8ο Γυμνάσιο - Λύκειο Αθηνών: Το εμβληματικό ελληνικό δημόσιο σχολείοΑπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στον Παύλο Σιδηρόπουλο

Μαθητές στο περιστύλιο του κλιμακοστασίου.

Πριν περάσω την πόρτα του, το περπάτησα μια φορά περιμετρικά... «Πνιγμένο» καθώς είναι σήμερα από τις πολυκατοικίες των Κάτω Πατησίων, μπορεί και να το αγνοήσεις με την ταχύτητα που πας και έρχεσαι στην πόλη. Κτίσμα επιβλητικό.

Κτισμένο το ’30 αλλά μοντέρνο, ή μάλλον κάτι περισσότερο, διαχρονικό. Βαρύς αλλά όμορφα σμιλεμένος όγκος, φωτεινός και εξόφθαλμα προσηλωμένος, σχεδιασμένος με έμφαση εκεί εξαρχής, στην λειτουργικότητα. Καμία επίδειξη ή πολυτέλεια, καμία εκζήτηση του περιττού. Οι ίδιες νόρμες κανοναρχούν και το εσωτερικό του: άπλετοι, ευήλιοι και ευάεροι χώροι, με καλαίσθητες, προσεκτικά «ζυγισμένες» λεπτομέρειες και διάσπαρτα μουσειακά κομμάτια, ενθύμια της ιστορίας του, των ανθρώπων που πέρασαν από εκεί. Και επειδή πρόκειται για σχολείο, χαριτολογώντας θα μπορούσαμε να το θέσουμε και ως εξής- των ανθρώπων που εκεί «έγιναν άνθρωποι».

Είναι το Η΄ Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών, κάποτε το μεγαλύτερο, εμβληματικότερο δημόσιο σχολείο της Αθήνας. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από την εποχή που στο σχολείο αυτό φοιτούσαν δυο χιλιάδες παιδιά. Δεκάδες χιλιάδες οι απόφοιτοί του στο πέρασμα των χρόνων. Πλέον, οι τοίχοι των διαδρόμων του μοιάζουν με γκαλερί, με έκθεση φωτογραφίας αφιερωμένη στα πορτρέτα των σημαντικότερων μορφών της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας.

Είναι τα πορτρέτα μαθητών και αποφοίτων του Η΄.

Ο μεγαλύτερος Έλληνας κινηματογραφικός παραγωγός Φιλοποίμην Φίνος, ο ύψιστος τεχνίτης του γραπτού λόγου, Άγγελος Τερζάκης, ο σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος με παγκόσμια επιρροή, Κορνήλιος Καστοριάδης- στο 8ο έμαθαν γράμματα.

Να αναφερθείς ονομαστικά σε όλους, έστω στους περισσότερο φημισμένους, είναι αδύνατον.

Ενδεικτικά παραθέτω τα παρακάτω ονόματα μαθητών του, από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Κορνήλιο Καστοριάδη μέχρι τον Παύλο Σιδηρόπουλο: ο ήρωας του ’40 Κωνσταντίνος Δαβάκης , ο λογοτέχνης Κλέων Παράσχος, ο σκηνοθέτης Δημήτρης Ροντήρης, ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος, ο λογοτέχνης Άγγελος Τερζάκης, ο σκηνοθέτης και παραγωγός Φοιλοποίμην Φίνος, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Αλέκος Σακελλάριος, η Λιλίκα Νάκου, ο παλιός πολιτικός Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Μέντης Μποσταντζόγλου (Μποστ), ο σκηνοθέτης Μίνως Βολανάκης, ο παλιός μπασκετμπολίστας Μίμης Στεφανίδης, ο μουσικοσυνθέτης Γιάννης Σπανός, οι ηθοποιοί Κώστας Καρράς και Τάκης Μηλιάδης, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Παύλος Σιδηρόπουλος, η Μαρία Φαραντούρη, ο Θάνος Μικρούτσικος, ο Αντώνης Καφετζόπουλος, ο Χρήστος Παπουτσής.

Και οι περισσότεροι από αυτούς, όπως η μεγάλη πλειοψηφία όλων των αποφοίτων του «Ογδόου», δεν έπαψαν ποτέ να θυμούνται με αγάπη το σχολείο τους και να δηλώνουν μέχρι τα γηρατειά τους, «Ογδοήτες» και «Ογδοήτισες». Το συναισθηματικό δέσιμο των μαθητών και αποφοίτων του Η΄με το σχολείο τους είναι μοναδικό και χαρακτηρίζει όλες τις γενιές τους μέχρι και σήμερα.

Συμμετρία και απέριττη κομψότητα.

Ποια ενδοξότερη, ποια ουσιαστικότερη δάφνη μπορεί να δρέψει ένας εκπαιδευτικός οργανισμός;

«Περίπου σύγχρονοί μου ήταν οι «πρωτοκλασάτοι» απόφοιτοι. Πάντως δεν είχαμε την αίσθηση ότι ήταν το σχολείο των επωνύμων, παρά μόνο ότι ήταν, όπως και παραμένει, ένα πολύ ωραίο σχολείο, αρχιτεκτονικά αλλά και λειτουργικά. Είχε καλούς καθηγητές και το χαρακτήριζε μια ευταξία» Η «προϊστορία» του Η΄ ξεκινά το 1911, όταν το Β΄ Βαρβάκειο μετακινήθηκε στην οδό Μιχαήλ Βόδα (26) στα Πατήσια, τα εξοχικά τότε Πατήσια, που, όμως, συνεχώς αναπτύσσονταν και αστικοποιούνταν. Τρία χρόνια αργότερα μετονομάζεται με Βασιλικό Διάταγμα σε Η΄ Γυμνάσιο και το 1916 θα «μετακομίσει» στην Κυψέλη, Σύρου και Επτανήσου, σε ένα κτίριο, μάλλον ακατάλληλο για σχολείο, αφού μέχρι τότε αποτελούσε την κατοικία ενός ευκατάστατου εμπόρου αλεύρων. Τα παιδιά και οι έφηβοι της Κυψέλης, της Αχαρνών και της Πατησίων, που αποτελούσαν τον μαθητικό πληθυσμό του σχολείου, θα ξεκινήσουν μαθήματα στο ίδιο κτίριο, που ακόμη στεγάζει το «Όγδοο», το 1931. Μπορείς εύκολα να αισθανθείς την χαρούμενη έκπληξή τους όταν πρωτομπήκαν τότε στο μεγαλύτερο και πιο σύγχρονο, πρότυπο θαρρείς, δημόσιο σχολείο της Αθήνας και όλης της χώρας.

Για να πεις μια ιστορία σωστά πρέπει να ξεκινήσεις από την αρχή της, και ειδικά στην περίπτωση του Η΄ δεν μπορείς να παραλείψεις τον Μιχαήλ Νομικό, τον ευεργέτη και οραματιστή του σχολείου. Άλλωστε, φέρει το όνομά του: «8ο Λύκειο- Διδακτήρια Μιχαήλ Νομικός».

Γεννημένος στην Αμοργό τη δεκατία του 1840, ο Νομικός έγινε επιτυχημένος τυπογράφος, δημοσιογράφος και εκδότης στην Αίγυπτο- το 1873 εξέδωσε στο Κάϊρο την ομώνυμη ελληνική εφημερίδα (Κάϊρον). Περίπου δέκα χρόνια μετά ο αυτοδημιούργητος, ευκατάστατος πλέον, επιχειρηματίας, αγοράζει στην Αθήνα (Μενάνδρου κα Βηλαρά) ένα μεγάλο ακίνητο και έναν «κήπον, κατά τη θέση Πατήσια των Αθηνών». Την άνοιξη του 1900, ο Νομικός, που ζει πια μόνιμα στην Αθήνα, αρρωσταίνει βαριά και μέσα σε λίγες μέρες πεθαίνει (18 Μαϊου 1900). Στην διαθήκη του καθιστά μοναδικό κληρονόμο της περιουσίας του τον Δήμο Αθηναίων. Για το κτήμα του στα Πατήσια ειδικά, ο Νομικός, που εκτός από νεωτεριστής επιχειρηματίας είναι και άνθρωπος των γραμμάτων, θέτει έναν απαράβατο όρο: να μην μπορεί ο Δήμος Αθηναίων να πουλήσει, υποθηκεύσει ή απαλλοτριώσει το οικόπεδο, παρά μόνο να ιδρύσει «σχολεία αρρένων και θηλέων κατά το νεώτατο σύστημα».

Το 1917 λειτούργησε στο κτήμα Νομικού σχολείο για προφυματικά παιδιά, πέρασαν όμως εικοσιέξι χρόνια από τον θάνατο του ευεργέτη για να γίνει ο σκοπός του- να θεμελιωθεί στο οικόπεδο της δωρεάς του μόνιμο σχολείο- απτή πραγματικότητα. Η χώρα ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘20 επιδίδεται σε ένα εντατικό πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων. Το Η΄, άνοιξε το δρόμο για τα σχολεία του ’30, ή “σχολεία Παπανδρέου”, όπως επίσης λέγονται. Εικοσιέξι χρόνια μετά τον θάνατο του Νομικού, ο σκοπός του γίνεται πραγματικότητα. Η χώρα ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘20 επιδίδεται σε ένα εντατικό πρόγραμμα ανέγερσης σχολικών κτιρίων, περισσότερα από 1.300 νέα πολυτάξια σχολεία κτίζονται σε πόλεις όλης της Ελλάδας στη μεσοπολεμική περίοδο. Το Η΄, άνοιξε το δρόμο για τα σχολεία του ’30, ή “σχολεία Παπανδρέου”, όπως επίσης λέγονται.