Ίντριγκες πάθη και απρόοπτα 30 χρόνων

Η διαδικασία εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας μοιάζει να έχει ξεκινήσει με βουτιά στο παρελθόν. Οι ίντριγκες, τα πάθη και το πλούσιο παρασκήνιο που παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες δεν είναι στοιχεία καινοφανή για Προεδρική εκλογή. Αντιθέτως, είναι ο κανόνας και τα στοιχεία που συνθέτουν το φόντο της κορυφαίας διαδικασίας του πολιτεύματος. Από την εκλογή του εθνάρχη Κωνσταντίνου Καραμανλή το 1981 και την αρπαγή της κάλπης το 1985 κατά τη διαδικασία εκλογής του Χρήστου Σαρτζετάκη μέχρι τον ρόλο του Αντώνη Σαμαρά

Εμπειροι πολιτικοί αναλυτές θεωρούν ως «γενεσιουργό αιτία» των παρασκηνιακών διεργασιών που συνοδεύουν κάθε Προεδρική εκλογή τη συνταγματική επιταγή για αυξημένη πλειοψηφία κατά το πρώτο στάδιο και την «επάρατο» κατά πολλούς σύνδεση της αποτυχίας εκλογής Προέδρου με την αυτόματη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εθνικών εκλογών.

Το 1980 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε να αφήσει έπειτα από έξι χρόνια την πρωθυπουργία της χώρας και να συνεχίσει στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Η εκλογή του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα από τη Βουλή είχε ένα μικρό σασπένς, καθώς η Νέα Δημοκρατία, ακόμα και μετά τη διεύρυνσή της στο Κέντρο (Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Αθανάσιος Κανελλόπουλος κ.ά.), έφτανε μόλις στους 175 βουλευτές. Τελικώς, στην τρίτη ψηφοφορία η υποψηφιότητα Καραμανλή απέσπασε 183 ψήφους, με τη συνδρομή όμως και βουλευτών της ακροδεξιάς Εθνικής Παράταξης.

1985: Η μυθιστορηματική ανάδειξη του αρεοπαγίτη Σαρτζετάκη

Αναμφίβολα, η πιο επεισοδιακή διαδικασία ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας ήταν αυτή του 1985, η οποία κατέληξε στην εκλογή του αρεοπαγίτη Χρήστου Σαρτζετάκη, αλλά και σε πρόταση μομφής κατά του τότε προέδρου της Βουλής, Γιάννη Αλευρά. Αρχές του 1985 κι όλα έδειχναν ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε αποφασίσει να στηρίξει ξανά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ώστε να ανανεωθεί η θητεία του εθνάρχη. Σύμφωνα, μάλιστα, με τους Νεοδημοκράτες, ο Α. Παπανδρέου το είχε υποσχεθεί προσωπικά στον Κων. Καραμανλή, κάτι ωστόσο που η πλευρά του ΠΑΣΟΚ δεν επιβεβαίωσε ποτέ. Στο ΠΑΣΟΚ, όμως, επικρατούσε εμφύλιος, με τις τοπικές οργανώσεις να απειλούν την ηγεσία του κόμματος με λουκέτο σε περίπτωση που στηρίξει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

Στις 9 Μαρτίου του 1985 ο Ανδρέας Παπανδρέου συγκάλεσε εκτάκτως την Κεντρική Επιτροπή για το θέμα της Προεδρίας σε κεντρικό ξενοδοχείο του Συντάγματος. Εξω από αυτό οπαδοί του ΠΑΣΟΚ που αντιδρούσαν στη στήριξη Καραμανλή σχεδόν ήρθαν στα χέρια με τους θιασώτες της «συγκατοίκησης» με τη Ν.Δ. Σε αυτό το κλίμα ο Ανδρέας Παπανδρέου αθέτησε την υπόσχεσή του και ανακοίνωσε το όνομα του αρεοπαγίτη Χρήστου Σαρτζετάκη, απόφαση που έγινε αποδεκτή με ενθουσιασμό από τους συγκεντρωμένους οπαδούς του κόμματος. Αμα τη ανακοινώσει του Ανδρέα Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παραιτήθηκε και εγκατέλειψε το Προεδρικό Μέγαρο. Καθήκοντα προσωρινού Προέδρου ανέλαβε, όπως προβλέπει το Σύνταγμα, ο πρόεδρος της Βουλής, Ιωάννης Αλευράς, με αποτέλεσμα να ανοίξει ένας κύκλος διαμάχης συνταγματολόγων για το αν θα μπορούσε πλέον να ψηφίσει ως βουλευτής για την εκλογή νέου Προέδρου της Δημοκρατίας.

Η μεγάλη μάχη, ωστόσο, διεξήχθη εντός Βουλής. Το ΚΚΕ για πρώτη και τελευταία φορά τάχθηκε υπέρ της κυβερνητικής πρότασης, με αποτέλεσμα οι 13 βουλευτές του να δώσουν στο ΠΑΣΟΚ οριακή πλειοψηφία 182 βουλευτών για την τρίτη ψηφοφορία, στην οποία απαιτούντο 180 «ναι».
Η εκλογή εξελίχθηκε σε θρίλερ όταν από τις «αναμενόμενες» ψήφους υπέρ της κυβερνητικής πρότασης έλειπαν δύο. Το αποτέλεσμα ήταν στην επόμενη ψηφοφορία, προς αποφυγή νέων διαρροών προς το «λευκό», ο προεδρεύων αντιπρόεδρος της Βουλής, Μιχάλης Στεφανίδης, να διανείμει έγχρωμα ψηφοδέλτια με το όνομα του Χρ. Σαρτζετάκη προκειμένου να είναι διακριτά ακόμα και μέσα από τον φάκελο κι έτσι να φαίνεται αν κάποιος «κυβερνητικός» είχε ψηφίσει «λευκό». Ο κοινοβουλευτικός μύθος, μάλιστα, λέει ότι πάνω από την κάλπη είχε τοποθετηθεί δυνατή λάμπα λευκού χρώματος προκειμένου να φαίνεται ξεκάθαρα το χρώμα του ψηφοδελτίου μέσα στον φάκελο.

Τα παραπάνω προκάλεσαν την οργή του τότε προέδρου της Νέας Δημοκρατίας και αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης, Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε ότι «παραβιάζεται η μυστικότητα της ψήφου». Από εκεί και έπειτα, το σκηνικό μοιάζει σουρεάλ. Μέσα στον γενικό χαμό, ο βουλευτής Ιωαννίνων της Νέας Δημοκρατίας Λευτέρης Καλογιάννης έτρεξε, άρπαξε την ξύλινη κάλπη και, αφού τη φόρτωσε στον ώμο, τη μετέφερε στα γραφεία της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Νέας Δημοκρατίας, κερδίζοντας την προσωνυμία του «Καλπογιάννη». «Πού πάτε την κάλπη, κύριε;» φώναξε έκπληκτος ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, ο οποίος τινάχτηκε από το έδρανό του. Τελικώς, ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ απεφάνθησαν ότι η μυστικότητα δεν παραβιάζεται, με το αιτιολογικό ότι προηγουμένως και βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας είχαν δημοσίως αποκαλύψει ότι θα ψήφιζαν «παρών».
Στην τρίτη κρίσιμη ψηφοφορία η υποψηφιότητα Σαρτζετάκη συγκέντρωσε τελικά την πλειοψηφία, με ακριβώς 180 ψήφους. Σε αυτές συμπεριελήφθη και η ψήφος του εκτελούντος προσωρινά χρέη Προέδρου της Δημοκρατίας, Γιάννη Αλευρά, ο οποίος, αν και στις δύο πρώτες ψηφοφορίες απέσχε, στην τρίτη ψήφισε κανονικά, καθώς η Βουλή κατά πλειοψηφία είχε αποφανθεί υπέρ της εγκυρότητας της συμμετοχής του. Μέσα σε αυτό το κλίμα η Ν.Δ., αισθανόμενη προδοσία από το παιχνίδι του ΠΑΣΟΚ στην πλάτη του Κωνσταντίνου Καραμανλή, υπέβαλε πρόταση μομφής κατά του προεδρείου της Βουλής. Αποτέλεσμα, πάντως, όλων όσων διαδραματίστηκαν στη Βουλή ήταν στη συνταγματική αναθεώρηση του 1985 να αλλάξει η διαδικασία και έκτοτε η ψηφοφορία να είναι φανερή ονομαστική.

1990: Η μεγάλη επιστροφή του Καραμανλή

Πέντε χρόνια μετά το παιχνίδι που παίχτηκε στην πλάτη του Κωνσταντίνου Καραμανλή, η Νέα Δημοκρατία πήρε την εκδίκησή της. Η διαδικασία, ωστόσο, ήταν εξίσου επεισοδιακή με αυτήν του 1985. Η Ν.Δ., με τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη στην ηγεσία της, εκμεταλλεύθηκε τη διαδικασία και επιτάχυνε την πτώση της κυβέρνησης Ζολώτα. Υπό τον φόβο συνεργασίας ΠΑΣΟΚ-ΣΥΝ για την επανεκλογή Σαρτζετάκη, η Ν.Δ υποστήριξε την επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος όμως αρνήθηκε, λόγω και των περιορισμένων αρμοδιοτήτων του Προέδρου. Οι 148 βουλευτές της Ν.Δ ψήφισαν «παρών», προκειμένου να μην επιτευχθεί η πλειοψηφία των 180 και οδήγησαν τη χώρα σε εκλογές. Στην αίθουσα της Ολομέλειας της Βουλής, βέβαια, γινόταν πανδαιμόνιο. Στην τρίτη και τελευταία ψηφοφορία η βουλευτής των Οικολόγων Μαρίνα Δίζη ύψωσε μέσα στην αίθουσα πανό με το σύνθημα: «Φθάνει πια η κοροϊδία με το συν ένα, τον Πρόεδρο και το νέφος». Από τα θεωρεία, μάλιστα, κάποιοι υποστηρικτές της την έρραιναν με ροδοπέταλα! Το θέαμα προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της Αννας Συνοδινού, η οποία φώναζε: «Δεν είναι Βουλή αυτή. Βγάλτε την έξω!». Η βουλευτής των Οικολόγων δεν βγήκε ποτέ, με αποτέλεσμα η κορυφαία Ελληνίδα ηθοποιός να παραιτηθεί το επόμενο πρωί και να αποχωρήσει οριστικά από την πολιτική. Αμέσως μετά τις εκλογές ο Κων. Καραμανλής άλλαξε γνώμη και αποδέχθηκε την υποψηφιότητα, γεγονός που διαφοροποίησε άρδην το σκηνικό. Η Βουλή, ωστόσο, έφτασε στην τρίτη ψηφοφορία και τον εξέλεξε με μόλις 153 ψήφους. Τις 150 της Ν.Δ, τη μία του Θεόδωρου Κατσίκη της ΔΗ.ΑΝΑ. και ακόμα δύο από ανεξάρτητους μουσουλμάνους βουλευτές.

1995: Ο Σαμαράς ξελασπώνει το ΠΑΣΟΚ

Φτάνουμε στο 1995 και αυτός που βγάζει το ΠΑΣΟΚ από το αδιέξοδο δεν είναι άλλος από τον νυν πρωθυπουργό, Αντώνη Σαμαρά. Ως πρόεδρος της Πολιτικής Ανοιξης των δέκα βουλευτών, ο κ. Σαμαράς πρότεινε ως υποψήφιο τον Κωστή Στεφανόπουλο, ο οποίος μόλις είχε διαλύσει το κόμμα του, τη ΔΗ.ΑΝΑ., έπειτα από την παταγώδη αποτυχία στις ευρωεκλογές του 1994. Το ΠΑΣΟΚ των 171 βουλευτών, το οποίο δεν επιθυμούσε με τίποτα τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη πρόωρων εκλογών, καθώς είχε επιστρέψει στην εξουσία μόλις ενάμιση χρόνο πριν, είδε τότε την πρόταση Σαμαρά ως μάννα εξ ουρανού. Η Νέα Δημοκρατία του Μιλτιάδη Εβερτ απομονώθηκε και περιορίστηκε στο να προτείνει ως υποψήφιο Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Αθανάσιο Τσαλδάρη. Τελικά, στην τρίτη ψηφοφορία ο κ. Στεφανόπουλος εκλέχθηκε στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα με 181 ψήφους από ΠΑΣΟΚ και ΠΟΛ.ΑΝ. Σημαντικό, όμως, για τα κοινοβουλευτικά χρονικά είναι και το έτος 2000, καθώς είναι η πρώτη φορά που Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ συμφωνούν σε υποψήφιο για την Προεδρία. Ηταν και πάλι ο Κωστής Στεφανόπουλος ο οποίος ανανέωσε για πέντε ακόμα χρόνια τη θητεία του, με ρεκόρ 269 ψήφων από την πρώτη ψηφοφορία. Στην ίδια ψηφοφορία 10 βουλευτές του ΣΥΝ ψήφισαν τον κ. Λ. Κύρκο, ενώ οι 19 του ΚΚΕ και του ΔΗΚΚΙ επέλεξαν το «παρών».

2005: Η «προφητεία» της Μπενάκη

Το ρεκόρ του Κωστή Στεφανόπουλου έσπασε το 2005, όταν ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής, έχοντας κι αυτός μόλις έναν χρόνο στην εξουσία, έψαξε συναινετική λύση, προτείνοντας για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τον Κάρολο Παπούλια. Το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν δυνατόν να μη συναινέσει και έτσι ο Κ. Παπούλιας συγκέντρωσε 279 ψήφους της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, έναντι 17 βουλευτών του ΚΚΕ και του ΣΥΝ που δήλωσαν «παρών». Το γεγονός, όμως, που στιγμάτισε την εκλογή Παπούλια καταγράφηκε αμέσως μετά την ψηφοφορία. Το προεδρείο της Βουλής με επικεφαλής την Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη πήγε κατά το τυπικό στο γραφείο του κ. Παπούλια για να του ανακοινώσει το αποτέλεσμα και να τον προσφωνήσει. Εκεί η κυρία Μπενάκη προέβη σε μια ιστορική δήλωση. «Αναλαμβάνετε, κύριε Πρόεδρε, την Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας για μία πενταετία κατά την οποία (…) τα εθνικά σύνορα και ένα μέρος της εθνικής κυριαρχίας θα περιορισθούν χάριν της ειρήνης, της ευημερίας και της ασφάλειας στη διευρυμένη Ευρώπη, τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη θα υποστούν μεταβολές, καθώς θα μπορούν να προστατεύονται, αλλά και να παραβιάζονται από αρχές και εξουσίες, πέραν των γνωστών και καθιερωμένων, και πάντως η Δημοκρατία θα συναντήσει προκλήσεις και θα δοκιμασθεί από ενδεχόμενες νέες μορφές διακυβέρνησης» ανέφερε η κυρία Μπενάκη, η οποία δέκα χρόνια αργότερα μπορεί να υπερηφανεύεται ότι δικαιώθηκε στον απόλυτο βαθμό.