Εμπόλεμη Ευρώπη

Όπως περιμέναμε, όσοι κρατούσαμε τα μάτια μας ανοιχτά, ο πόλεμος στην Ουκρανία ξέσπασε και οι συνέπειές του θα είναι, όπως όλων των πολέμων, τρομερές. Αυτό ωστόσο που κάποιοι (οι περισσότεροι;) δεν περίμεναν είναι ο τρόπος που αντέδρασε η Ευρώπη, από τη στιγμή –ασφαλώς και φυσιολογικώς όχι από την πρώτη στιγμή- που το κακό μπήκε στη ζωή μας.

Εντός του πλαισίου αυτών που η Ευρωπαϊκή Ένωση –φτιαγμένη για να είναι μια «ήπια δύναμη», ειρήνης, δημοκρατίας και οικονομικής ανάπτυξης- δύναται να κάνει, η αντίδραση έναντι της προσπάθειας του Πούτιν να ξεθεμελιώσει τον κόσμο είναι σφαιρική, πρωτόγνωρη

και στο ύψος (μέχρι στιγμής) των περιστάσεων. Αν αφήσουμε απέξω μια πολεμικού τύπου «απάντηση», για την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει ούτε τα νομικά και πολιτικά εργαλεία, αλλά ούτε και τα στρατιωτικά μέσα, το «πακέτο» των μέτρων που συμφωνούνται και ανακοινώνονται από το Σάββατο δείχνουν και τη σοβαρότητα της κατάστασης και την (κερδισμένη) αποφασιστικότητα της Ένωσης.

Χρηματοδότηση και αποστολή πολεμικού και βοηθητικού υλικού τόσο από την Ένωση ως σύνολο, μέσω «κοινού ταμείου» 450 εκατομμυρίων ευρώ, όσο και από μεμονωμένα κράτη-μέλη (Γερμανία και Γαλλία, Βέλγιο και Ολλανδία, βαλτικές και σκανδιναβικές χώρες, Πορτογαλία, Ισπανία –μόνο ιατρική βοήθεια-, Ελλάδα) υπό την αιγίδα της Ένωσης. Ενίσχυση των μέσων της Ουκρανίας για την απόκρουση κυβερνο-επιθέσεων (που είχαν αρχίσει πολύ πριν ξεσπάσει ο «επίσημος» πόλεμος).

Αποκλεισμός του ευρωπαϊκού εναέριου χώρου για ρωσικά αεροπλάνα, δημόσια και ιδιωτικά. Σχέδιο για υποδοχή εκτεταμένου μεταναστευτικού κύματος από την εμπόλεμη ζώνη (ήδη έχουν φύγει 400.000 άνθρωποι, ενώ η Επιτροπή υπολογίζει κοντά στα 7 εκατομμύρια την έξοδο στην τελική της εκδίπλωση). Αποκοπή από το σύστημα διεθνών τραπεζικών συναλλαγών SWIFT της ρωσικής κεντρικής τράπεζας και ρωσικών τραπεζών που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «θησαυροφυλάκιο» του καθεστώτος. Αποκλεισμός λειτουργίας του αγωγού North Stream, που θα μετέφερε φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω ειδικής, ήδη συμφωνημένης, «κεντρο-ευρωπαϊκής» διαδρομής. Σταμάτημα του προγράμματος των «χρυσών βιζών» (απόκτηση υπηκοότητας έναντι «επενδύσεων», διαδικασία πολύ διαδεδομένη στην Κύπρο, τη Μάλτα, την Πορτογαλία). Σε βάθος και πέρα από τύπους συνεργασία, στο μέτωπο των κυρώσεων και γενικά της αντίδρασης έναντι της Ρωσίας, με ΗΠΑ, Καναδά, Βρετανία.

Πρόκειται για μια σειρά από ευρωπαϊκές πρωτιές -«στρατιωτικοποίηση» της Ευρώπης και «επαναστρατιωτικοποίηση» της Γερμανίας, «ομοσπονδιοποίηση» κυρώσεων, υποδοχή μεταναστών ως εμπόλεμων και όχι ως «τρίτων», «κόψιμο στη μέση» του οικονομικού συστήματος, βάθεμα γεωπολιτικής συνεργασίας- και για ισάριθμες, βέβαια, βουτιές στο άγνωστο.

Τα μέτρα στρέφονται κατά πρώτον εναντίον της Ρωσίας και κατά δεύτερον υπέρ της Ουκρανίας, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν δημιουργούν άμεσα προβλήματα στο εσωτερικό της Ένωσης και της καθεμίας των χωρών της (από τις οποίες, σε επίπεδο κοινής γνώμης, μόνο η Βουλγαρία δεν φαίνεται να τίθεται αναφανδόν εναντίον των επιτιθέμενων). Όπως είχαμε πει από την προηγούμενη εβδομάδα, άλλαξαν ήδη σημαντικά προς το χειρότερο τα δεδομένα στα πεδία του πληθωρισμού και της ακρίβειας, της ενέργειας, των χρηματαγορών. Επιπλέον, τίθενται εκποδών οι προγραμματισμοί της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, μέτρα αντιμετώπισης του πληθωρισμού, διάρκεια στήριξης των οικονομιών από την πανδημία) αλλά και των Υπουργείων Οικονομικών της κάθε χώρας, που «ξαναγράφουν» τους προϋπολογισμούς τους. Μεγάλα κοινά σχέδια, που έχουν αρχίσει να υλοποιούνται, με πρώτη την «πράσινη ανάπτυξη», θα πρέπει να αναθεωρηθούν, τουλάχιστον από πλευράς χρονοδιαγραμμάτων, ωστόσο το χτύπημα που δέχονται είναι μεγάλο, αν όχι ανεπίστρεπτο. Για να μας θυμίσει το μέγεθος των προκλήσεων, μόλις σήμερα το Διακυβερνητικό Συμβούλιο του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή δημοσίευσε έκθεση για το πόσο οριακοί –σε βαθμό που «σύντομα θα ξεπεράσει τη δυνατότητας μας να τους ανατρέψουμε»- είναι οι κίνδυνοι εκ της κλιματικής αλλαγής –και η Έκθεση είχε γραφεί πριν ξεσπάσει ο πόλεμος…

Πέρα και πάνω από τα επιμέρους, που είναι από μόνα τους σοβαρότατα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, στον αλλαγμένο κόσμο στον οποίο ήδη εισήλθαμε, είναι αντιμέτωπη με υπαρξιακά, κατά κυριολεξία, διλήμματα. Τα αναγκαία μέτρα που πήρε υπέρ της διεθνούς νομιμότητας, αλλά και της ίδιας της υπόστασης της, θα σημάνουν ή θα οδηγήσουν και σε αλλαγή μοντέλου, με μια Ευρώπη που αίφνης θα δοκιμάσει να μετατραπεί σε «βαριά» δύναμη, με μόνιμα στρατιωτικά και αποτρεπτικά χαρακτηριστικά και υιοθέτηση ρόλου «γεωπολιτικού χωροφύλακα»; Πώς θα συμβιβαστεί μια τέτοια, η παρόμοια, μετακίνηση με τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την Ένωση από τη δημιουργία της ως σήμερα και που είναι, το ξαναείπαμε, η ειρήνη, η δημοκρατία, η ευημερία και το άνοιγμα στον κόσμο; Κι αν δεν υπάρξει μετακίνηση, πώς θα επιβιώσει η Ένωση σε έναν ντε φάκτο όχι μόνο «ψυχρό» αλλά και θερμό, και σίγουρα μακρύ, πόλεμο;

Προς το παρόν ας σταθούμε στο λίγο φως που βγαίνει μέχρι στιγμής μέσα από την τραγωδία: η Ευρώπη αντέδρασε, οι σχέσεις των κρατών-μελών συσφίχτηκαν, οι λαοί της ξανάνιωσαν στο πετσί τους τη σημασία της συμμετοχής στο συγκεκριμένο πολιτικό σύνολο και σχέδιο. Η ισχύς του αντιπάλου καθιστά αυτά τα αντανακλαστικά απαραίτητα –το αν θα αποδειχθούν και επαρκή είναι μια άλλη ιστορία.