Πλατόνοφ: Χρεοκοπία, πλήξη και ανήμποροι έρωτες

Ο Τσέχωφ είναι υπέροχος συγγραφέας, γιατί τολμά να παρουσιάζει τα κομμάτια της ανθρώπινης ψυχής που συνήθως κρύβουμε και τα βλέπουμε μόνο στους άλλους. Οι ήρωές του Τσέχωφ δεν κάνουν υπερβάσεις και άθλους, δεν επιδεικνύουν αρετές, όπως το θάρρος και η ευγένεια, δεν αλλάζουν το πεπρωμένο τους. Δεν καταφέρνουν από τη λάσπη να πετάξουν στα άστρα, όπως θα θέλαμε. Αντίθετα, παραμένουν εγκλωβισμένοι στα ποταπά μέρη της ανθρώπινης ύπαρξης αποδεικνύοντας ότι όχι απλώς το κωμικό απέχει ελάχιστα από το τραγικό, αλλά και ότι

Το πρώιμο έργο «Πλατόνοφ» του Ρώσου συγγραφέα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η παράσταση του Adolf Shapiro στην κεντρική σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά ήταν για μένα μια πολύ ενδιαφέρουσα θεατρική εμπειρία. Ένιωσα πως ήταν μια παράσταση με τέλεια ισορροπία, όλοι και όλα υπηρετούσαν το έργο σαν μια καλοκουρδισμένη μηχανή, που θα σε φτάσει κάπου. 

Δεν υπήρξαν εξάρσεις και ακρότητες ή προσπάθεια να επιδειχθεί και να ξεχωρίσει κάποιος εις βάρος της αρμονίας του συνόλου κι αυτό το θεωρώ σήμερα σπάνιο. Η σκηνοθεσία, οι ερμηνείες των ηθοποιών, τα σκηνικά, η μουσική,  τα κουστούμια, η μετάφραση ήταν όλα καλαίσθητα, σοβαρά, πολύ προσεκτικά δουλεμένα επιδεικνύοντας μεγάλο σεβασμό στο έργο και στον θεατή. Ταυτόχρονα ξυπνούσαν προβληματισμό για τον άνθρωπο και για την κοινωνία του σήμερα. 

Επειδή δεν είμαι θεατρολόγος, ούτε κριτικός θεάτρου, νιώθω πως δεν είμαι και το αρμόδιο άτομο για να επεκταθώ σε σχέση με τα παραπάνω. Θα ήθελα, όμως, να παραθέσω τις σκέψεις που μου γέννησε το έργο αυτό του Τσέχωφ. Διαδραματίζεται στην έπαυλη μιας όμορφης χήρας, στις αρχές της άνοιξης. Εκεί βλέπουμε πως μια φαινομενικά χαρούμενη κι αγαπημένη παρέα, χωρίζεται σιγά-σιγά. Τελικά, μετατρέπεται σε πρόσωπα που αποτραβιούνται και βυθίζονται σε αδιέξοδα και συγκρούσεις. 

Οι ήρωες του Τσέχωφ θα μπορούσαν να είναι άνθρωποι στο σήμερα. Στην αρχή είναι πολύ σίγουροι για τον εαυτό τους και για τη ζωή τους. Περνούν τον χρόνο τους διασκεδάζοντας εφήμερα υποκρινόμενοι ή πιστεύοντας ότι όλα είναι καλά. Μα όταν πλησιάζει ο χειμώνας, κι ενώ το χρήμα καταστρέφει τα πάντα, υφίστανται τις συνέπειες των κακών επιλογών τους, των επίπλαστων σχέσεων. Οι ψυχές τους απογυμνώνονται και είναι σπαρακτικές ή γελοίες, σε κάθε περίπτωση, όμως, πολύ ευάλωτες. 

Ο κεντρικός ήρωας, ο Πλατόνοφ,  είναι γοητευτικός, επιθυμητός από όλους. Ισορροπεί ανάμεσα στον καλό και στον κακό εαυτό του. Άλλοτε φλερτάρει, λέει ψέματα, χειραγωγεί, κοροϊδεύει, προδίδει, εγκαταλείπει. Άλλοτε ξυπνά μέσα του ο προβληματισμός, μετανιώνει, ζητάει συγγνώμη, ονειρεύεται μια καλύτερη ζωή, προσπαθεί να παρακινήσει τους άλλους σε εντιμότητα και σέβεται. Αναρωτιέται γιατί οι άνθρωποι κάθε είδους αγάπη τη βαφτίζουν έρωτα, όπως επίσης και γιατί σε αυτόν τον κόσμο οι έντιμοι σιωπούν. Τελικά, η καλή του ψυχή αρκεί ή δεν θα μπορέσει ποτέ να προχωρήσει σωστά σε έναν κόσμο χρεοκοπίας και πλήξης;

Ένα από τα βασικά θέματα του έργου είναι ο έρωτας που γεννιέται μέσα σε τέτοιες κοινωνίες, που είναι χρεοκοπημένες, πληκτικές και υποκριτικές, όπως άλλωστε και η σημερινή. Ο έρωτας αυτός, καταστροφικός και αυτοκαταστροφικός, όπως μας δείχνει το έργο, είναι και ανήμπορος. Είναι σαν το αλκοόλ, που μπορεί να λειτουργήσει σαν φυγή από την πραγματικότητα. Είναι κάτι που προσφέρει ένα μεθυστικό συναίσθημα για λίγες στιγμές, μα το επόμενο πρωί θα ξυπνήσεις με πονοκέφαλο. Αυτός ο ανήμπορος έρωτας είναι εθιστικός, κάνει κάποιον να μην ξέρει τι κάνει. Καταλήγει να γεννά απέχθεια για τους άλλους και για τον ίδιο τον εαυτό.

Τελικά, όπως αναφέρεται στο έργο, σε αυτή τη ζωή, αν δεν δεχτείς να σε φάνε οι  λύκοι κι αν δεν  θελήσεις να τους φας εσύ, τι κάνεις; Αν θες μόνο να πας μπροστά, θα καταλήξεις να φας στο κεφάλι σου; Αυτό είναι ένα από τα πολλά ερωτήματα που κρατώ από την παράσταση.

Και η μαγεία της συνίσταται στο ότι δεν βιάζομαι καθόλου να βρω τις απαντήσεις. Αντίθετα, παρατηρώ τα ερωτήματα τέλεια τοποθετημένα ανάμεσα στους ατελείς,  κωμικοτραγικούς της ήρωες. Ναι, δεν θα φτάσουν ποτέ στα αστέρια, μα είναι πολύτιμοι, όπως και κάθε αλήθεια που τολμά να βγει στο φως.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΣΧΕΤΙΚΑ