Δεκεμβριανά 1944: χώροι διασκέδασης που υπήρξαν πεδία μαχών

Τον Δεκέμβριο του 1944, ξέσπασαν στην Αθήνα ένοπλες συγκρούσεις, μεταξύ του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ από το ένα μέρος και των δυνάμεων της ελληνικής κυβέρνησης και των Βρετανών από το άλλο. Ήταν μια πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου, η οποία έμεινε γνωστή ως Δεκεμβριανά. Οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν στις 3 Δεκεμβρίου 1944 και τερματίστηκαν στις 11 Ιανουαρίου 1945,με ήττα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Οι νεκροί και οι τραυματίες και των δύο πλευρών ανήλθαν σε χιλιάδες και οι υλικές καταστροφές στην Αθήνα υπήρξαν ανυπολόγιστες. Οι ημέρες εκείνες είναι ίσως οι μελανότερες και πιο αιματηρές στην σύγχρονη ιστορία της πόλης. Κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών, κάποιες περιοχές της Αθήνας, που σήμερα αποτελούν χώρους αναψυχής και διασκέδασης, υπήρξαν φονικά πεδία μαχών. Η αντίθεση ανάμεσα στο τότε και στο τώρα πραγματικά ξαφνιάζει.

Το Μουσείο Ακρόπολης, με το ευρύχωρο προαύλιό του, είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία της Αθήνας. Δεκάδες άτομα συρρέουν εκεί καθημερινά για να θαυμάσουν τα αρχαία εκθέματα και να κάνουν έναν ευχάριστο περίπατο. Πώς όμως θα αντιδρούσαν όλοι αυτοί οι επισκέπτες αν μάθαιναν ότι βρίσκονται σε ένα ιστορικό πεδίο μάχης, όπου πάρα πολλοί άνθρωποι έχασαν την ζωή τους με αγωνιώδη και βίαιο τρόπο;

Ακριβώς δίπλα στο μουσείο, βρίσκεται ένα άλλο οικοδόμημα, χτισμένο το 1836, γνωστό ως Κτίριο Βάιλερ, από το όνομα του αρχιτέκτονά του. Εκεί στεγάζεται σήμερα το Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως και διάφορες διοικητικές υπηρεσίες του μουσείου. Αρχικά, το Κτίριο Βάιλερ λειτούργησε ως στρατιωτικό νοσοκομείο, αλλά από το 1930 και μετά αποτέλεσε έδρα του συντάγματος χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Η θέση του είχε στρατηγική σημασία, καθώς έλεγχε την είσοδο προς την πλατεία Συντάγματος. Το πρωί της 6ης Δεκεμβρίου 1944, οι άνδρες του ΕΛΑΣ επιτέθηκαν εναντίον του συντάγματος χωροφυλακής Μακρυγιάννη, σε μια από τις πιο δραματικές και φονικές μάχες των Δεκεμβριανών.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ακόμα και σήμερα, κάποια παλιά κτίρια στην γύρω περιοχή έχουν σημάδια από τις σφαίρες εκείνων των ημερών. Η μάχη του Μακρυγιάννη, όπως έμεινε γνωστή, κράτησε ουσιαστικά μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου και έληξε με ήττα του ΕΛΑΣ. Το τίμημα όμως που πλήρωσαν σε νεκρούς και τραυματίες τόσο οι αντάρτες όσο και οι χωροφύλακες ήταν πολύ μεγάλο.

Η πεζοδρομημένη οδός Κοραή, αποτελεί έναν αρκετά δημοφιλή προορισμό για χαλάρωση, παρόλο που βρίσκεται στο πολύβουο κέντρο της Αθήνας. Στον αριθμό 4, δεσπόζει το επιβλητικό παλιό κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής. Οι ισόγειοι χώροι και η στοά του φιλοξενούν σήμερα διάφορες καφετέριες αλλά και έναν κινηματογράφο. Τον Δεκέμβριο όμως του 1944, τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά στο συγκεκριμένο σημείο της πόλης. Κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής, στο κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής είχε εγκατασταθεί η διαβόητη «Κομμαντατούρ», δηλαδή το φρουραρχείο του γερμανικού στρατού, ενώ τα υπόγεια του οικοδομήματος μετατράπηκαν από αντιαεροπορικά καταφύγια σε κρατητήρια. Στις 12 Οκτωβρίου 1944, οι χιτλερικές δυνάμεις αποχώρησαν οριστικά από την Αθήνα, ενώ τρεις μέρες μετά αποβιβάστηκαν στον Πειραιά οι πρώτες βρετανικές μονάδες. Στις 31 του ίδιου μήνα, στο κτίριο της Εθνικής Ασφαλιστικής, εγκαταστάθηκαν τα κεντρικά γραφεία του ΕΑΜ. Δεν έμελλε όμως να μείνουν για πολύ εκεί. Κατά τις πρώτες ημέρες των Δεκεμβριανών, βρετανικά άρματα μάχης, Άγγλοι στρατιώτες και Έλληνες χωροφύλακες, επιτέθηκαν κατά του αρχηγείου του ΕΑΜ και το κατέλαβαν, κάμπτοντας την αντίσταση των υπερασπιστών του. Η συγκεκριμένη επιχείρηση έχει απαθανατιστεί και σε φιλμ της εποχής, από την κινηματογραφική εταιρία British Pathé. Σε μια χαρακτηριστική μάλιστα σκηνή από το ντοκουμέντο αυτό, ένα βρετανικό άρμα μάχης εισέρχεται επιτιθέμενο μέσα στον χώρο της στοάς, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκονται τα τραπέζια και οι καρέκλες αρκετών καφετεριών.

Στους περισσότερους από εμάς, η ονομασία Θησείο, φέρνει συνειρμικά στο νου ευχάριστες εικόνες: γραφικοί πεζόδρομοι, καφετέριες και εστιατόρια κάθε είδους, αρχαιολογικοί χώροι και όμορφα άλση με δέντρα και χαμηλή βλάστηση. Οι συνειρμοί όμως των Αθηναίων του 1944 για το Θησείο ήταν μάλλον ζοφεροί. Εκείνη την εποχή, στην συγκεκριμένη περιοχή είχε την έδρα της η φιλοβασιλική οργάνωση «Χ». Το κτίριο όπου βρισκόταν το αρχηγείο της, υπάρχει ακόμα στην οδό Νηλέως και σήμερα στεγάζει μια καφετέρια και ένα κομμωτήριο. Τα μέλη της «Χ», γνωστά και ως «Χίτες», διέθεταν επαρκή οπλισμό και είχαν ταχθεί με το μέρος της κυβέρνησης. Οι εθνικιστικές και φιλομοναρχικές πεποιθήσεις τους εξάλλου, τους καθιστούσαν ιδεολογικούς εχθρούς των αριστερών ανταρτών. Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ εξαπέλυσε σφοδρή επίθεση κατά του αρχηγείου της «Χ». Η μάχη επεκτάθηκε γρήγορα και στην ευρύτερη περιοχή του Θησείου. Οι συγκρούσεις, που συνεχίστηκαν μέχρι την επόμενη μέρα, είχαν ως αποτέλεσμα την ήττα της οργάνωσης «Χ», η οποία έχασε μεγάλο αριθμό μαχητών της. Όσοι είχαν επιζήσει απομακρύνθηκαν με ασφάλεια από το Θησείο, χάρη στην παρέμβαση βρετανικών αρμάτων μάχης.

Το Γκάζι, είναι μια περιοχή η οποία έχει αναβαθμιστεί σημαντικά από το 2000 και μετά. Το παλιό εργοστάσιο φωταερίου έχει μετατραπεί στον πολιτιστικό πολυχώρο Τεχνόπολη, του Δήμου Αθηναίων. Στους γύρω δρόμους υπάρχουν εστιατόρια, μπαρ, καφετέριες και γενικότερα η περιοχή διαθέτει πολλές επιλογές για νυχτερινή διασκέδαση. Τα Χριστούγεννα όμως του 1944, η εικόνα ήταν κάθε άλλο παρά ευχάριστη. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ο ΕΛΑΣ κατέλαβε το εργοστάσιο Φωταερίου, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο της διαδρομής που συνδέει την Αθήνα με το λιμάνι του Πειραιά. Την παραμονή Χριστουγέννων όμως, το βρετανικό 4ο τάγμα αλεξιπτωτιστών, προωθήθηκε προς το Γκάζι και επιτέθηκε στους αντάρτες. Μετά από σκληρές μάχες, οι Άγγλοι κατάφεραν να απωθήσουν τον ΕΛΑΣ και να καταλάβουν το εργοστάσιο φωταερίου και την γύρω περιοχή. Το 4ο τάγμα αλεξιπτωτιστών κράτησε το Γκάζι υπό την κατοχή του καθ’ όλες τις υπόλοιπες ημέρες των Δεκεμβριανών.

ΠΡΙΝ ΦΥΓΕΤΕ Τα Κουπόνια είχαν τη δική τους ιστορία Τα Δεκεμβριανά μου