Βαλκανικό σκάνδαλο στην Κροατία

Ενα δημογραφικό παράδοξο, με σημαντικές πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις, αποκαλύφθηκε τις τελευταίες ημέρες στην Κροατία. Ενώ σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε 3.861.967 κατοίκους (στοιχεία Δεκεμβρίου 2023), το Ινστιτούτο Ασφάλισης Υγείας (HZZO) κατέγραψε 4.022.764 ασφαλισμένους πολίτες την 1η Ιουνίου 2025. Πρόκειται για μια διαφορά άνω των 150.000 ατόμων, που ισοδυναμεί με έναν «εξαφανισμένο» πληθυσμό ίσο σχεδόν με εκείνον της πόλης του

Το φαινόμενο, αν και δεν είναι καινούργιο, φέρνει ξανά στο προσκήνιο τη διαχρονική ασυνέπεια μεταξύ των επίσημων πληθυσμιακών δεδομένων και του αριθμού των ασφαλισμένων. Η νέα αύξηση κατά σχεδόν 50.000 ασφαλισμένους μέσα σε λιγότερο από έξι μήνες δημιουργεί έντονους προβληματισμούς, καθώς δεν υπάρχει κανένα σοβαρό γεγονός ή μεταναστευτικό κύμα που να δικαιολογεί την αύξηση αυτή.

Ας σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εργασίας και των αρμόδιων φορέων, ο αριθμός των ξένων εργαζομένων στην Κροατία παραμένει σταθερός γύρω στις 130.000 και ότι τα δύο τρίτα των αδειών εργασίας αφορούν νέες θέσεις και όχι παρατάσεις. Αρα, δεν πρόκειται για μαζική εισροή νέου εργατικού δυναμικού που να εξηγεί την υπεραρίθμηση ασφαλισμένων.

Ποιοι είναι λοιπόν οι «φανταστικοί» ασφαλισμένοι; Το φαινόμενο εξηγείται από μια σειρά διαρθρωτικών αδυναμιών του κρατικού μηχανισμού. Η καθυστερημένη διαγραφή από τα μητρώα είναι η βασική. Πολλοί Κροάτες που μετανάστευσαν μόνιμα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες παραμένουν στα συστήματα του HZZO, παρότι δεν διαμένουν πλέον στη χώρα ούτε δικαιούνται υπηρεσίες. Υπάρχει ανεπαρκής έλεγχος εγγραφών. Αλλοδαποί που εργάζονται προσωρινά ή χωρίς σαφές καθεστώς ενδέχεται να ασφαλίζονται με ελλιπή ή εσφαλμένα στοιχεία, χωρίς να πληρούν πλήρως τις προϋποθέσεις. Ακόμα, έχουν καταγραφεί περιπτώσεις εργοδοτών που ασφαλίζουν εικονικά εργαζομένους ή αυτοαπασχολουμένους χωρίς πραγματική δραστηριότητα, απλώς για να αποκτήσουν εκείνοι ή τρίτοι πρόσβαση σε αριθμούς μητρώου και φορολογική νομιμότητα. Και όχι μόνο:

Η Στατιστική Υπηρεσία, το υπουργείο Υγείας, τα δημοτολόγια και ο οργανισμός ασφάλισης δεν ανταλλάσσουν επαρκώς δεδομένα, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται εγγραφές που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Υπάρχει ακόμη πολιτική απροθυμία για καθαρισμό. Ενα διογκωμένο μητρώο ασφαλισμένων μπορεί να φανεί χρήσιμο σε στατιστικές εκθέσεις, ευρωπαϊκές επιδοτήσεις ή ακόμα και για ψηφοθηρικούς λόγους, καθιστώντας δύσκολη τη ριζική μεταρρύθμιση.

Το οικονομικό κόστος αυτής της στρέβλωσης είναι τεράστιο. Το κράτος επιβαρύνεται με επιπλέον δαπάνες για υπηρεσίες που πιθανόν να μην παρέχονται, ενώ η αξιοπιστία του υγειονομικού και ασφαλιστικού συστήματος υπονομεύεται. Παράλληλα, οι πολίτες που πραγματικά ζουν και εργάζονται στην Κροατία καλούνται να στηρίξουν, μέσω των εισφορών τους, ένα σύστημα που λειτουργεί εν μέρει στη βάση φανταστικών στοιχείων. Η κροατική κυβέρνηση έχει ανακοινώσει ότι θα προχωρήσει σε ενδελεχή έλεγχο των εγγεγραμμένων ασφαλισμένων και σε βελτίωση της διασύνδεσης μεταξύ των σχετικών υπηρεσιών. Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει πως οι πολιτικές βούλησης πολλές φορές σκοντάφτουν σε εσωτερικές αντιστάσεις και γραφειοκρατικά εμπόδια.