Πού βρίσκονται τα «άλλα» γλυπτά του Παρθενώνα;

Φύλλο πορείας οριστικά για την Αθήνα και το Μουσείο Ακρόπολης ετοιμάζονται να πάρουν το επόμενο διάστημα τα τρία θραύσματα από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα μετά την απόφαση του Πάπα Φραγκίσκου να τα επιστρέψει στη χώρα μας.

Πρόκειται για το μοναδικής αξίας - καθώς είναι το μοναδικό σωζόμενο - κεφαλάκι ενός σκαφηφόρου, ενός δηλαδή ιματιοφόρου άνδρα που κουβαλούσε σκάφη (πιθανόν έναν αργυρό ή χάλκινο δίσκο) γεμάτη με γλυκίσματα και κηρήθρες, προσφορές προς τη θεά Αθηνά στο πλαίσιο της γιορτής των Μεγάλων Παναθηναίων.

Το διαστάσεων 24x25 εκ. γλυπτό ανήκε στη χαμένη λίθο V της βόρειας ζωφόρου του μνημείου και είχε ξαναταξιδέψει στην Αθήνα το 2008, αλλά τότε παρέμεινε στα καθ' ημάς μόνο για έναν χρόνο. Το δεύτερο είναι το κεφάλι ενός γενειοφόρου άνδρα από τη μετόπη 16 της νότιας πλευράς, κεντρικό θέμα της οποίας είναι η Κενταυρομαχία. Και το τρίτο είναι ένα τμήμα κεφαλής αλόγου - του τέταρτου στη σειρά - από το τέθριππο της θεάς Αθηνάς του δυτικού αετώματος του ναού, στο οποίο αποδιδόταν η διαμάχη της με τον Ποσειδώνα για την προστασία της Αθήνας.

Από τα κανόνια του Μοροζίνι

Τα τρία θραύσματα εικάζεται πως είναι θύματα της έκρηξης του Παρθενώνα (1687) που προκλήθηκε από τα κανόνια του Βενετού Μοροζίνι. Η διαδρομή τους από την Αθήνα στη Ρώμη είναι αδιευκρίνιστη, δεδομένου ότι για τα δύο από τα τρία θραύσματα δεν σημειώνεται στον κατάλογο των μουσείων του Βατικανού - όπως αναφέρεται στον διεθνή Τύπο - η ημερομηνία απόκτησης και ένταξής τους στις παπικές συλλογές, παρά υπάρχει μόνο η σήμανση «19ος αιώνας». Συγκεκριμένη χρονολογία υπάρχει μόνο για τη μαρμάρινη κεφαλή του σκαφηφόρου, η οποία ενδέχεται να πωλήθηκε στον Πάπα το 1803 από τον έμπορο αρχαιοτήτων Φραντσέσκο Αλεσαντρόνι.

Ο επαναπατρισμός των τριών θραυσμάτων, ο οποίος είναι ο δεύτερος που αποφασίζεται από την Ιταλία σε διάστημα σχεδόν ενός χρόνου (ο πρώτος αφορά το γνωστό ως θραύσμα Φάγκαν, το πόδι της Πειθούς από τον λίθο VI της ανατολικής ζωφόρου του Παρθενώνα, το οποίο επαναπατρίστηκε από το αρχαιολογικό μουσείο Αντονίνο Σαλίνας του Παλέρμο), πραγματοποιήθηκε έπειτα από παράκληση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου προς τον Πάπα Φραγκίσκο, ο οποίος και θα τα επιστρέψει στην Αθήνα διά της εκκλησιαστικής Αρχής της Ελλάδας ως «δωρεά» προς τον Αρχιεπίσκοπο Ιερώνυμο.

Καλά ενημερωμένες πηγές που γνωρίζουν το θέμα, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι οι συνεννοήσεις μεταξύ του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού και του Μουσείου Ακρόπολης για τη διευθέτηση του ζητήματος είχαν ξεκινήσει πολύ καιρό νωρίτερα και πως η παρέμβαση του Οικουμενικού Πατριάρχη λειτούργησε ενισχυτικά. Να υπενθυμίσουμε ότι και ο προηγούμενος, προσωρινός, επαναπατρισμός της κεφαλής του σκαφηφόρου είχε πραγματοποιηθεί ικανοποιώντας σχετικό αίτημα του τότε Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου προς τον επίτιμο σήμερα Πάπα Βενέδικτο ΙΣT'.

Μετά την ανακοίνωση της Αγίας Εδρας, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη εξέφρασε την «ευγνωμοσύνη της για τη γενναιόδωρη απόφαση του Πάπα Φραγκίσκου», ενώ την απόφαση χαιρέτισε και ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. Το ερώτημα που προκύπτει πλέον είναι αν η κίνηση του Πάπα, η δεύτερη εκ μέρους της Ιταλίας, θα βρει συνεχιστές, καθώς σε διάφορα μουσεία της Ευρώπης βρίσκονται διάσπαρτα μέλη του γλυπτού διακόσμου του κορυφαίου μνημείου της κλασικής αρχαιότητας - τα οποία και παρουσιάζονται αναλυτικά δίπλα, πλην του Βρετανικού. Και, βεβαίως, κατά πόσο θα λειτουργήσει ως ένας επιπλέον μοχλός πίεσης προς το Βρετανικό Μουσείο.

Πέρα από τα Ελγίνεια του Βρετανικού Μουσείου

Γαλλία

Μουσείο του Λούβρου, Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου

Το Μουσείο του Λούβρου έχει το δικό του μερίδιο από τα Γλυπτά. Εκτός από τη μετόπη της νότιας πλευράς, που ο πρόεδρος Μακρόν δεσμεύτηκε ότι θα επιστρέψει ως προσωρινό δάνειο στην Ελλάδα, το πρώτο μουσείο σε προσέλευση κοινού παγκοσμίως έχει στις συλλογές του επίσης μέρος της ανατολικής ζωφόρου του μνημείου, στην οποία απεικονίζονται δύο ανδρικές και έξι γυναικείες μορφές, διάφορα θραύσματα και μία αετωματική κεφαλή. Τμήμα μετόπης ανήκει και στις συλλογές του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.

Δανία

Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης

Το ταξίδι στην Ευρώπη για τον εντοπισμό κι άλλων τμημάτων του γλυπτού διακόσμου του Παρθενώνα προβλέπει στάση στην Κοπεγχάγη και στο Εθνικό Μουσείο, όπου φυλάσσονται τμήματα της 4ης μετόπης της νότιας πλευράς με παράσταση Κενταυρομαχίας (διακρίνονται σαφώς τα κεφάλια του Κενταύρου - στη φωτογραφία - και του Λαπίθη).

Αυστρία

Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη

Επόμενο σταθμό αποτελεί η Βιέννη και το Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης που έχει στις συλλογές του θραύσμα από τη βόρεια ζωφόρο του Παρθενώνα, στο οποίο απεικονίζονται δύο νεαροί ιππείς (φωτογραφία). Το μαρμάρινο τμήμα της ζωφόρου εκτιμάται ότι αποτέλεσε αναμνηστικό που έφερε κάποιος στρατιώτης από την Αθήνα και αποκτήθηκε από τον μαρκήσιο Τομάζο ντέλι Ομπίτσι για τη συλλογή που διατηρούσε στο κάστρο του Κατάxο και μετά πέρασε στα χέρια της αυστριακής βασιλικής οικογένειας μέσω κληρονομιάς κατά τον 19ο αιώνα.

Γερμανία

Μουσείο Μάρτιν φον Βάγκνερ (Βίρτσμπουργκ), Γλυπτοθήκη Μονάχου

Στο γερμανικό Πανεπιστήμιο του Βίρτσμπουργκ ανήκει το Μουσείο Μάρτιν φον Βάγκνερ, όπου βρίσκεται ακόμη ένα κεφαλάκι Κενταύρου (φωτογραφία) από την πέμπτη μετόπη της νότιας πλευράς του Παρθενώνα. Ο σύμβουλος για θέματα τέχνης του βαυαρού βασιλιά και πατέρα του Οθωνα, Λουδοβίκου Α', Μάρτιν φον Βάγκνερ, απέκτησε το επίμαχο γλυπτό και αργότερα δώρισε τη συλλογή του στο πανεπιστήμιο. Θραύσμα από τη δυτική ζωφόρο, ωστόσο, έχει εντοπιστεί και στις συλλογές της Γλυπτοθήκης του Μονάχου.