Ίσως η Οθωμανική Αυτοκρατορία να μπορεί να μας διδάξει κάτι για τον… σεξουαλικό πλουραλισμό

Η Ιστορία ίσως να είναι το καλύτερο «αντίδοτο» στη σχεδόν αυτονόητη για πολλούς σύγχρονη φυσιολογικότητα της ετεροφιλίας. Όταν κανείς κληθεί να εξετάσει το ζήτημα ιστορικά τότε θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει το γεγονός ότι κατά τη μεγαλύτερη διάρκεια της ιστορίας του πολιτισμού οι άνθρωποι δεν κατανοούσαν τη σεξουαλικότητα μέσα από σταθερούς όρους και ρόλους. Αν μάλιστα αυτό γίνει κατανοητό, τότε γίνεται ευκολότερο να αναγνωρίσουμε την εποχή της αυστηρής ετεροφιλίας σαν μια ιστορική παρένθεση και να φανταστούμε ένα μέλλον με περισσότερη σεξουαλική ελευθερία και πλουραλισμό.

Χρησιμοποιώντας την έρευνα του τούρκου ιστορικού İrvin Cemil Schick, η οποία είναι δημοσιευμένη στην ηλεκτρονικό περιοδικό aeon.co, θα περιηγηθούμε στις… αναπάντεχα ελευθεριακές σεξουαλικές συνήθειες που επικρατούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, με την αντίθεση που αναδεικνύεται λόγω του ισλαμικού χαρακτήρα της Αυτοκρατορίας να είναι εντυπωσιακή.

Μια συνοπτική ιστορια της «ομοφυλοφιλίας»

Στην αρχαία Ελλάδα, οι σχεδόν θεσμοθετημένες σχέσεις μεταξύ «εραστών» και «ερωμένων», δηλαδή μεταξύ ενήλικων ανδρών και νεαρών αγοριών, δίνουν ένα ισχυρό παράδειγμα ότι οι σεξουαλικές συνήθειες ήταν διαφορετικές από τις σημερινές. Έτσι, όταν οι ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι η «ομοφυλοφιλία» είναι μια σύγχρονη κοινωνική κατασκευή, δεν εννοούν βεβαίως ότι στο παρελθόν οι άνθρωποι δεν έρχονταν σε επαφή με άτομα του ίδιου φύλου. Αντιθέτως, αυτό σημαίνει ότι οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου αντιμετωπίζονταν περισσότερο ως μια προτίμηση ή πρακτική, ενώ από τον 19ο αιώνα και μετά άρχισαν να θεωρούνται έμφυτες και μέρος της ίδιας της ταυτότητας ενός ανθρώπου.

Άλλωστε, ο ίδιος ο όρος της «ομοφυλοφιλίας» είναι αρκετά σύγχρονος, και μάλιστα όχι ελληνικός, παρά το γεγονός ότι αποτελείται από ελληνικές λέξεις. Ο γερμανικός όρος “homosexualität” δημιουργήθηκε μόλις το 1868 από τον Αυστρο-Ούγγρο δημοσιογράφο Károly Mária Kertbeny. Το γεγονός αυτό δημιουργεί και το ερώτημα σχετικά με το πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν την ομοφυλοφιλία πριν από τη δημιουργία του όρου. Άλλωστε αρκετοί ακαδημαϊκοί υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να μιλάμε για την «εφεύρεση» της ομοφυλοφιλίας στον ύστερο 19ο αιώνα.

libcom.org

Η σεξουαλικότητα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία

Πριν την έλευση της δυτικής ετεροκανονικότητας, οι σεξουαλικές πρακτικές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία παρουσίαζαν μια πολύ διαφορετική εικόνα. Ο Schick, μαζί με δύο οθωμανολόγους, τη Helga Anetshofer και την İpek Hüner-Cora, εξέτασε πέντε αιώνες Οθωμανικής λογοτεχνίας, με κύριο ενδιαφέρον τη χρήση της σεξουαλικής ορολογίας. Όπως υποστηρίζει ο ίδιος, οι 600 λέξεις που έχει εντοπίσει η ομάδα του είναι ικανές να δείξουν, αν όχι το πώς ζούσαν οι Οθωμανοί, οπωσδήποτε, το πώς αντιλαμβάνονταν και τι πίστευαν για το σεξ.

Τα τρία φύλα και οι δύο σεξουαλικότητες

Σε πρώτη φάση φαίνεται ότι μπορούσε κανείς να κάνει λόγο για τρία φύλα και δύο σεξουαλικότητες. Σε αντίθεση με τον σημερινό διαχωρισμό ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, οι πηγές των τριών ερευνητών δείχνουν ότι οι Οθωμανοί θεωρούσαν ότι υπήρχαν τρια φύλα: οι άνδρες, οι γυναίκες και τα αγόρια.

Τα αγόρια σε καμία περίπτωση δεν θεωρούνται θηλυκά, ούτε και αναπληρώνουν τις γυναίκες. Ωστόσο, κατά τους Οθωμανούς, μοιράζονται ορισμένα χαρακτηριστικά με το γυναικείο φύλο όπως για παράδειγμα η απουσία τριχών στο πρόσωπο. Για τον λόγο αυτό θεωρούνται ένα ξεχωριστό φύλο. Επίσης, ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το συμπέρασμα των ερευνητών ότι εφόσον τα αγόρια, ως ξεχωριστό φύλο, μεγαλώνοντας μετατρέπονται σε άνδρες, τότε όλοι οι ενήλικοι άνδρες είναι «διαφυλικοί», εφόσον έχουν υπάρξει στο παρελθόν αγόρια.

Το δεύτερο συμπέρασμα της έρευνας αφορά την ύπαρξη δύο διαφορετικών ειδών σεξουαλικότητας. Όμως, αντίθετα με τον διαχωρισμό ανάμεσα σε ετεροφυλόφιλους και ομοφυλόφιλους, ο διαχωρισμός φαίνεται πως γινόταν ανάμεσα σε όσους ενεργούσαν τη διείσδυση και σε εκείνους που δέχονταν τη διείσδυση. Για έναν άνδρα που διείσδυε, το φύλο του ατόμου δεχόταν τη διείσδυση είχε πολύ μικρό κοινωνικό ενδιαφέρον και αντιμετωπίζονταν κυρίως ως ένα ζήτημα προσωπικής προτίμησης. Άλλωστε οι λέξεις που χρησιμοποιούνταν για να περιγράψουν έναν «ενεργητικό» άνδρα δεν έδειχναν καμία διαφοροποίηση, ούτε επίκριση σχετικά με το φύλο που επέλεγε ως σεξουαλικό σύντροφο.

Από εικονογραφημένο ερωτικό μυθιστόρημα του 1773 (του Shaykh Muhammad Ibn Mustafa Al-Misri) Πηγή: Wikipedia. Μη επεξεργασμένη εικόνα εδώ

Από την άλλη, τα άτομα που δέχονταν τη διείσδυση, δηλαδή οι γυναίκες και τα αγόρια δεν θεωρούνταν εξίσου ευγενείς με τους άνδρες. Ωστόσο ως σεξουαλικοί σύντροφοι, δεν φαίνεται να υπήρχε διαχωρισμός μεταξύ γυναικών και αγοριών ως προς το ποιο από τα δύο αυτά «φύλα» ήταν πιο «αξιότιμο».

Συνοπτικά, η έρευνα υποστηρίζει για το ζήτημα αυτό ότι στην Οθωμανική κοινωνία, η επιλογή του/της ερωτικού συντρόφου ενός άνδρα ήταν ένα ζήτημα αποκλειστικά προσωπικής προτίμησης και ήταν πλήρως απαλλαγμένη από θετική ή αρνητική φόρτιση.

Οι ακαδημαϊκοί «διαβάζουν» τους Οθωμανούς

Ο ιστορικός Khaled El-Rouayheb έχει δείξει ότι πολλοί δυτικοί οριενταλιστές, έχουν υποπέσει στο ακαδημαϊκό ολίσθημα του αναχρονισμού στην ανάλυση της αποδοχής της ομοφυλοφιλίας στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι οι αναλύσεις τους πάσχουν από τη σύγχρονη αντίληψη περί μιας οικουμενικής και δια-ιστορικής ομοφυλοφιλίας.

Ο ίδιος τονίζει ότι προ-Αραβικές πηγές αναφέρουν την ύπαρξη μιας διαφορετικής, πιο λεπτής αντίληψης των ομοφυλοφιλικών σχέσεων που βασιζόταν περισσότερο στον διαχωρισμό των κοινωνικών ρόλων και της ηλικίας.

Παράλληλα, ο Frédéric Lagrange, καθηγητής Αραβικής Λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης στο Παρίσι, στο βιβλίο του Islamicate Sexualities (2008) αναφέρει: «Ο σύγχρονος δυτικός αναγνώστης που πιθανότατα ποτέ δεν έχει αμφισβητήσει την ολιστική του αντίληψη περί ομοφυλοφιλίας. Την βρίσκει (σ.σ.: την ομοφυλοφιλία στη Μέση Ανατολή του παρελθόντος) “κομμένη” σε ένα ευρύ φάσμα εξειδικευμένων ρόλων, αφού οι μεσαιωνικοί συγγραφείς δεν βλέπουν μια “κοινότητα πάθους”, στη σχέση μεταξύ ενεργητικών και παθητικών ομόφυλων σεξουαλικών συντρόφων».

Άλλωστε, όπως αναφέρει στο άρθρο του ο İrvin Cemil Schick, η σεξουαλική ορολογία που χρησιμοποιείται στην Οθωμανική λογοτεχνία δείχνει ακριβώς αυτό: ότι η «ομοφυλοφιλία» ήταν ανύπαρκτη ως ένας συνολικός όρος που καλύπτει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες, τους νέους αλλά και τους μεγαλύτερους, τους ενεργητικούς αλλά και τους παθητικούς.

Αντιθέτως, η οθωμανική γλώσσα παρουσιάζει εξαιρετικό πλούτο σε πολύ εξειδικευμένες λέξεις που περιγράφουν συγκεκριμένους τύπους σεξουαλικών συντρόφων που επιτελούν, εξίσου συγκεκριμένους και εξειδικευμένους, ρόλους.

Η… εξάλειψη του 19ου αιώνα

Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και αγοριών είχαν πλήρως εκπέσει της κοινωνικής αποδοχής. Σε ένα έγγραφο που είχε σταλεί στον σουλτάνο Abdülhamid II (σουλτάνος από το 1876 έως το 1909), ο Πασάς Ahmed Cevdet, έγραφε:

«Οι εραστές των γυναικών έχουν αυξηθεί σε αριθμό ενώ οι εραστές των αγοριών έχουν μειωθεί. Είναι σαν η γη να έχει καταπιεί τον «Λαό του Λωτ». Η αγάπη και η έλξη που στην Κωνσταντινούπολη παραδοσιακά απευθύνονταν προς αγόρια, πλέον απευθύνεται προς κορίτσια, όπως ορίζει και η φυσική κατάσταση».

Βεβαίως η ραγδαία μείωση των σχέσεων μεταξύ ανδρών ήταν εκείνη την εποχή ευπρόσδεκτη. Άλλωστε, η αλλαγή αυτή απηχούσε τις δυτικές επιρροές που είχαν ήδη κάνει την εμφάνισή τους στην οθωμανική κοινωνία, με την ετεροκανονικότητα να γίνεται κυρίαρχη αντίληψη.

Πηγή: aeon.co