Πώς ο Τόλκιν και ο Λιούις άλλαξαν το φανταστικό

Πολλά έχουν αλλάξει στο είδος της φανταστικής λογοτεχνίας τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά η λέξη «φαντασία» εξακολουθεί να φέρνει στον νου εικόνες από δράκους, κάστρα, ήρωες με σπαθιά μέσα σε αρχέγονες ερημιές από όπου ξεχειλίζει το μαγικό στοιχείο. Η σύγχρονη ψευδο-μεσαιωνική φαντασία που τόσο συχνά συνδέεται με την απόδραση και την παιδικότητα, απέκτησε τις ρίζες της σε έναν από τους πιο εκλεκτούς χώρους στον ακαδημαϊκό κόσμο. Χάρη στις μυθοπλαστικές ικανότητες δύο μελετητών του αγγλικού Μεσαίωνα στο Πανεπιστήμιο της Οξδόρδης, του Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν και του Κ. Σ. Λιούις.

Οι φίλοι και συνάδελφοι που ανήκαν στην ομάδα γραφής Inklings μοιράζονταν τα κείμενα και τις ιδέες τους στο υλικό από όπου ο Τόλκιν δημιούργησε τα βιβλία της Μέσης Γης («Το Χόμπιτ» το 1937 και τη δεκαετία του 1950 τον «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών») και ο Λιούις τα «Χρονικά της Νάρνια» που απευθυνόταν σε παιδιά.

Αυτό που είναι λιγότερο γνωστό είναι ότι Τόλκιν και Λιούις είχαν σχεδιάσει το πρόγραμμα σπουδών της Σχολής Αγγλικής Φιλολογίας στην Οξφόρδη. Μέσα από αυτό εκπαιδεύτηκαν οι επόμενες γενιές σημαντικών συγγραφέων παιδικής φανταστικής λογοτεχνίας κατά τη δική τους πνευματική εικόνα.

Δεν είναι τυχαίο ότι η οξφορδιανή σχολή φανταστικής λογοτεχνίας διαμορφώθηκε από δύο άνδρες οι οποίοι γεννήθηκαν σε αποικιακό περιβάλλον (ο Τόλκιν στη Νότια Αφρική, ο Λιούις στην Ιρλανδία) και οι οποίοι επέλεξαν να ζήσουν στην Αγγλία ως ενήλικες. Το λογοτεχνικό αυτό είδος αναδύθηκε την εποχή που η Βρετανική Αυτοκρατορία έπνεε τα λοίσθια και η Βρετανία αντιμετώπιζε τον πρόσφατα μειωμένο ρόλο της επιρροής της στην παγκόσμια σκηνή.

Παρ' όλα αυτά το συγκεκριμένο είδος ενισχύει τις ιδέες της φυλετικής και ηθικής λευκής υπεροχής, παρατηρεί η Μαρία Σάτσικο Σάιρ, καθηγήτρια Φιλολογίας στο Κολλέγιο Μπαρντ στο δοκίμιό της για την «αυτοκρατορία του φανταστικού» που δημοσιεύεται στο aeon. co. Η ίδια εντοπίζει στον «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» την εμμονή του Τόλκιν με μαγικές φυλές και την αποβολή της ανθρώπινης ύπαρξης από τον νότο με τη σκουρόχρωμη επιδερμίδα Χάραντριμ, ως κακά «ημι-τρολ». Ανάλογα και στους οριενταλιστικούς χαρακτηρισμούς του Λιούις των Calormene ανθρώπων στα «Χρονικά της Νάρνια».

Ο αγγλοκεντρισμός και η λευκότητα της φανταστικής λογοτεχνίας έχουν κερδίσει την προσοχή των τελευταίων ετών, εν μέρει λόγω της εμπορικής επιτυχίας του είδους. Ενώ η δημοτικότητα του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών» και άλλων μεσαιωνικών φανταστικών ιστοριών σε ιστοσελίδες άρειας ιδεολογίας, η χρήση των μεσαιωνικών συμβόλων σε πορείες της άκρας Δεξιάς, όπως και οι σύγχρονες χρήσεις του μεσαιωνικισμού σε πρωτοσέλιδους τίτλους κάνει πιο επείγουσα την ανάγκη να γίνει η ανάλογη κριτική από τους συγγραφείς και μελετητές.

Αφροφουτουρισμός

Σήμερα, οι μελέτες του φανταστικού φαίνονται όλο και πιο ελλιπείς αν δεν αντιμετωπίσουν το πρωτοποριακό έργο του αφροφουτουρισμού, του φουτουρισμού των αυτοχθόνων και των προκατόχων τους, καθώς και άλλες παρεμβάσεις σε αυτήν την κερδοφόρο μυθοπλασία που διαμορφώνεται εκτός των ευρωπαϊκών κανόνων και τις ιεραρχίες του είδους. Συγγραφείς όπως οι Saladin Ahmed, Cherie Dimaline, Zetta Elliott, Ν. Κ. Jemisin, Nnedi Okorafor, Daniel José Older, Sofia Samatar επικρίνουν τον αποκλεισμό των μη λευκών φωνών και των διαφορετικών εθνοτικών κληρονομιών στη φανταστική λογοτεχνία. Ωστόσο, η γραφή τους συμφωνεί με το μήνυμα της Σχολής της Οξφόρδης ότι το πώς απεικονίζουμε το παρελθόν για τους νέους είναι ζωτικής σημασίας για την παρούσα εμπειρία και ότι η βαθιά, παγκόσμια αλλαγή της γνώσης μπορεί να βρεθεί στη λαϊκή γραφή που χρησιμοποιεί τη μαγεία για την εξερεύνηση των πεδίων της φαντασίας.