Τι θα πει «ministerstyre»;

Η ιστορία είναι αληθινή, μας έρχεται από τη Σουηδία και τη διηγήθηκε, σε δύσκολους καιρούς, ο πρωταγωνιστής της σε έλληνες συνομιλητές του. Από τους οποίους την άκουσα πρόσφατα κι εγώ.

Ο πρωθυπουργός της Σουηδίας, λοιπόν, κάλεσε κάποτε στο γραφείο του τον διευθύνοντα σύμβουλο της Trafikverket – που είναι ο δημόσιος Σουηδικός Οργανισμός Συγκοινωνιών, αρμόδιος για τις υποδομές των σιδηροδρομικών, αεροπορικών, θαλάσσιων και οδικών μεταφορών στη χώρα. Με σκανδιναβική ευγένεια και διακριτικότητα, προφανώς, εξέφρασε την επιθυμία να δημιουργηθεί μια σιδηροδρομική σύνδεση με κάποιον προορισμό της ιδιαίτερης πατρίδας του. «Ως τι μου το ζητάτε;» – απάντησε ο επικεφαλής της Αρχής. «Αν μου το ζητάτε ως πρωθυπουργός, είμαι υποχρεωμένος να σας καταγγείλω για ανάρμοστη παρέμβαση στη λειτουργία ενός ανεξάρτητου οργανισμού. Αν πάλι μου το ζητάτε ως ενδιαφερόμενος πολίτης, ακούω το αίτημά σας με σεβασμό. Αλλά για να ασχοληθώ μαζί του, φροντίστε να συγκεντρώσετε αρκετές υπογραφές συμπολιτών σας, ώστε το αίτημα να έχει υπόσταση».

Πριν βιαστείτε να θαυμάσετε το θάρρος και την παλικαριά του διευθύνοντος ή να του αποδώσετε αθέμιτα πολιτικά κίνητρα, αναζητήστε στο Διαδίκτυο την ερμηνεία ενός παράξενου όρου, που περιέχεται σε ένα άρθρο του Συντάγματος της Σουηδίας: Ministerstyre. Η ελληνική μετάφραση θα μπορούσε να είναι «υπουργική διακυβέρνηση» ή «υπουργική παρέμβαση στη διοίκηση» – την οποία, όμως, το Σύνταγμα ρητά και κατηγορηματικά απαγορεύει.

Ο πρωθυπουργός (ή ο αρμόδιος υπουργός) έχει, δηλαδή, το δικαίωμα να επιλέξει και να διορίσει τον διευθύνοντα σύμβουλο της Trafikverket, για συγκεκριμένη θητεία. Εχει το δικαίωμα να συντάξει ή να αλλάξει τον νόμο βάσει του οποίου ασκεί τα καθήκοντά του. Αλλά θα παραβίαζε το Σύνταγμα, αν προσπαθούσε να του υπαγορεύσει επιχειρησιακές αποφάσεις. Η απαγόρευση της «ministerstyre» είναι ο σουηδικός τρόπος να διασφαλίζονται η ανεξαρτησία, η αντικειμενικότητα, αλλά και η αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Η κυβέρνηση χαράζει πολιτική, επιλέγει στελέχη και συντάσσει νόμους. Αλλά η δημόσια διοίκηση και οι οργανισμοί της ερμηνεύουν και εφαρμόζουν τους νόμους και λειτουργούν κατά την ανεξάρτητη κρίση τους. Και με δική τους ευθύνη.

Αυτή η μικρή, παράξενη ιστορία από τη Σουηδία, μου φαίνεται επίκαιρη. Για περισσότερους από έναν λόγους.

Αφενός, γιατί εύκολα παρασύρεται κανείς στην αυθαίρετη σκέψη ότι η διοίκηση ενός οργανισμού, που έχει πλήρη και αποκλειστική ευθύνη για τη λειτουργία, την ασφάλεια και την οικονομική του βιωσιμότητα, χωρίς να εξαρτάται από την περιλάλητη «πολιτική βούληση» της κυβέρνησης και δίχως κάποιου νόμου περί ευθύνης υπουργών την προστατευτική ασπίδα, θα το σκεφτόταν δύο και τρεις φορές πριν καταχρεώσει τον οργανισμό της και τον φορτώσει με πλεονάζον προσωπικό, όπως έκαναν στον ΟΣΕ οι εποπτεύοντες (και διορίζοντες) υπουργοί μέχρι το 2009. Ωστε ο οργανισμός να βρεθεί με συσσωρευμένο χρέος 11 δισ. και ετήσιο έλλειμμα 1,2 δισ., τη στιγμή που η χρεοκοπία χτύπησε την πόρτα μας. Και να οδηγηθεί κατόπιν στην πανικόβλητη «εξυγίανση» που έφερε τους σιδηροδρόμους στο άλλο άκρο, στην ακραία και (όπως αποδείχθηκε) φονική υποστελέχωση και υποχρηματοδότηση. Θα το σκεφτόταν επίσης πολύ πριν υπογράψει επτά παρατάσεις σε μια σύμβαση για συστήματα ασφαλείας, που προβλεπόταν να παραδοθούν σε δύο χρόνια αλλά χρειάστηκε σχεδόν έντεκα χρόνια (κι ένα δυστύχημα με 57 νεκρούς) για να πλησιάσει την ολοκλήρωσή της.

Αφετέρου, γιατί η αναζήτηση των ευθυνών, αν συνέβαινε το κακό, θα ήταν μια σχετικά απλή και αμιγώς νομική, χωρίς πολιτικό χρώμα, διαδικασία. Και δεν θα χρειαζόταν να σπαζοκεφαλιάζουν τα κόμματα, υποδυόμενα τους ποινικολόγους, για να βρουν αν το αδίκημα που θα αποδοθεί στον υπουργό είναι πλημμέλημα, κακούργημα ή ανάδρομος Ερμής.

Και για έναν τρίτο λόγο. Γιατί η μικρή αυτή ιστορία μπορεί να βοηθήσει να προσγειώσουμε στην πραγματικότητα τη συζήτηση που αίφνης άνοιξε περί δημόσιας διοίκησης, αξιολόγησης και μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η δημόσια διοίκηση, κάθε μονάδα της και κάθε λειτουργός της, πρέπει να αξιολογούνται. Διαρκώς. Δεν υπάρχει η αμφιβολία, επίσης, ότι η αξιολόγηση πρέπει να έχει συνέπειες. Αλλά τι εμποδίζει την αξιολόγηση να λειτουργήσει και την ελληνική δημόσια διοίκηση να είναι αποτελεσματική; Αν είναι η συνταγματική διατύπωση της μονιμότητας, ας την αλλάξουμε. Αλλά πώς στ’ αλήθεια αξιολογείται μια δομή διοίκησης που δεν έχει μετρήσιμους στόχους και επιχειρησιακό σχέδιο, όπου οι ροές προσωπικού, διαδικασιών και χρήματος είναι ακανόνιστες, αδιαφανείς και χαοτικές; Που τη δράση της ορίζουν νόμοι που ψηφίζονται με ρυθμό δύο την εβδομάδα και υπουργικές αποφάσεις που καταλαμβάνουν 75.000 σελίδες τον χρόνο; Και όπου όλα μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν, να ανατραπούν επειδή άλλαξε η κορυφή της διοικητικής πυραμίδας, που παραμένει πολιτική, υποταγμένη στην πολιτική βούληση του υπουργού την οποία υπηρετούν στρατιές μετακλητών εκ της κομματικής επετηρίδας;

Μια από τις προβλέψεις του τρίτου μνημονίου – που ψηφίστηκε, θυμίζω από 222 βουλευτές – ήταν η «αποπολιτικοποίηση της δημόσιας διοίκησης». Είναι ένας στόχος που κανένα κόμμα ποτέ δεν αγάπησε και καμιά κυβέρνηση δεν εφάρμοσε, όχι ολοκληρωμένα, τουλάχιστον. Γιατί απαιτεί, ακριβώς, την αυτοδέσμευση του πολιτικού κόσμου στον σεβασμό της ανεξαρτησίας της δημόσιας διοίκησης. Με κίνδυνο, βέβαια, στην επόμενη συνάντηση υπουργού με διοικητή εποπτευόμενου οργανισμού να ακούσει την ασεβή απάντηση «ως τι μου το ζητάτε;».

Ισως, λοιπόν, αν είναι να αναθεωρηθεί το άρθρο 103 του Συντάγματος περί δημοσίων υπαλλήλων, με τα 9 εδάφια και τις 485 λέξεις του, θα έπρεπε πριν αφαιρεθεί η διατύπωση περί μονιμότητας των υπαλλήλων να προστεθεί μια διατύπωση που να απαγορεύει στους υπουργούς να διευθύνουν «πολιτικά» τη διοίκηση. Μια δική μας εκδοχή – λιγότερο αυστηρή από την προτεσταντικά σουηδική, ασφαλώς – ministerstyre.