Στουρνάρας: Αναξιοποίητος παραμένει ο ελληνικός ερευνητικός ιστός

«Ο ελληνικός ερευνητικός ιστός, παρόλο που έχει κατακτήσει υψηλές θέσεις στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια κατάταξη, παραμένει ουσιαστικά αναξιοποίητος, τόσο για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας όσο και για την αναστροφή του έντονου, κατά τα τελευταία χρόνια, μεταναστευτικού κύματος αξιόλογου ανθρώπινου κεφαλαίου (brain drain). Είναι επομένως αναγκαία η αναδιάρθρωση και περαιτέρω εξέλιξή του» δήλωσε ο διοικητής της Τράπεζας

της Ελλάδος σε ομιλία του στην Εσπερίδα της Πρωτοβουλίας για Παιδεία και Ανάπτυξη (ΠΡΩ.ΠΑΙΔΕΙ.Α) με θέμα: "ΑΕΙ, Έρευνα, Καινοτομία Επιχειρηματικότητα και Ανάπτυξη" στην Τράπεζα της Ελλάδος.

Όπως παρατήρησε ο κ. Στουρνάρας, "η έξοδος από την κρίση μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να αποτελέσει το σημείο εισόδου σε μία διατηρήσιμη πορεία ανάπτυξης της οικονομίας, η οποία θα βασίζεται στην καινοτομία, στη νέα γνώση και την καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων". Όσον αφορά, άλλωστε, στο "brain drain", παρατήρησε ότι υποβαθμίζεται η σημασία της χώρας ως προορισμού επενδυτών.

Οι συνολικές δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) στην Ελλάδα το 2015 αυξήθηκαν κατά 13,1%, σε σχέση με το 2014, με αποτέλεσμα το ποσοστό των δαπανών Ε&Α επί του ΑΕΠ (Δείκτης "Έντασης Ε&Α") να αγγίξει το 0,96%. Η Ελλάδα κατατάσσεται στη 16η θέση μεταξύ των χωρών της ΕΕ-28. Πάντως, ο ίδιος παρατήρησε ότι δημιουργείται ένα παράδοξο μη "εμπορικής αξιοποίησης" της γνώσης και του υψηλού επιπέδου ερευνητικών αποτελεσμάτων. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα συγκεντρώνει λιγότερο από 0,1% στο σύνολο των αιτήσεων για διπλώματα ευρεσιτεχνίας στην ΕΕ το 2016.

Όσον αφορά την καινοτομία, σύμφωνα με την έρευνα του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης για την περίοδο 2012-2014, αν και το ποσοστό των ελληνικών επιχειρήσεων που καινοτομούν (51%) είναι υψηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ (48,9%), αφορά κυρίως τις λεγόμενες μη τεχνολογικές καινοτομίες, δηλαδή την καινοτομία οργάνωσης και μάρκετινγκ, όπου η Ελλάδα καταλαμβάνει τη 10η θέση με ποσοστό 40,7%, υψηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ-28 (37,1%).

Ο ίδιος τόνισε ότι η Ελλάδα δηλαδή αργεί να μετασχηματιστεί σε "οικονομία της γνώσης", εντοπίζοντας το βασικό πρόβλημα στη χαμηλή αποτελεσματικότητα του συστήματος καινοτομίας, καθώς οι ερευνητικές εκροές δεν μετατρέπονται σε αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Πάντως, ο διοικητής της ΤτΕ εξέφρασε την εκτίμηση πως σήμερα, δημιουργούνται σημαντικές ευκαιρίες για την ανάκαμψη και την ενίσχυση της έρευνας και καινοτομίας στην Ελλάδα, ενώ αναφερόμενος στις κύριες αδυναμίες που πρέπει να αντιμετωπιστούν, τόνισε ότι η κινητοποίηση του ιδιωτικού τομέα για έρευνα και καινοτομία δεν έχει ακόμα επιτευχθεί.

Καταγράφεται, επίσης, αδυναμία στο συντονισμό του κατακερματισμένου και περιφερειακά άνισα κατανεμημένου δικτύου ερευνητικών υποδομών καθώς και η απουσία ενός σταθερού πλαισίου αποτίμησης των αποτελεσμάτων των έργων που χρηματοδοτήθηκαν και ενός σταθερού πλαισίου αξιοποίησης και προσέλκυσης ερευνητών.

Από την άλλη πλευρά, η παραγωγική διάρθρωση της χώρας παρέμεινε αναλλοίωτη και η εθνική παραγωγή εξακολουθεί να μη διαθέτει επαρκή χαρακτηριστικά έντασης γνώσης. Πιο συγκεκριμένα, οι ελληνικές εξαγωγές αφορούν κυρίως προϊόντα χαμηλής και μεσαίας τεχνολογικής έντασης, ενώ στα προϊόντα μεσαίας-υψηλής και υψηλής έντασης τεχνολογίας που εμφανίζουν τη μεγαλύτερη δυναμική στο διεθνές εμπόριο, αντιστοιχεί μόνο το 22,7% των συνολικών εθνικών εξαγωγών το 2015 (με τον κοινοτικό μέσο όρο στο 56,1%).

Όπως είπε, "η χαμηλή επίδοση στις δαπάνες Ε&Α συνοδεύεται επίσης από χαμηλές επιδόσεις στην καινοτομία και στην ανταγωνιστικότητα, αναδεικνύοντας μια διαρθρωτική αδυναμία που απαιτεί συστηματική αντιμετώπιση από το σύνολο των εμπλεκομένων στο τρίγωνο της γνώσης (σ.σ. της έρευνας, της εκπαίδευσης και της καινοτομίας).

Πώς θα ανασχεθεί το brain drain

Ο κ. Στουρνάρας αναφέρθηκε και στο φαινόμενο του "brain drain" που δημιουργεί, όπως είπε, εντονότερο πρόβλημα στην επίτευξη της "έξυπνης ανάπτυξης". Επίσης, τόνισε ότι υποβαθμίζεται η σημασία της χώρας ως προορισμού επενδυτών, επειδή η έλλειψη υψηλά καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού μειώνει την πιθανότητα προσέλκυσης επενδύσεων από επιχειρήσεις εντάσεως γνώσης.

"Οι κίνδυνοι του ελληνικού οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας που οξύνονται από το brain drain είναι η γήρανση του πληθυσμού των ερευνητών και η δυσκολία αντικατάστασής τους. Υπό τις σημερινές συνθήκες το brain drain είναι δύσκολο να ανακοπεί χωρίς ειδικές δράσεις. Η δημιουργία των δομών κινητικότητας των ερευνητών (brain circulation) θα βοηθήσει πολλαπλά το ελληνικό οικοσύστημα Ε&Α. Σταδιακά, οι δομές αυτές θα μπορούσαν να συμβάλουν στη δημιουργία των συνθηκών για τον επαναπατρισμό των μεταναστών υψηλών προσόντων, επαγγελματιών δηλαδή που ειδικεύθηκαν με σπουδές ή εργασία, προκειμένου να αξιοποιήσουν την εμπειρία τους σε καλύτερες θέσεις εργασίας (μετατρέποντας το brain drain σε brain gain)", ανέφερε.

"Η ενθάρρυνση και ενίσχυση της έρευνας, η διάχυση της τεχνολογίας και η τόνωση της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων αποτελούν το τρίπτυχο για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, η οποία θα εστιάζει στη δημιουργία αξίας μέσω της διασύνδεσης του, απομονωμένου σήμερα, δημόσιου ερευνητικού συστήματος με τον παραγωγικό τομέα, συμβάλλοντας ουσιαστικά στην αναπτυξιακή διαδικασία", σημείωσε και συμπλήρωσε: "Στο πλαίσιο της διαμόρφωσης ενός εθνικού σχεδίου παραγωγικής ανασυγκρότησης της χώρας για την επανένταξη της ελληνικής οικονομίας σε νέα αναπτυξιακή τροχιά με οδηγό ένα νέο παραγωγικό πρότυπο, η Ελλάδα θα πρέπει να επενδύσει συνδυασμένα στις τρεις αυτές δυνάμεις. Η παραγωγή, η διάχυση και η αξιοποίηση της γνώσης συγκροτούν το απαραίτητο υπόβαθρο για να σταθεί η ελληνική επιχειρηματικότητα και η ελληνική οικονομία γενικότερα στις νέες συνθήκες μίας αναδυόμενης οικονομίας της γνώσης".

Βασικό ρόλο σε αυτή την εξέλιξη, είπε, μπορούν να έχουν οι επιχειρήσεις, οι οποίες όμως λειτουργούν σε περιβάλλον που επηρεάζεται σε μεγάλο ακόμη βαθμό από το κράτος.
Η επιστημονική έρευνα απαιτεί σοβαρή και διαρκή χρηματοδότηση, αξιοκρατία, εξωστρέφεια και στενή συνεργασία με την επιστημονική κοινότητα. Απαιτεί επίσης την κουλτούρα του επιχειρηματικού ρίσκου, της επένδυσης σε καινοτόμες δραστηριότητες, που θα αποφέρουν κέρδος σε βάθος χρόνου. Ο ιδιωτικός τομέας οφείλει να εμπιστευθεί το καινοτόμο ταλέντο των νέων Ελλήνων επιστημόνων.

Ενδεικτικές κατευθύνσεις είναι:

α) η χρηματοδοτική υποστήριξη (δημόσια και ιδιωτική) του εθνικού συστήματος έρευνας και καινοτομίας, με ενίσχυση της ιδιωτικής συμμετοχής και με την αξιοποίηση κατάλληλων εργαλείων προσανατολισμένων στις επενδύσεις υψηλότερου κινδύνου,

β) η προώθηση της λειτουργικής ενοποίησης του εθνικού ερευνητικού συστήματος και η αποτελεσματικότερη αλληλεπίδραση ανάμεσα στους φορείς που δημιουργούν γνώση και σε αυτούς που τη μετασχηματίζουν και την αξιοποιούν εμπορικά σε καινοτόμα και βιώσιμα προϊόντα/υπηρεσίες και διεργασίες,

γ) η παροχή κινήτρων για την ενίσχυση της βιομηχανικής έρευνας, λαμβάνοντας υπόψη τι ισχύει στις λοιπές χώρες-μέλη της ΕΕ,

δ) η αναβάθμιση και αναζωογόνηση του ερευνητικού και εκπαιδευτικού συστήματος και η αντιμετώπιση των συστημικών υστερήσεων που χαρακτηρίζουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση,

ε) η υποστήριξη των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων ως φορέων μεταφοράς τεχνογνωσίας και ανάπτυξης περιφερειακών συστημάτων καινοτομίας στο πλαίσιο μιας στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης,

στ) η βελτίωση των εσωτερικών συνδέσεων, που διαχρονικά αποτελούν σήμα κατατεθέν της πολιτικής καινοτομίας, όπως δίκτυα τριπλής και τετραπλής έλικας, τρίγωνα γνώσης, συνεργασίες πανεπιστημίων-επιχειρήσεων,

ζ) η παροχή κινήτρων για συνεργασίες σε θέματα κατοχύρωσης δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και

η) η προώθηση- αξιοποίηση της ψηφιακής επιχειρηματικότητας.

Κλείνοντας, επεσήμανε "ότι ο σύγχρονος κόσμος της αγοράς εργασίας στην Ευρώπη επιζητά συνεχώς περισσότερους πτυχιούχους με γνώσεις και δεξιότητες από την Ανώτατη Εκπαίδευση. Τα ελληνικά ΑΕΙ οφείλουν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις αναπτύσσοντας δράσεις σύνδεσης με την αγορά εργασίας αλλά και συνεργασίες μεταξύ πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων. Στόχος είναι να συνδεθεί η καινοτομία, το παραγόμενο δηλαδή υλικό της έρευνας, με τον κόσμο της αγοράς εργασίας, προσδίδοντας μια δυναμική και ποιοτικότερη διάσταση στην αναπτυξιακή διαδικασία της χώρας.

Η ανάδειξη των προτεραιοτήτων θα πρέπει να προκύπτει από τη συνεχή και δυναμική διαβούλευση όλων των παραγόντων που συγκροτούν το οικοσύστημα καινοτομίας (επιχειρήσεις, ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα, Υπουργεία, Περιφέρειες κ.λπ.), ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο στην ανάδειξη των τεχνολογικών προτεραιοτήτων πρέπει να έχουν οι επιχειρήσεις και οι παραγωγικοί φορείς γενικότερα.

Ο αναπτυξιακός σχεδιασμός της χώρας θα πρέπει να κινηθεί στη λογική του οικονομικού μετασχηματισμού, υιοθετώντας πολιτικές διάχυσης της γνώσης και τεχνολογικής διαφοροποίησης, ώστε να δημιουργηθούν νέες παραγωγικές δυνατότητες σε πεδία με υψηλή δυναμική ανάπτυξης με στόχο την αντιμετώπιση των συσσωρευμένων κοινωνικών και οικονομικών προκλήσεων. Η συμπόρευση των δυνάμεων της γνώσης, της υγιούς επιχειρηματικότητας και της κοινωνίας των πολιτών αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ανάκαμψη και την εδραίωση συνθηκών ευημερίας".