Μεταρρυθμίσεις, μια κριτική προσέγγιση

Στο προηγούμενο κείμενό μας, με τίτλο Μεταρρυθμίσεις: Περιεχόμενο και διαδικασία ασχοληθήκαμε με τις κυβερνητικές νομοθετικές πρωτοβουλίες που γίνονται στα πλαίσια «αναγκαίων μεταρρυθμίσεων». Λαμβάνοντας υπόψη και τις τελευταίες εξελίξεις, σημειώνουμε τα εξής:

Η σύγκλιση της μεγάλης πλειοψηφίας των κομμάτων για την επιστολική ψήφο στις Ευρωεκλογές δεν αξιοποιήθηκε.

Μετά την κατάθεση (χωρίς προηγούμενη διαβούλευση) τροπολογίας για την εφαρμογή της επιστολικής ψήφου και στις βουλευτικές εκλογές,

Το θέμα ενδέχεται να ξανατεθεί στο μέλλον, χωρίς πολλές πιθανότητες επιτυχίας, ενώ ο αριθμός των Ελλήνων του εξωτερικού που αιτήθηκαν να ψηφίσουν στις Ευρωεκλογές με επιστολική ψήφο παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Μια λύση που θα έδινε ίσως νέα δυναμική είναι η εξαγγελία δημιουργίας διακριτών εκλογικών ενοτήτων εξωτερικού (όπως πχ ισχύει στην Γαλλία), γεγονός που θα επέτρεπε την αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ της εκλογικής βάσης των Ελλήνων του εξωτερικού και των εκπροσώπων τους, προκειμένου να αναδειχτούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της μεγάλης και δημιουργικής ομάδας των Ελλήνων. 

Από την συνταγματική πλευρά της λειτουργίας ιδιωτικών (μη κρατικών, μη κερδοσκοπικών) πανεπιστημίων, στο νέο εξεταστικό σύστημα.

Το επίμαχο νομοσχέδιο, πριν ψηφιστεί στις 09.03 αποκλειστικά από την κυβερνητική πλειοψηφία, αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής πολλών συνταγματολόγων και άλλων πανεπιστημιακών, καθώς και του Συμβουλίου των Πρυτάνεων και διεθνώς αναγνωρισμένων ΑΕΙ, όπως του Πανεπιστημίου της Αθήνας (ΕΚΠΑ). Αντίστοιχα, υποστηρίχτηκε από άλλους γνωστούς Συνταγματολόγους ή και πολιτικούς (τον κ. Μανιτάκη, τους κ. Βενιζέλο και Σκουρή, κλπ). Από τα επιχειρήματα που διατυπώθηκαν στην Αιτιολογική Έκθεση του Νομοσχεδίου, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το θέμα θα οδηγηθεί σε πολύπλοκες και ίσως πολύχρονες δικαστικές διαμάχες: Απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας και (σε περίπτωση αρνητικής απόφασης), από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, γεγονός που αναμένεται να συντηρεί ένα διχαστικό κλίμα στην Πανεπιστημιακή Κοινότητα, αντί μιας ευρύτερης αποδοχής, εφόσον εντασσόταν στα πλαίσια μιας Συνταγματικής αναθεώρησης. 

Επισημαίνοντας την διαφορά των εκτιμήσεων μεταξύ φιλοκυβερνητικής εφημερίδας, που εξέφρασε την άποψη ότι τα υπάρχοντα Κολλέγια θα σπεύσουν να επωφεληθούν από τον νέο Νόμο και δηλώσεων του αρμόδιου Υπουργού ότι περισσότερα από 10 γνωστά ξένα Πανεπιστήμια εκδήλωσαν ενδιαφέρον για την ίδρυση Παραρτημάτων στην Ελλάδα, θα διακινδυνεύαμε την πρόβλεψη ότι, τουλάχιστον μέχρι να τελεσιδικήσει δικαστικά το θέμα, δεν θα δούμε την δραστηριοποίηση μεγάλων ξένων Πανεπιστημίων στην χώρα. Γενικότερα, κατά την γνώμη μας, τα ζητήματα στην παιδεία (θα έπρεπε να) αποτελούν αντικείμενο ενός ουσιαστικού διαλόγου, ενώ η επιβολή αποφάσεων που φαίνονται ή είναι αντίθετες στο Ελληνικό Σύνταγμα μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου θα ήταν σκόπιμο, για πολιτικούς και ουσιαστικούς λόγους, να αποφευχθεί.

Αλλά εάν υπάρχουν επιχειρήματα από την πλευρά της κυβέρνησης (επί της ουσίας και όχι επί της διαδικασίας) για το πιο πάνω θέμα, δεν ισχύει το ίδιο για τα εξεταζόμενα σχέδια για Εθνικό Απολυτήριο που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, τα οποία αυξάνουν τον φόρτο των μαθητών των Δημόσιων σχολείων (και το αντικείμενο των φροντιστηρίων), περιλαμβάνοντας την εξέταση στο σύνολο των διδασκόμενων μαθημάτων στις τρεις τάξεις του Λυκείου. Όμοια, η προτεινόμενη υποχρεωτική επιλογή από την Τράπεζα Θεμάτων, με κλήρωση, μέρους των θεμάτων ή και του συνόλου τους (αντίστοιχα για το εθνικό Απολυτήριο και για τις εισαγωγικές εξετάσεις) δεν τεκμηριώνεται επιστημονικά. Κατά την γνώμη μας, ο κ. Υπουργός δεν θα πρέπει να δώσει συνέχεια στις πιο πάνω προτάσεις. 

Κατά τον ίδιο τρόπο, οι λύσεις που εξετάζονται για τις συνεχιζόμενες χαμηλές βαθμολογίες της Ελλάδας στο διεθνές Πρόγραμμα PISA, φαίνονται εμβαλωματικές, αφού αντί να επικεντρώνονται σε βελτιωμένες πρακτικές εκπαίδευσης από τα πρώτα κιόλας σχολικά χρόνια, αρκούνται στην «εξοικείωση των μαθητών» με την ένταξη στην Τράπεζα Θεμάτων της Α΄ Λυκείου, θεμάτων «με τη λογική και τη διατύπωση που υιοθετεί ο διαγωνισμός PISA». 

Η λειτουργία απογευματινών χειρουργείων και η κατάργηση των διαχωριστικών γραμμών μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ως προτάσεις λύσης για τα προβλήματα στον χώρο της υγείας

Η υπογραφή στις 05.03 της Κοινής Υπουργικής Απόφασης για την λειτουργία των απογευματινών χειρουργείων σκόπευε να συμβάλει στην επίλυση υπαρκτών ζητημάτων, όπως η μεγάλη λίστα αναμονής χειρουργικών επεμβάσεων στα δημόσια νοσοκομεία, χωρίς όμως να έχουν προηγουμένως εξαντληθεί άλλες εναλλακτικές, όπως η παροχή ουσιαστικών κινήτρων για την πρόσληψη αναγκαίων ειδικοτήτων (πχ αναισθησιολόγων), καθώς και νοσηλευτικού προσωπικού, που θα είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη λειτουργία των χειρουργικών αιθουσών.

Τα επόμενα βήματα, όπως ανακοίνωσε ο αρμόδιος Υπουργός, είναι η δυνατότητα παράλληλης απασχόλησης (μετά το ωράριό τους) ιατρών του δημοσίου στον ιδιωτικό τομέα, γεγονός που εγείρει ζητήματα ασυμβίβαστου (με την έννοια ότι ορισμένοι ιατροί του δημοσίου θα μπορούσαν να παραπέμπουν τους ασθενείς σε ιδιωτικούς φορείς), αλλά και η δυνατότητα χρησιμοποίησης από ιδιώτες ιατρούς του χώρου των δημόσιων χειρουργείων με πληρωμή «ενοικίου» και με την προϋπόθεση συμμετοχής τους στις εφημερίες. Τα πρώτα απογευματινά χειρουργεία ήδη έχουν ξεκινήσει, όπως και οι διαμαρτυρίες των νοσοκομειακών γιατρών. 

Η πιο πάνω εξέλιξη αναμένεται να δημιουργήσει γιατρούς του δημοσίου δύο ταχυτήτων, αυτών που θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα απογευματινών χειρουργείων και των υπολοίπων, αλλά και επιπλέον κόστος για τους ασφαλισμένους του δημοσίου. Τα επιχειρήματα του ευφυούς Υπουργού (ότι με τα απογευματινά ιατρεία μικραίνει η λίστα των μη προνομιούχων ασθενών και ότι η δυνατότητα εργασίας ενός ιατρού του δημοσίου και στον ιδιωτικό τομέα αυξάνει το ενδιαφέρον ένταξης ιατρών δυσεύρετων ειδικοτήτων), ενδεχομένως καλύπτουν περισσότερο την επικοινωνιακή, παρά την ουσιαστική πλευρά του θέματος.

Η τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα & του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, με θετικά και αρνητικά σημεία.

Το συγκεκριμένο Νομοσχέδιο, το οποίο υπερψηφίστηκε από την κυβερνητική πλειοψηφία στις 22.02, μεταξύ άλλων, είχε σκοπό να μειώσει την εγκληματικότητα, να αντιμετωπίσει την καθυστέρηση απονομής δικαιοσύνης και να εφαρμόσει την κοινωνική εργασία (η οποία καθυστερεί, παρότι έχει εγκριθεί νομοθετικά από το 1991). Ταυτόχρονα όμως διατυπώθηκαν ενστάσεις, ενδεικτικά από την Ολομέλεια των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων, την Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων και την Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής, ενώ για διοικητικά θέματα αντέδρασαν και οι δικαστές. 

Μεταξύ των μειονεκτημάτων αναφέρονται η επιβολή «δρακόντειων ποινών» φυλάκισης ακόμα και για πλημμελήματα και η αγνόηση της ανάγκης επιβολής αναλογικά μικρότερων ποινών φυλάκισης, αφού η Ελλάδα έχει ήδη το υψηλότερο ποσοστό μεγάλων ποινών φυλάκισης στην Ευρώπη. Με τον τρόπο αυτόν, δεν καταπολεμάται ο υπερπληθυσμός των φυλακών (ένα φαινόμενο που απασχολεί πολλές πιο προηγμένες χώρες, όπως η Γαλλία και οι ΗΠΑ, παρά την εκεί αύξηση των εναλλακτικών μέτρων, όπως η τοποθέτηση ηλεκτρονικού βραχιολιού) ούτε διευκολύνεται η ομαλή ένταξη στην κοινωνία των υπόδικων και καταδίκων, όπως προσπαθούν συστηματικά οι Ευρωπαϊκές χώρες. 

Ο διχασμός στην κοινωνία, αλλά και στα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα από την ψήφιση του Νόμου για τον γάμο ομόφυλων ζευγαριών και την δυνατότητα τεκνοθεσίας τους. 

Εκτιμάται ότι το συγκεκριμένο μέτρο οδήγησε σε πόλωση την Ελληνική κοινωνία για ένα θέμα που δεν αποτελούσε την προτεραιότητά της, ενώ ορισμένες πρακτικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ομόφυλα ζευγάρια (για θέματα γονικής φροντίδας παιδιών, κληρονομικά, κλπ) θα μπορούσαν να ρυθμιστούν με απλούστερο τρόπο. Η αντίδραση της εκκλησίας θεωρείται ότι είχε υποτιμηθεί από την κυβέρνηση, τόσο σε επίπεδο συμβολικών αντιδράσεων (όπως η απόφαση για τον εορτασμό της Κυριακής της Ορθοδοξίας στην Μονή Πετράκη, και όχι στην Μητρόπολη μαζί με την πολιτική ηγεσία), όσο και σε τοπικό επίπεδο (με την δήλωση του Μητροπολίτη Κέρκυρας ότι θέτει εκτός Εκκλησίας δύο βουλευτές του νομού, του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ, επειδή ψήφισαν υπέρ του γάμου μεταξύ ομοφύλων). Μέσα στο πιο πάνω πλαίσιο, οποιαδήποτε συζήτηση για τον ενδεχόμενο διαχωρισμό Εκκλησίας – Κράτους αναβάλλονται επ’ αόριστον. 

Θεωρούμε ότι ασφαλώς η εκκλησία έχει δικαίωμα να διατυπώνει την άποψή της, ακόμα και να προβαίνει σε ενέργειες που προβλέπονται από τους Ιερούς Κανόνες, δεν βλέπουμε όμως την σκοπιμότητα ενεργειών έμμεσης διαμαρτυρίας, όπως οι πιο πάνω. 

Τα αδιέξοδα του αγροτικού τομέα και η αντιμετώπιση του θέματος με αποκλειστικά οικονομικά μέτρα, ως υποκατάστατο δομικών και μακροπρόθεσμων αλλαγών.

Οι επί εβδομάδες αγροτικές κινητοποιήσεις, και γενικότερα ο διάλογος γύρω από τα αιτήματα των αγροτών μαρτυρούν το αδιέξοδο μιας βραχυπρόθεσμης αντιμετώπισης, αντί της μακροπρόθεσμης στήριξης της αγροτικής παραγωγής. Δομικές αλλαγές, όπως οι αναγκαίες προσαρμογές στην καλλιέργεια (εξορθολογισμός της χρήσης του νερού, επιλογή των πιο προσαρμοσμένων στην κλιματική αλλαγή παραδοσιακών ποικιλιών), με παράλληλη προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και μεγαλύτερη συμμετοχή του κράτους στους κινδύνους από την κλιματική αλλαγή (ξηρασία, ακραία καιρικά φαινόμενα) επισκιάστηκαν από την μερική ικανοποίηση οικονομικών αιτημάτων.

Το πρόβλημα της αγροτικής κοινότητας στην Ευρώπη αφορά την αίσθηση εγκατάλειψης των αγροτών, που ιδιαίτερα μετά τις αλλαγές στην Κοινή Αγροτική Πολιτική, βρίσκονται υπό πίεση από τις μεγάλες (συχνά πολυεθνικές) Εταιρείες για οικονομικά ανταγωνιστικές τιμές, τις έμμεσες επιδοτήσεις και το φτηνότερο εργατικό κόστος τρίτων χωρών και τις Συνθήκες ελευθέρου εμπορίου. Οι ιδιαιτερότητες στην Ελλάδα αφορούν τον συνεχώς μειούμενο αριθμό των απασχολουμένων στον πρωτογενή τομέα (σύμφωνα με έρευνα του ΙΟΒΕ, το ποσοστό συμμετοχής τους μειώθηκε από 16% το 2000 σε 11,2% το 2017), όπως και της συνολικά καλλιεργούμενης έκτασης, την προσπάθεια χρήσης σύγχρονων τεχνολογικών μέσων παράλληλα με την αναζήτηση εργατικών χεριών και την μειωμένη στήριξη από το κράτος σε περίπτωση φυσικών καταστροφών. Ταυτόχρονα υπάρχει έλλειμμα κατάρτισης (υπάρχουν ελάχιστα αγροτικά Σχολεία ή/και ΙΕΚ), ελκυστικότητας του επαγγέλματος (όλο και λιγότεροι νέοι ασχολούνται στην πρωτογενή παραγωγή), πιέσεις από τα αγροτικά δάνεια (ιδιαίτερα μετά την ιδιωτικοποίηση της Αγροτικής τράπεζας μέσω της ενσωμάτωσής της σε μια από τις λεγόμενες «συστημικές») και βέβαια η γραφειοκρατία του κράτους. Ενδεικτικά, σημειώνουμε ότι τα αιτήματα των μελισσοκόμων αφορούν, σχεδόν αποκλειστικά, γραφειοκρατικής φύσης θέματα. 

Παρά το τέλος των κινητοποιήσεων, οι συζητήσεις στην Ε.Ε. για την προσαρμογή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, όχι ιδιαίτερα προς την σωστή κατεύθυνση, συνεχίζονται.

Γενικότερα, κοινό στοιχείο στα πιο πάνω ζητήματα είναι ότι αναδεικνύουν τα όρια μιας «εκ των άνω» επιβολής μεταρρυθμίσεων, συγκριτικά με την ανοικτή πρόσκληση προς τις δυνάμεις της κοινωνίας για ουσιαστικό διάλογο και συνδιαμόρφωσή τους. Τα πιο πάνω έχουν ακόμα μεγαλύτερη σημασία, όταν, όπως είχαμε αναφέρει:

δεν έχουν ακόμα προχωρήσει επαρκώς οι παραγωγικές επενδύσεις, η απουσία των οποίων οδήγησε στα Μνημόνια, με κυριότερη συνέπεια την μετανάστευση τουλάχιστον 600.000 νέων Ελλήνων, από τους οποίους πολλοί δεν έχουν επιστρέψει.

η άμυνα της χώρας θα πρέπει άμεσα να ενισχυθεί, με την βελτιστοποίηση της χρήσης των διαθέσιμων πόρων παρά την (κατά τα φαινόμενα, πρόσκαιρη) βελτίωση των σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας.

η σχέση της Ελλάδας με την παγκοσμιοποίηση περιορίζεται στο «ανήκουμε εις την Δύσην», αντί της ανάδειξης και προώθησης του Ελληνικού πολιτισμού, ως μήτρας (και όχι προϊόντος) του Δυτικού πολιτισμού.

Τέλος, όπως υποσχεθήκαμε και στο προηγούμενο κείμενό μας, ακολουθούν συνοπτικά ορισμένοι ακόμα σημαντικοί τομείς, όπου οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες, με ένα ευρύτερο πνεύμα συναίνεσης κατά την συζήτηση, επιλογή και εφαρμογή των προτάσεων.

Κύπρος, 50 χρόνια ήττες

Φέτος συμπληρώνονται 50 χρόνια από την εισβολή του «Αττίλα» στην Κύπρο, και παρά τις περιορισμένες επιτυχίες (όπως η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση), ο χρόνος μετράει αρνητικά για την εμπέδωση των τετελεσμένων στην κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο:

αλλαγή του δημογραφικού, με την εγκατάσταση εκατοντάδων χιλιάδων εποίκων και παραμερισμό – μετανάστευση των Τουρκοκυπρίων.

επιβολή της ισλαμοποίησης και τουρκοποίησης, με την ίδρυση δεκάδων τζαμιών, διώξεις κατά όσων αντιτίθενται στους Τουρκικούς σχεδιασμούς και προσέλκυση δήθεν «επενδυτών»

απειλές κατά της ελεύθερης Κύπρου, παραβιάσεις των δικαιωμάτων της, επεισόδια στην πράσινη γραμμή, συνέχιση του δράματος των αγνοούμενων, κλπ

Το ζήτημα, όπως αναφέρει ο εξαιρετικός δημοσιογράφος Μιχάλης Ιγνατίου είναι ότι «οι πολιτικές ηγεσίες στην Κύπρο (αλλά και στην Ελλάδα) έχουν εκτροχιάσει το Κυπριακό, σε «δικοινοτική διαφορά» και όχι σε πρόβλημα εισβολής και κατοχής». Θα προσθέταμε, ότι η διεθνοποίησή του έχει ξεπέσει στο αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Ένωση να συνδεθεί η παροχή ωφελημάτων στην Τουρκία, με την επαναφορά της σε ένα τραπέζι που θα συζητηθεί μια ατελής πρόταση λύσης, που δεν είναι δίκαιη ούτε βιώσιμη, παρά μόνο προσαρμοσμένη στα Τουρκικά μέτρα και τους Βρετανικούς σχεδιασμούς.

Στο μεταξύ, ο συντονισμός των δύο χωρών, Ελλάδας και Κύπρου, παραμένει το ζητούμενο, παρά κάποιες εξάρσεις, όπως η διακυβερνητική συνεργασία. Ενδεικτικά αναφέρουμε, τόσο θέματα «χαμηλής πολιτικής», όπως η ισότιμη συνεργασία στον ραδιοτηλεοπτικό τομέα (πχ η Γαλλική τηλεόραση μεταδίδει συχνά εκπομπές των Γαλλόφωνων περιοχών της Ελβετίας, του Καναδά και του Βελγίου), όσο και «υψηλής πολιτικής», όπως η από κοινού αντιμετώπιση των Τουρκικών επεκτατικών σχεδίων.

Ένας γνωστός Έλληνας συνθέτης, με διεθνή καριέρα, πρόσφατα έλεγε ότι δεν μπορεί να εξηγήσει για ποιον λόγο, όποιος Έλληνας ξενιτευτεί, σταματάει να απασχολεί το Ελληνικό κράτος. Άραγε, είναι μια συνέπεια μιας Ελλάδας όπου «δεν υπάρχουν λεφτά για όλους» ή ένα απωθημένο κάποιων κρατούντων; Σε κάθε περίπτωση, η στρατηγική που έχει τεθεί σε διαβούλευση από το Υπουργείο Εξωτερικών φαίνεται ορθή, η εφαρμογή της όμως δεν είναι προφανής, αφού οι υπάρχοντες θεσμοί δεν έχουν επαρκώς προσαρμοστεί. Ενδεικτικά, η μεγάλη πλειοψηφία όσων πρόσφατα μετανάστευσαν δεν ενσωματώθηκαν στις υπάρχουσες Ελληνικές Κοινότητες και ένας «αγώνας δρόμου» είναι αναγκαίος. 

Κατά τον ίδιο τρόπο, θεωρούμε ότι η Ελλάδα δεν καταφέρνει να υπερασπιστεί αποτελεσματικά τα δικαιώματα αναγνωρισμένων και μη, Ελληνικών ή και με Ελληνική συνείδηση μειονοτήτων (Βορειοηπειρωτών, Ελλήνων της Μαριούπολης, Βλάχων στα Σκόπια και στην Αλβανία, κλπ), ούτε προωθεί (πλην εξαιρέσεων) σε γειτονικές μας χώρες την Ελληνική γλώσσα σε ομάδες πληθυσμού με ενδιαφέρον για τον Ελληνικό πολιτισμό και ζωντανή την ανάμνησή της.

Η μεταπολίτευση είδε την ίδρυση της ΔΕΠ (1975) και της θυγατρικής της ΔΕΠ ΕΚΥ (1985), ως κρατικού φορέα έρευνας και εκμετάλλευσης Υδρογονανθράκων και στην συνέχεια την σταδιακή και σιωπηρή κατάργησή τους. Αυτά συνέβαιναν παράλληλα με την προσπάθεια της χώρας για αξιοποίηση των αντίστοιχων πόρων (υδρογονανθράκων και άλλων, όπως το φυσικό περιβάλλον, η αλιεία, η αιολική ενέργεια, κλπ.), μέσω της περιφρούρησης των δικαιωμάτων της. Το φοβικό σύνδρομο της Ελλάδας για την κήρυξη ΑΟΖ και από κοινού οριοθέτησή της με την Κύπρο, οι ενδεχόμενες αδυναμίες στις Συμφωνίες οριοθέτησης ΑΟΖ της Ελλάδας με Ιταλία και Αίγυπτο, η παραμένουσα εκκρεμότητα με την Αλβανία για την υπογραφή συνυποσχετικού για παραπομπή του θέματος στην Χάγη και η καλύτερη δυνατή έμπρακτη αντιμετώπιση του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου περιμένουν τα επόμενα βήματα της Ελλάδας.

Σαν πρώτη κίνηση, θα προτείναμε η χώρα να προχωρήσει άμεσα στον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες, αντί να προετοιμάζει τα επιχειρήματά της ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, όπου παραπέμπεται για την μη εκπλήρωση της αντίστοιχης υποχρέωσής της.

Σχέσεις με τις γειτονικές χώρες, Τουρκία και Αλβανία

Οι σχέσεις με την Τουρκία αποτελούν ίσως το σημαντικότερο στοιχείο των διεθνών μας επαφών. Η (κατά τα φαινόμενα) προτροπή του διεθνούς παράγοντα για άμβλυνση των διαφορών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποτέλεσε το εφαλτήριο επαναφοράς της Τουρκίας στην θέση ισότιμου συνομιλητή των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και της προμήθειας των εξοπλισμών που επιθυμούσε, χωρίς η Ελλάδα να αποκτήσει κάτι συγκεκριμένο από αυτήν την διαδικασία, πλην της προσωρινής παύσης των αεροπορικών παραβιάσεων. Ταυτόχρονα, η Τουρκία δεν άλλαξε τις θέσεις της έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου και το μέλλον των Ελληνοτουρκικών σχέσεων παραμένει άγνωστο. 

Οι σχέσεις με την Αλβανία (που ολοένα ενισχύει τις σχέσεις της με την Τουρκία και υπονομεύει την παρουσία της Ελληνικής μειονότητας) αποτελούν ένα δεύτερο σημαντικό παράγοντα. Η Τουρκία, μετά την ναυτική βάση που απέκτησε στην Αλβανία, προωθεί το πολιτικό ισλάμ και την οικονομική, στρατιωτική και πολίτική συνεργασία της με την Αλβανία, μετατρέποντας την σταδιακά σε δορυφόρο της. Η Ελλάδα, διαχρονικά κρατάει μια αμφίσημη στάση, όπου η μεν αριστερά κοιτάζει καχύποπτα οποιαδήποτε διεκδίκηση των δικαιωμάτων της Ελληνικής μειονότητας (ως «ελληνικό εθνικισμό»), η δε δεξιά προσπαθεί να λάβει υπόψη την γνώμη των συμμάχων της (Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΗΠΑ). Υπό αυτές τις συνθήκες, η ύψωση του πήχυ στην υπόθεση Μπελέρη, με την διεκδίκηση των νόμιμων δικαιωμάτων της Ελληνικής μειονότητας για την εφαρμογή ισχυουσών Συμφωνιών, όπως του Πρωτόκολλου της Κέρκυρας δεν φαίνεται να επιλέγεται (σε αντίθεση πχ με την στάση που τηρεί η Βουλγαρία, έναντι των Σκοπίων).

Δημογραφικό

Το δημογραφικό έχει αρκετά προβληθεί, τα (εκ του αποτελέσματος) μη επαρκή μέτρα συνεχίζουν όμως να οδηγούν σε περαιτέρω επιδείνωση του φαινομένου, ενώ οι κεντρικοί άξονες του σχεδίου δράσης που εξαγγέλθηκαν αναμένεται να κινηθούν στα ίδια πλαίσια. Υπάρχουν αρκετές αξιόλογες Μελέτες (μεταξύ των οποίων οι ακόλουθες), που έχουν αναφερθεί αναλυτικά στο θέμα:

Μελέτη από την Πρωτοβουλία «Διανέοσις»

Έρευνα του 2019 από ομάδα ερευνητών του ΕΚΚΕ

Μελέτη του ΙΟΒΕ, του 2022

Στατιστικά στοιχεία της Eurostat, για το 2023

Από την μεριά μας, αναγνωρίζουμε την σημασία των οικονομικών κινήτρων για την απόκτηση παιδιού και γενικότερα ενός κλίματος σταθερότητας. Από την άλλη μεριά, η τεκνοποιία δεν είναι μόνο θέμα οικονομικών κινήτρων αλλά και θέμα αξιών ή και προτεραιοτήτων: πρόσφατα δημοσιεύματα αναφέρονται στην περίπτωση της Νότιας Κορέας, όπου ο δείκτης γονιμότητας βρίσκεται εξαιρετικά χαμηλά, παρά τις πολλές δεκάδες δισεκατομμύρια που διατέθηκαν με σκοπό την ενίσχυσή της. Από την μεριά μας, θα σημειώναμε ακόμα τις εξής δυσκολίες:

Η επικοινωνία των νεότερων γενεών (και κατ΄ επέκταση, η δημιουργία ανθεκτικών σχέσεων) δυσκολεύει.

Η ερωτική επιθυμία σταθερά μειώνεται, αν κρίνουμε τουλάχιστον από αναλυτική Μελέτη στην Γαλλία.

Το πλαίσιο της τεκνοποίησης έχει επίσης ριζικά αλλάξει, σε σχέση με το παρελθόν. Ενδεικτικά, στην Γαλλία, εδώ και αρκετά χρόνια, τα περισσότερα παιδιά γεννιούνται εκτός γάμου, ενώ στην Αγγλία η αναζήτηση συντρόφου για την απόκτηση παιδιού μπορεί να ξεκινήσει από την δημοσίευση αγγελίας.

Η μη υγιεινή διατροφή, η έκθεση σε ρυπογόνους παράγοντες, το άγχος, το στρες και η κατάθλιψη αποτελούν κρίσιμους παράγοντες, που μπορούν να βελτιωθούν.

Ένα «μυστικό» της λύσης του δημογραφικού υπάρχει στο χωριό Χρυσομηλιά των Τρικάλων, που έχει λύσει το θέμα αυτό. Στην πράξη, παιδιά πολυτέκνων οικογενειών συχνότερα αποκτούν περισσότερα από ένα παιδιά.

Τουρισμός, ναυτιλία και κατασκευές

Οι πιο πάνω τομείς έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι ιστορικά αναπτύχθηκαν από την ιδιωτική πρωτοβουλία, βασισμένοι στις κλίσεις και την εφευρετικότητα των Ελλήνων, και αποτελούν ακόμα τους βασικούς παράγοντες της οικονομίας της Ελλάδας. Όμως διαπιστώνονται περιορισμοί και δυσκολίες, όπως είναι οι εξής:

Ο τεχνικός τομέας στην Ελλάδα στηρίχτηκε από τεχνικό αντικείμενο δεκάδων δισεκατομμυρίων, το οποίο όμως δεν συνοδεύτηκε από κρατικές επενδύσεις για την κατάρτιση και τεχνιτών, με αποτέλεσμα, το μεγαλύτερο μέρος των εργαζόμενων σε Ελληνικές Εταιρείες στο εξωτερικό, να είναι ξένοι, που συχνά προσλαμβάνονται για το συγκεκριμένο έργο. Το αποτέλεσμα είναι, σε σύγκριση πχ με τις Τουρκικές κατασκευαστικές Εταιρείες, οι Ελληνικές να υστερούν.

Παρόμοιο είναι το πρόβλημα στην ναυτιλία, όπου συνήθως, στα Ελληνικής πλοιοκτησίας σκάφη, μόνο οι αξιωματικοί του πλοίου είναι Έλληνες, συχνά μάλιστα οι ναυτιλιακές Εταιρείες ζητούν και εμπειρία, που όμως χρειάζεται χρόνο να αποκτηθεί.

Το κύριο χαρακτηριστικό του Ελληνικού τουρισμού είναι ο εκτατικός του χαρακτήρας, δηλαδή, αφού «αναπτυχθεί τουριστικά» μια παρθένα περιοχή, αναζητούνται νέοι παρθένοι επενδυτικοί προορισμοί. Επίσης, συχνά οικογενειακές επιχειρήσεις σταδιακά χάνουν τον χαρακτήρα τους, καταφεύγοντας πλέον σε αδιάφορο ή και ανεκπαίδευτο προσωπικό.

Εργασία, κοινωνική ασφάλιση, καινοτομία

Το μοντέλο εργασίας στην Ελλάδα είναι ένας από τους κύριους παράγοντες μετανάστευσης των νέων Ελλήνων στο εξωτερικό: τα συνεργατικά/συνεταιριστικά μοντέλα αμφισβητήθηκαν μετά την χρεοκοπία των Συνεταιρισμών κυρίως την δεκαετία του 1980, ενώ επιτυχημένα δυτικά μοντέλα ουσιαστικής συμμετοχής των εργαζομένων στις εργασιακή διαδικασία δεν υιοθετούνται προς χάρη αυστηρά ιεραρχικών δομών. Η εξέλιξη αλλά και οι αμοιβές των εργαζομένων δεν είναι πάντα ανάλογες της προσφοράς τους, αφού και άλλοι παράγοντες (γνωριμίες, δημόσιες σχέσεις) παίζουν ρόλο. Ακόμα και η τηλεργασία, που αρκετές ιδιωτικές Εταιρείες προωθούν (ολικά ή μερικά), δεν ευνοείται σε πολλές άλλες, καθώς και στον δημόσιο τομέα.

Η κοινωνική ασφάλιση είναι επίσης προβληματική, με μεγάλο ποσοστό των εργαζομένων να μην μπορεί να ανταποκριθεί στην εξυπηρέτησή τους, ενώ η μη δυνατότητα συνταξιοδότησης με χρέη πάνω από κάποιο ποσό (πρόσφατα μειώθηκε από 30,000€ σε 20.000€) είναι ενδεχομένως αντισυνταγματική. Το αίσθημα ότι σε κάθε περίπτωση, ο ασφαλισμένος πολίτης θα έχει την συμπαράσταση του κρατικού μηχανισμού έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως σημαντική είναι και η υιοθέτηση κινήτρων για την ενσωμάτωση στην παραγωγική διαδικασία των μακροχρόνια ανέργων (αλλά και «αφανών» περιπτώσεων, που στηρίζονται οικονομικά από το οικογενειακό τους περιβάλλον), με μερική απασχόληση.

Τέλος η καινοτομία, η οποία δεν αφορά μόνο νέους τεχνολογικούς τομείς αλλά και νέες προσεγγίσεις παραδοσιακών τομέων, καρκινοβατεί, αφού οι προϋποθέσεις και το αντικείμενο συμμετοχής σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα δεν ξεκινούν από την διευκόλυνση δημιουργίας (στα πρώτα στάδια) μιας πρωτοβουλίας, πχ ο Διαχειριστής μιας Εταιρείας, ο οποίος πληρώνει ήδη ασφαλιστικές εισφορές για την επαγγελματική του ιδιότητα, καλείται να πληρώσει πρόσθετες ασφαλιστικές εισφορές, για την ιδιότητα του Διαχειριστή.

Ανάπτυξη, διαθέσιμο εισόδημα και ακρίβεια

Τα θέματα αυτά συνδέονται με πολλούς τρόπους:

Η περιφερειακή ανάπτυξη είναι δυνατόν να μειώσει το κόστος ζωής, αφού στην επαρχία τα κόστη είναι συνήθως μικρότερα. Επίσης, η ανάπτυξη επιτρέπει την αύξηση των αποδοχών, με μόνιμο και ουσιαστικό τρόπο.

Η δανειοδότηση με χαμηλά επιτόκια διευκολύνει τις νέες επενδύσεις. Σήμερα, τα κέρδη των Τραπεζών προέρχονται κυρίως από την διαφορά επιτοκίων αποταμίευσης-χορήγησης, ενώ το συνολικό ποσό δανείων μειώνεται, αντί να αυξάνει.

Η επέμβαση του κράτους για έλεγχο και ρύθμιση της ακρίβειας μπορεί να γίνει με πιο ολοκληρωμένο τρόπο (πχ με μικρή φορολόγηση των κλειστών κατοικιών, που θα κατευθυνθεί στην επιδότηση απόκτησης στέγης των πολιτών), καθώς και αυστηρότερο έλεγχο όλης της διαδικασίας παραγωγής.

Ασφαλώς τα πιο πάνω δεν εξαντλούν το αντικείμενο του θέματος, είναι όμως χαρακτηριστικά μιας απλουστευτικής πολιτικής που σε ένα ποσοστό εκπορεύεται από επικοινωνιακές τακτικές, ιδιαίτερα στο εσωτερικό, όπως την εύρεση «συμμάχων» (stakeholders), που ενδιαφέρονται για την επίτευξη των ίδιων στόχων, αγνοώντας τις επιθυμίες των υπολοίπων. Η πολιτική ηγεμονία της κυβέρνησης, βασισμένη στα εκλογικά και δημοσκοπικά της ποσοστά, αλλά και στην απουσία μιας ισχυρής αντιπολίτευσης δεν επαρκεί ως δικαιολογία, εν όψει των μεγάλων προκλήσεων του μέλλοντος που καλείται να αντιμετωπίσει η χώρα.