χωρίς ιδιαίτερη αναγνώριση, ο Μαρξ θα πεθάνει στις 14 Μαρτίου 1883 στο Λονδίνο. Τάφηκε ως άπατρις στο νεκροταφείο Χαϊγκέιτ στο Βόρειο Λονδίνο.

9. Το Κεφάλαιο

Είναι το τρίτομο έργο, το πολιτικό κείμενο που διαβάστηκε περισσότερο απ’ όλα τα πολιτικά – φιλοσοφικά βιβλία τον 20 αιώνα. Κομβικό σημείο της ανάλυσης του Κεφαλαίου αποτελεί η διαλεκτική μεθοδολογία του, αλλά και το τέλος του ιστορικού ρόλου του καπιταλισμού.

Το Κεφάλαιο δίνει το πλαίσιο της επιστημονικής ανάλυσης της καπιταλιστικής οικονομίας που είναι αναγκαία για τη σύσταση του πολιτικού και ταξικού ρεύματος της απελευθέρωσης της εργασίας από την εκμετάλλευση. Το βιβλίο αποτελεί συμπλήρωμα του Μανιφέστου, δηλαδή της αυτοτελούς οργάνωσης των κομμουνιστών για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Όπως αναφέρουν οι υποστηρικτές του, το Κεφάλαιο, στη μακροχρόνια διαδρομή του κακοποιήθηκε από εχθρούς και κάποιους που ήθελαν να το φέρουν στα μέτρα τους. Ωστόσο, όπως επιμένουν οι ίδιοι, παραμένει πάντα επίκαιρο όχι σαν μια αλάνθαστη θρησκευτική βίβλος, αλλά σαν το βασικό πλαίσιο ανάλυσης.

10. Οι επικριτές του Μαρξισμού

Πέρα από τις ακραίες πολεμικές που δέχθηκε ο Μαρξισμός ακόμη και από ανθρώπους που τον μπερδεύουν με τον… Λένιν, υπάρχουν και αυτοί που είναι απέναντι ή τον επικρίνουν με επιχειρήματα, βάσιμα ή μη. Μόνιμη επωδός των επικριτών του; «Ένα δόγμα, μία θεωρία, που στηρίχθηκε σε μία απλοϊκή, λανθασμένη φιλοσοφία και είχε καταστροφικά αποτελέσματα όπου εφαρμόστηκε». Επίσης, για να δικαιολογήσουν τις αιτιάσεις τους δείχνουν με έμφαση τα κομμουνιστικά καθεστώτα και τη Σοβιετική Ένωση, η πτώση της οποίας έχει αναδειχθεί ως επικράτηση του καπιταλιστικού τρόπου διακυβέρνησης.

11. Βιβλία

Για τον Μαρξ και τον Μαρξισμό έχουν γραφτεί πολλά μα πάρα πολλά βιβλία. Πολλά απ’ τα οποία κυκλοφορούν και στην Ελλάδα. Άλλα επιστημονικά και τεκμηριωμένα, άλλα σημαντικά, καλογραμμένα και με ενδιαφέρον και άλλα απλώς για να γραφτούν.

Ωστόσο, υπάρχουν και τα κείμενα που έγραψε ο ίδιος ο Γερμανός φιλόσοφος και υπολογίζονται σε 50 έργα, ορισμένα σε συνεργασία με τον Ένγκελς. Ορισμένα από σημαντικότερα βιβλία του, που μπορείτε να βρείτε στα βιβλιοπωλεία, είναι:

– «Κριτική της Θεωρίας του Κράτους του Χέγκελ» (έκδοση 1843)

– «Οικονομικά και Φιλοσοφικά Χειρόγραφα» (1844)

– «Θέσεις για το Φόυερμπαχ» (1845)

– «Η Γερμανική Ιδεολογία» (1845-46), σε συνεργασία με τον Ένγκελς

– «Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας» (1846-47)

– «Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος» (1847-48), σε συνεργασία με τον Ένγκελς

– «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» (1852)

– «Εισαγωγή στην κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» (1857-58)

– «Κριτική της Πολιτικής Οικονομίας» (1859)

– «Κεφάλαιο», τόμος πρώτος (1867)

– «Η Κομμούνα του Παρισιού» (1871), σε συνεργασία με τον Ένγκελς

– «Κριτική του Προγράμματος της Γκότα» (1875)

– «Κεφάλαιο», τόμος δεύτερος (1885)

– «Κεφάλαιο», τόμος τρίτος (1894).

Τι θα έλεγε σήμερα ο θεμελιωτής του κομμουνισμού

Τι θα έλεγε άραγε για όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας; διερωτάται ο Γερμανός δημοσιογράφος Σεμπάστιαν Κίστερς σε άρθρο του στην εφημερίδα Ηessenschau με αφορμή τη 200η επέτειο από τη γέννηση του Μαρξ.

Ο Καρλ Μαρξ είχε αντιταχθεί στις ανισότητες του καπιταλισμού και στην «οικονομική αριστοκρατία». Πολλοί άνθρωποι βλέπουν τέτοιες υπερβολές σήμερα όταν εξετάζουν τους μισθούς των λεγόμενων golden boys. Σύμφωνα με μελέτη του Ιδρύματος Hans Böckler το 2014, τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του DAX κερδίζουν κατά μέσο όρο 57 φορές περισσότερα χρήματα από τον μέσο εργαζόμενο τους.

Στην κορυφή είναι η VW. Τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας κερδίζουν 141 φορές περισσότερα το χρόνο από ό,τι οι εργαζόμενοι στην αυτοκινητοβιομηχανία. Στη δεύτερη θέση ακολουθεί η Deutsche Post με 132 φορές. Στην τρίτη θέση: η Adidas με 116 φορές.

Ο οικονομολόγος Τομά Πικετί , συγγραφέας του βιβλίου «Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα» – περιγράφει τα κορυφαία στελέχη σήμερα με την μαρξική έννοια ως ένα είδος επιστρεφόμενων αριστοκρατών που ανεβαίνουν πάνω από τους άλλους και λαμβάνουν χαρακτήρα δυνάστη.

Ήδη πριν 150 χρόνια, ο Μαρξ είχε προβλέψει ότι ο καπιταλισμός τείνει να δημιουργήσει ολιγοπώλια: Μια μελέτη του Ελβετικού Ομοσπονδιακού Ινστιτούτου Τεχνολογίας στη Ζυρίχη το 2011 αποδεικνύει ότι είχε δίκιο. Έτσι σήμερα, 147 εταιρείες ελέγχουν το 40% της παγκόσμιας οικονομίας. Ιδιαίτερα κυρίαρχες είναι οι τράπεζες και τα διαφορά funds.

Στο κλασικό του έργο «Το Κεφάλαιο» – ο Μαρξ προειδοποιεί επίσης ότι ο καπιταλισμός δημιουργεί ένα «σύστημα απάτης». Τι βλέπουμε σήμερα; Πολλά αδιαφανή χρηματοπιστωτικά προϊόντα και φορολογικούς παραδείσους. Φράση κλειδί τελευταία: τα Panama Papers.

Σε ένα άλλο σημείο, ο Μαρξ προειδοποίησε ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής «υπονομεύει την πηγή όλου του πλούτου», τη γη. Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές από το Global Footprint Network υπολογίζουν τακτικά την ημέρα κατά την οποία οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει τόση πίεση στη γη που δεν μπορεί να ανανεώσει τις φυσικές πηγές της κατά τη διάρκεια του υπολοίπου έτους. Στην ιδανική περίπτωση, η ανθρωπότητα θα έφτανε έως τις 31 Δεκεμβρίου με τους διαθέσιμους πόρους.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, στην αρχή αυτού του θεωρητικού υπολογισμού, η Ημέρα υπέρβασης της Γης ήταν ήδη στις 21 Δεκεμβρίου. Πέρυσι η «Παγκόσμια Ημέρα Υπερφόρτωσης της Γης» ήταν στις 2 Αυγούστου. Αυτό σημαίνει ότι οι φυσικοί πόροι της γης καταναλώνονται γρηγορότερα κάθε χρόνο.

ΠΗΓΗ: (ΑΠΕ/ΜΠΕ)