Δημήτρης Σταράκης: Μια τζούρα καυσαέριο για το καλό σου

«Ποιος είναι πιο επικίνδυνος; Η 17χρονη κοπέλα που ισχυρίζεται ότι μέσα της υπάρχει μία ατομική βόμβα ή ο σύμβουλος πυρηνικού πολέμου ο οποίος βοηθάει το Πεντάγωνο να αφανίσει, μέσα σε λίγα λεπτά, εκατό εκατομμύρια ανθρώπους;

Και όμως, η κοπέλα χαρακτηρίζεται ως σχιζοφρενής και εισάγεται σε ψυχιατρική κλινική, ενώ ο σύμβουλος του Πενταγώνου επιβραβεύεται με κάθε δυνατό τρόπο και εισπράττει διόλου ευκαταφρόνητες αμοιβές».
R. D. Laing

H παραπάνω φράση ενός από τους πλέον κριτικούς ψυχιάτρους μας έρχεται από το 1960 και μας καλεί να απαντήσουμε σε ένα άβολο και διόλου εύκολο ερώτημα:

Ποιος ορίζει το παράλογο, το τρελό, το παλαβό, το επικίνδυνο; Και τελικά, ποιος είναι ο πιο επικίνδυνος;

Tο Ευρωπαϊκό Ερευνητικό Ινστιτούτο για το Περιβάλλον αποκάλυψε σε έκθεση του ότι 25 υγιή άτομα εξετάστηκαν μετά από εισπνοή αφού είχαν προηγουμένως εισπνεύσει για πολλές ώρες διαφορετικών ποσοτήτων διοξειδίου του αζώτου, ενός τοξικού αερίου, το οποίο μπορεί να βλάψει τον ανθρώπινο οργανισμό. Στην έκθεση αναφέρεται ότι η ποσότητα που εισέπνευσαν οι άνθρωποι ήταν κάτω από τα όρια ασφαλείας και η μελέτη αφορούσε τις επιπτώσεις των καυσαερίων αυτοκινήτων στον άνθρωπο. Το ερευνητικό ινστιτούτο που εφάρμοσε το πείραμα χρηματοδοτούνταν μεταξύ άλλων από την Volkswagen, στη χρηματοδότησή του την Bosch, την Daimler και την BMW. Οι εταιρείες αυτές έσπευσαν να διαχωρίσουν τη θέση τους από την κίνηση αυτή, ενώ και η Άνγκελα Μέρκελ έσπευσε να καταδικάσει αυτό το πείραμα.

Στην πραγματικότητα όμως, το ερευνητικό αυτό κέντρο είχε τον απόλυτα βολικό ρόλο για όλους: Ήταν «ανεπίτρεπτο», «ανήθικο» και έτσι όλοι έσπευσαν, πάντοτε εκ των υστέρων να το καταδικάσουν. Σαν την καταδίκη των μνημονιακών πολιτικών από την Λαγκάρντ, τον Ντάισελμπλουμ και τον Μοσκιβισί. Σφάξε με παπά μου ν’ αγιάσω. Είναι μία πάγια τακτική, στην οποία όλοι καθαρίζουν με ψευδή οργή, μία ψευδή ενοχή και, εν τέλη, μια ψευδή μετάνοια.

Ο φιλόσοφος και καθηγητής στο Χάρβαρντ, Μάικλ Σάντελ έγραφε πριν από μερικά χρόνια ότι στην Αμερική, υπάρχουν εταιρίες, οι οποίες αγοράζουν το μέτωπο των ανθρώπων για να διαφημίζουν τα προϊόντα τους. Είχε δώσει μάλιστα το παράδειγμα μιας χωρισμένης μητέρας στο Οχάιο, η οποία, έχοντας ανάγκη χρήματα για την εκπαίδευση του γιού της, έλαβε 10.000 δολλάρια από εταιρεία καζίνο για να γράψει την ηλεκτρονική της διεύθυνση στο κούτελο της.

Η ηθική που παράγουν οι εταιρείες και οι αγορές, όταν μείνει ανεμπόδιστη, δεν έχει φραγμούς. Μπορεί να χρησιμοποιήσει τον άνθρωπο και κάθε σκοπό της. Εάν ερωτηθούν γιατί το κάνουν ανεμπόδιστα, οι απαντήσεις συνοψίζονται μέσα σε δύο προτάσεις: «Οι άνθρωποι το έκαναν με τη θέληση τους, άρα γιατί να εμποδίσουμε την ελευθερία της επιλογής τους;» και «Δεν είναι ασυνήθιστα τέτοια φαινόμενα».

Αυτό είναι το αυστηρά ορθολογικό πρόσωπο του μοντέλου διαχείρισης του νέου κόσμου: Υπολογιστικό και αυστηρά κυνικό. Έτσι, το να εκθέτεις τους ίδιους ανθρώπους σαν διαφημιστικά πλακάτ ή το να τους υποβάλλεις σε εισπνοές τοξικών αερίων μας γυρνάει στο ερώτημα του Laing: «Ποιος είναι ο πιο επικίνδυνος;» Αυτός που αντιδρά σε έναν παραλογισμό ή αυτός που τον εδραιώνει θεσμικά;