Φόρντο: Το «φρούριο» του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και το όπλο για την καταστροφή του

Δορυφορική εικόνα του Φόρντο από το 2023  (Photo DigitalGlobe via Getty Images via Getty Images)

Οι ιρανικές εγκαταστάσεις εμπλουτισμού ουρανίου στο Φόρντο έχουν βρεθεί στο επίκεντρο της επικαιρότητας τις τελευταίες ημέρες, εν μέσω της σύγκρουσης Ισραήλ- Ιράν: Πρόκειται για ένα «φρούριο», θαμμένο βαθιά στο έδαφος, με πολύ σημαντικό ρόλο στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν- και ως εκ τούτου αποτελεί πρωταρχικό στόχο για το Ισραήλ, μα ταυτόχρονα και έναν για τον

οποίο πιθανότατα χρειάζεται τη συμμετοχή των ΗΠΑ.

Οι εγκαταστάσεις του Φόρντο είναι θαμμένες βαθιά μέσα σε ένα βουνό και το κύριο αντικείμενό τους είναι ο εμπλουτισμός ουρανίου, για τον οποίο χρησιμοποιεί συσκευές φυγοκέντρησης τόσο παλαιότερης όσο και σύγχρονης τεχνολογίας. Στο πλαίσιο της συμφωνίας του 2015 στο Ιράν είχε απαγορευτεί ο εμπλουτισμός ουρανίου στο Φόρντο, ωστόσο μετά την απόσυρση των ΗΠΑ οι δραστηριότητες άρχισαν ξανά το 2018, με εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδο 60%.

Η σημασία του για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έγκειται στο ότι θεωρείται πως εκεί θα μπορούσε να λάβει χώρα εμπλουτισμός σε επίπεδο 90% από 60%, για χρήση σε πυρηνικά όπλα (κάτι που μπορεί να γίνει γρήγορα). Η κεντρική ιδέα φαίνεται πως ήταν ότι το πολιτικό, «ειρηνικό» πυρηνικό πρόγραμμα θα παρείχε ουράνιο χαμηλού εμπλουτισμού και στο Φόρντο θα γινόταν ο εμπλουτισμός του σε επίπεδο κατάλληλο για χρήση σε όπλα. Η Τεχεράνη είχε υποστηρίξει σε επιστολή στην ΙΑΕΑ πως η απόφαση για την κατασκευή του είχε προκύψει λόγω «απειλών για στρατιωτικές επιθέσεις εναντίον του Ιράν», και ότι προοριζόταν να αποτελέσει ένα είδος εφεδρείας για τις εγκαταστάσεις του Νατάνζ. Ιδιαίτερη ανησυχία είχε προκαλέσει τον Μάρτιο του 2023 η συλλογή δειγμάτων από τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ) από το Φόρντο που υποδείκνυαν εμπλουτισμό στο 83,7%- ωστόσο αυτό δεν επιβεβαιώθηκε. Επίσης, εκεί ενδέχεται να βρίσκεται αποθηκευμένο ουράνιο εμπλουτισμού 60%- ή να είναι μέρος όπου θα μπορούσε να αποθηκευτεί λόγω της ασφάλειας που προσφέρει (ένα τμήμα του ιρανικού αποθέματος θεωρείται ότι βρίσκεται στο Ισφαχάν).

From a top subject expert:
“Absurd to call Fordow a fuel enrichment plant. No one builds a site 300 feet underground just to enrich fuel, especially with a plant 15x larger nearby. Fordow is an enrichment plant for fissile material as part of Iran's nuclear weapons program.” ☢️ pic.twitter.com/3vynvGJ04j

— Dr. Eli David (@DrEliDavid) June 17, 2025

Η κατασκευή των εγκαταστάσεων του Φόρντο, σύμφωνα με τα υπάρχοντα διαθέσιμα- και περιορισμένα- στοιχεία φαίνεται πως άρχισε κατά τις αρχές της δεκαετίας του 2000- δορυφορικές εικόνες δείχνουν εργασίες από το 2004, ενώ η ΙΑΕΑ λέει πως έχει εικόνες και από το 2002. Σε λειτουργία τέθηκαν το 2009 και είναι μικρότερες από το Νατάνζ. Θεωρείται ότι βρίσκονται σε βάθος 80-110 μέτρων, κοντά στο Κομ, και κατασκευάστηκαν έχοντας κατά νου την αντοχή σε αεροπορικές επιθέσεις- ενώ στην περιοχή είχαν στηθεί και συστήματα αεράμυνας, ιρανικής και ρωσικής προέλευσης (αν και θεωρείται ότι πιθανότατα πλέον αυτά έχουν καταστραφεί στο πλαίσιο της ισραηλινής επιχείρησης «Rising Lion»).

Για να τις καταστρέψει, το Ισραήλ θα χρειαζόταν είτε αμερικανική βοήθεια – συγκεκριμένα τη «bunker buster» βόμβα GBU-57 Massive Ordnance Penetrator, που φέρουν τα stealth βομβαρδιστικά Β-2- είτε επανειλημμένα αεροπορικά πλήγματα με μικρότερα όπλα. Ακόμα και έτσι, δεν υπάρχουν εγγυήσεις πως θα καταστρέφονταν πλήρως, οπότε είναι βέβαιο πως έχουν εξεταστεί και άλλες, πιο παράτολμες ή αντισυμβατικές μέθοδοι (πχ σαμποτάζ, πλήγματα σε εγκαταστάσεις/ εξοπλισμό που έχουν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του Φόρντο, καταστροφή των σηράγγων που οδηγούν σε αυτό και των εισόδων τους, πλήγματα με σκοπό να κοπεί ο εξαερισμός και η ηλεκτροδότησή του κ.α.)- ή κάποιο όπλο που δεν έχει δει ακόμα το φως της δημοσιότητας.

Το κατά πόσον το Ιράν θα είναι σε θέση στο μέλλον να συνεχίσει το πυρηνικό του πρόγραμμα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το τι θα έχει μείνει από το υπάρχον: Οι εγκαταστάσεις στο Νατάνζ φαίνεται πως έχουν καταστραφεί, ή, έστω, υποστεί πολύ μεγάλη ζημιά, ενώ μεγάλες καταστροφές έχουν υποστεί και άλλες εγκαταστάσεις, περιλαμβανομένων αυτών στο Ισφαχάν και στο Αράκ. Οπότε η κατάσταση του Φόρντο την «επόμενη ημέρα» θα είναι αποφασιστικής σημασίας.

Πώς μπορεί να καταστραφείGBU-57 Massive Ordnance Penetrator (U.S. Air Force via AP, File)

Όπως προαναφέρθηκε, για την καταστροφή ενός τέτοιου στόχου χρειάζονται ειδικές «bunker buster» βόμβες: Η GBU-57 Massive Ordnance Penetrator φέρεται από τα Β-2, είναι ένα όπλο ακριβείας 13,6 τόνων και είναι σχεδιασμένη για καταστροφή υπόγειων, «σκληρών» στόχων. Θεωρείται ότι μπορεί να διεισδύσει σε βάθος 60 μέτρων πριν εκραγεί, οπότε και πάλι δεν θα επαρκούσε μία βόμβα, μα επανειλημμένα πλήγματα- μία βόμβα μετά την άλλη στο ίδιο σημείο, «σκάβοντας» μέχρι να φτάσουν στον στόχο. Το Β-2 μπορεί να μεταφέρει κανονικά φορτίο όπλων 18 τόνων, μα η αμερικανική πολεμική αεροπορία έχει πει ότι έχει πραγματοποιήσει επιτυχώς δοκιμή με δύο GBU-57. Η εμβέλεια του βομβαρδιστικού είναι 11.000 χλμ χωρίς ανεφοδιασμό στον αέρα και 18.500 με έναν ανεφοδιασμό.

(Photo by: HUM Images/Universal Images Group via Getty Images)

Σε κάθε περίπτωση, η εμπλοκή των ΗΠΑ θα ήταν μια ιδιαίτερα σοβαρή κίνηση, ενώ υπάρχει πάντα και ο κίνδυνος για μόλυνση με ραδιενέργεια. Οπότε, δεδομένου ότι το Φόρντο αποτελεί έναν από τους πρωταρχικούς στόχους στο πλαίσιο ενός εγχειρήματος εναντίον του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, όπως προαναφέρθηκε, δεν πρέπει να αποκλείονται και διαφορετικών μεθοδολογιών επιχειρήσεις εναντίον του (και όχι μιας τέτοιου είδους επίθεσης), που θα μπορούσαν να αποδώσουν το ίδιο αποτέλεσμα.

Με επιπλέον πληροφορίες από Center for Strategic & International Studies, New York Times, Times of Israel, CNN