Αείλανθος και Ιλισσός

Ορμητική σαν το ποτάμι κατέβαινε η παρέα με τα ποδήλατα, από τον Υμηττό προς τηγέφυρα της Χαμοστέρνας. Σκέφθηκαν να ακολουθήσουν τη ροή του Ιλισσού. Εφτά χρόνια ολόκληρα είχαν να περάσουν από το πάρκινγκ της Καλλιθέας, δίπλα στο σταθμό ΗΣΑΠ Ταύρου ‘’Ελευθέριος Βενιζέλος’’. Εκεί στις 11 Μαΐου του 2018 , ο Ιλισσός ‘’έφαγε’’ σίδερα και τσιμέντα για να δηλώσει παρουσία και να αναπνεύσει ανοίγοντας τεράστια τρύπα. Απνευστί

Πέρασαν εφτά χρόνια και ήταν πολλά, συμφώνησαν όλοι κατευθυνόμενοι προς τα κατάντη της εκτροπής του ποταμού, στη Χαμοστέρνα. Με την πεποίθηση της τελειότητας του αριθμού επτά προσδοκούσαν κάτι καλό για την αποκατάσταση του έργου. Στοχαστική η ποδηλάτισσα Καλλιρόη, με την εικόνα του αρχαίου Ιλισσού, απήγγειλε JohnMilton : ”…Συχνά προσκαλεί σε μελετηρούς συλλογισμούς. Εκεί ο Ιλισσός κυλάει το ψιθυριστό του ρυάκι”. (ParadiseRegained, IV,240)

Παρόλα αυτά έκανε μεγάλο κρότο συμπλήρωσε η Πηγή. ”Από τα σιγανά ποτάμια να φοβάσαι’’, την πείραξε κάποιος από την παρέα, υπονοώντας τήν χαμηλών τόνων αλλά εξαιρετικά δραστήρια  Καλλιρόη. Εκείνη του απάντησε ότι είναι ‘’άνω ποταμών’’. Ταυτόχρονα διαπίστωσαν ότι βρίσκονταν πάνω από το ποτάμι. Απορημένοι ξεπέζεψαν και έμειναν να κοιτάνε κατάπληκτοι τη μεγάλη καθίζηση του 2018 ίδια και απαράλλαχτη, όπως τότε.

 Ο Ιλισσός ανάσαινε χαρούμενος καθώς είχε ανοίξει και άλλη μικρότερη τρύπα για να τον προσέξουν. Έντονη η μυρωδιά της υγρασίας τρέλαινε κόσμο και η απόφαση του ποταμού να αποκαλυφθεί από μόνος του προβλημάτιζε έντονα για το μπάζωμα της κοίτης του αλλά και της νεότερης ιστορίας της Αθήνας. Η Ελλάδα στα μπάζα ασφυκτιά, σιγοψιθύρισε κάποιος από την παρέα με τη σκέψη στα Τέμπη, όταν άκουσε τον Ιλισσό να λέει: ”Δεν έχω οξυγόνο’’.

Ένας στύλος φωτισμού πεσμένος κι αυτός από το 2018, μέσα στο λάκκο παρέμενε σκυφτός να υποκλίνεται στο μεγαλείο της φύσης. Μοναδική ανθρώπινη παρέμβαση αποτελούσε το γκράφιτι στο εσωτερικό της τρύπας, μοντέρνα ιδέα διακόσμησης στο καγκελόφραχτο πλέον σπίτι του Ιλισσού. Μέχρι στιγμής μόνο αυτή την ανθρώπινη παρέμβαση διέκριναν. Για τα υπόλοιπα φρόντισε η φύση που απεχθάνεται τα κενά.

Με τον λόγο αυτό εξήγησαν την κατάληψη στον χώρο από το δένδρο  Ailanthusaltissima (Αΐλανθος η υψηλοτάτη), την οποία έφερε για πρώτη φορά ο βασιλιάς Όθωνας στην Αθήνα. Το δένδρο αγάπησε τον ποταμό και μια χαρά βολεύτηκε μέσα στο περιφραγμένο ρήγμα δείχνοντας για μια ακόμα φορά την αντοχή του σε συνθήκες σκληρές και περιοχές υποβαθμισμένες. Η υψηλοτάτη, που ο λαός την αποκαλεί βρωμούσα (βρωμοκαρυδιά) θεωρείται φυτό χωροκατακτητικό που ξεφυτρώνει σε ”διαταραγμένες’’ περιοχές όπως ερειπωμένα σπίτια, κενά οικόπεδα, γκρεμίσματα, πεζοδρόμια και αλλού προβάλλοντας την ανθεκτικότητά του και την υπεροχή του εξαφανίζοντας όλα τα δένδρα γύρω του. Ωστόσο, παρά την ευεργετική του ιδιότητα να απορροφά 100% το διοξείδιο του θείου δεν έχει πολλούς θαυμαστές λόγω ”αλληλοπάθειας’’. (2) [Ο όρος εκλαμβάνεται συνήθως με αρνητική σημασία ενώ ο ακριβής ορισμός αναφέρεται και στις θετικές επιδράσεις]

Η Θεώνη, μία από τις ποδηλάτισσες παρατηρώντας το δένδρο θυμήθηκε τον Αείλανθο στο κλασικό βιβλίο που την είχε εντυπωσιάσει στη δύσκολη εφηβεία της ”Ένα δένδρο μεγαλώνει στο Μπρούκλιν” (1943).

Το μυθιστόρημα της Μπέτι Σμιθ, που σκηνοθέτησε ο Ελίας Καζάν στην ομώνυμη αμερικανική δραματική ταινία (1945),παρουσιάζει τη ζωή μιας οικογένειας σε κατάσταση ακραίας φτώχειας στη φτωχογειτονιά Williamsburg του Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης. Εκεί οι μετανάστες στις αρχές του 20ου αιώνα αγωνίζονται για την επιβίωση, όπως και ο ανθεκτικός αείλανθος που βλέπουν στην αυλή τους, το δένδρο των γκέτο.

Τί όμορφα που είναι ετούτα τα λογοτεχνικά και κινηματογραφικά ταξίδια συμφώνησε η παρέα, όταν η ευαισθησία της Θεώνης τούς μετέφερε νοερά από τον Ιλισσό της Καλλιθέας του 2025 στις φτωχογειτονιές του Μπρούκλιν του 1912, με αφορμή τη θέα μιας βρωμοκαρυδιάς.

Ο Ιάσονας, νεαρός γεωπόνος παρέμβηκε στην κουβέντα λέγοντας ότι ο αείλανθος ήταν ήδη απαγορευμένος από το 1886 στην Ατλάντα της Τζόρτζια , με νόμο και πρόστιμο 50 δολλάρια, για τη συγκεκριμένη δενδροφύτευση.

Σήμερα παραμένει ‘’επικηρυγμένο’’ δένδρο από τις δασικές υπηρεσίες των ΗΠΑ.  Άραγε, μήπως κι αυτό θα έχει την ‘’τύχη’’ τής μεταναστευτικής πολιτικής του Ντόναλντ Τραμπ;

Επιστρέφοντας η παρέα από την τέχνη στην πραγματικότητα και στα καθ` ημάς διαπίστωσε την αδιαφορία της Πολιτείας με την παράλογη καθυστέρηση της αποκατάστασης του έργου λόγω της γραφειοκρατίας. Ωστόσο, η φύση αρνούμενη την εγκατάλειψη έκανε τη δουλειά της καθώς άλλοι μικροί αείλανθοι αγωνίζονταν να ψηλώσουν. Πολλά ”Δένδρα τουΟυρανού” και για άλλους ”Δένδρα της Κόλασης” άρχισαν να φυτρώνουν τριγύρω…Ο Παράδεισος και η Κόλαση, μια ανθρωποκεντρική θεώρηση…

Ευθύμησαν, ενθυμούμενοι ότι στην αρχή του συμβάντος είχαν βάλει και φύλακα να εμποδίζει τους περίεργους να πλησιάζουν την τρύπα για λόγους ασφαλείας. Σιγά, σιγά το περιέφραξαν. Μήπως το εκτίμησαν ως αξιοθέατο περιμένοντας την αξιοποίησή του από την Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου;

Ωστόσο, μέσα στην επταετία αποκαλύφθηκε η αρμονική σχέση του ποταμού με το δένδρο, ελεύθερα και ανεπηρέαστα από την ανθρώπινη βούληση. Αυτά είναι τα θαυμαστά της φύσης ακούστηκε να λέει κάποιος, παραπέμποντας στον Αριστοτέλη: ”Η φύσις μηδέν μήτεατελές ποιεί μήτε μάτην” (3) .

 Άς έκαναν και οι άνθρωποι τα δικά τους θαύματα…

 Αντίθετα, επτά χρόνια φαγούρας μεταξύ των υπηρεσιών ανέδειξαν τις περιβαλλοντικές τρύπες στην κυρίαρχη πολιτική που ακολουθείται από τη δεκαετία του `30 έως και σήμερα.

Από το 1939 που ο Ιωάννης Μεταξάς είπε το περίφημο ”Θάπτομεν τον Ιλισσόν” και σφράγισε επίσημα τη ροή του ποταμού, οι μετέπειτα εκσυγχρονιστικές πολιτικές των δεκαετιών `50 και `60 συνέχισαν το καταστροφικό έργο της ‘’ανάπτυξης’’ της πρωτεύουσας. Όλα τσιμέντο να γίνουν! Τότε, η Ναϊάς θυμήθηκε το σύνθημα που διάβασε σε τοίχο της ”Συνοικίας των Θεών” και χαμογέλασε ”Το πάθος για ποτάμια και βουνά είναι δυνατότερο απ` όλα τα μπετά”.

 Έθαψαν όσα ποτάμια και ρέματα υπήρχαν στην Αθήνα και κατόπιν έκλαιγαν ως περίλυποι συγγενείς για την οργή της φύσης. Τελικά, μήπως είμαστε η μοναδική πρωτεύουσα στον κόσμο που θάβουμε ποτάμια, ρέματα και μετά χαρακτηρίζουμε τις καταστροφικές πλημμύρες ”θεομηνίες”;  Γιατί το νερό βρίσκει πάντα το δρόμο του.

Οι ποδηλάτες του Υμηττού παρέμειναν όλη τη μέρα στην Καλλιθέα, στη σκιά με τις πικροδάφνες και συνομιλούσαν με τους περίοικους για το επίμαχο θέμα. Αρκετοί ήταν αγανακτισμένοι γιατί με την καθίζηση και την αδιαφορία καθυστερούσε η αποκατάσταση του πάρκινγκ. Από την συζήτηση έμαθαν για την Απόφαση υπ` αριθ` 469/24-3-2025 τηςΠεριφεριακής  Επιτροπής με την οποία περιγράφονται οι όροι, οι τεχνικές προϋποθέσεις και το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσης της σύμβασης, από την υπογραφή έναρξης του έργου έως και την παράδοσή του εντός 36 μηνών. Ευχήθηκαν να μη περάσουν άλλα επτά χρόνια έως την αποκατάσταση της καθίζησης του Ιλισσού. Ορισμένοι όμως γείτονες με ιδιαίτερες περιβαλλοντικές ευαισθησίες  συμπορεύτηκαν με την άποψη της παρέας. Αυτοί επιθυμούσαν πέραν της διατήρησης του δημόσιου χώρου στάθμευσης και την ανάδειξη της εκτροπής της κοίτης του ποταμού, από την οδό Ευαγγελίστριας έως τον Φαληρικό όρμο με τη δημιουργία μιας ενιαίας υδάτινης πράσινης ζώνης.

Με αυτό το όραμα αποφάσισαν να ακολουθήσουν την πορεία του ποταμού προς το Μοσχάτο.

Στην επιστροφή είχε νυχτώσει. Η στάση στην οδό Χαροκόπου θεωρήθηκε επιβεβλημένη. Καληνύχτησαν τον Ιλισσό με την ”Αθήνα” από τα ”Νηπενθή’’ (1921): 

Φιλί φωτός και σκάει το πρωταστέρι.
Στον Ιλισσό ερωτεύεται τ′ αγέρι
ροδονυφούλες δάφνες που ριγούνε. (4)

Σημειώσεις – Παραπομπές

1. Παναγιώτης Δευτεραίος, Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ- Ομάδα εξερεύνησης Αστική Σπηλαιολογία, Ο υπόγειος Ιλισσός κρύβει τους λόγους καθίζησης στο πάρκινγκ του ΗΣΑΠ Ταύρου στην Καλλιθέα.(ιστοσελίδα Kallithea Press,7-12-2020) και Αδριανός Βασιλάκος, Πόλεις και Ποτάμια: Ζητήματα Αποκατάστασης και Σχεδιασμού του Ιλισού στη Μητρόπολη της Αθήνας, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη Σεπτέμβριος 2024.

2. Lincoln Taiz- Eduardo Zeiger- Ian Max Meller- Angus Murphy, Φυσιολογία και Ανάπτυξη Φυτών, επιμέλεια Κωνσταντίνος Θάνος, Έκτη Αμερικάνικη- Δεύτερη Ελληνική έκδοση, Utopia Κώστας Φασσέας (Βιολόγος Καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών),Το φυτό ‘’δολοφόνος’’ με οικολογικό πρόσωπο, που κατακλύζει τις πόλεις μας.(ecopress, 19-1-2024 και 12-2-2024). Χριστόδουλος Σαζεΐδης (Δασολόγος – Περιβαλλοντολόγος), Διερεύνηση του φαινομένου της αλληλοπάθειας του Ailanthus altissima σε ελληνικά δασικά είδη (Μεταπτυχιακή διατριβή), Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ, Θεσσαλονίκη 2016.

3. W.D.Ross, Αριστοτέλης, μετάφραση Μαριλίζα Μήτσου, β΄έκδοση, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1993. Για τη φιλοσοφία της φύσης, την τελολογία και αναγκαιότητα στον Αριστοτέλη  καθώς και τη σημασία του παραπάνω αποσπάσματος βλέπε σελ.103 και 117-121.

4. Κ.Γ. Καρυωτάκης, Άπαντα τα Ευρισκόμενα, τόμ. Α΄, επιμ. Γ.Π. Σαββίδης, εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα 1965,σελ.62

Ανδριανή Στράνη