Οι «άλλες» επέτειοι του 2024: Η τελευταία φορά που διηύθυνε ο Μπετόβεν

Στον χώρο της συμφωνικής μουσικής, που εκτείνεται σε περισσότερα από 300 χρόνια, πριν από 200 πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό το έργο που έμελλε να είναι το πιο αγαπημένο, το πιο πολυπαιγμένο, το πιο αναγνωρίσιμο και το πιο τραγουδισμένο από όλα τα έργα της συμφωνικής μουσικής. Η 9η Συμφωνία του Μπετόβεν.

Εχοντας γίνει εδώ και καιρό αναπόσπαστο μέρος όλης της ανθρωπότητας, αυτό το ηχητικό ποίημα αρχίζει σαν μια κανονικής μορφής συμφωνία και καταλήγει – αιφνιδιαστικά – στην ενθουσιώδη καντάτα.

Αλλάζοντας δομικά την έννοια της συμφωνίας που ήταν ιστορικά ένα καθαρά

οργανικό είδος, ο Μπετόβεν πρόσθεσε κείμενο και φωνές στο τελευταίο μέρος, θέλοντας να φέρει τον ακροατή σε στοχασμό με το ανθρωπιστικό του μήνυμα για την αδελφότητα όλων των ανθρώπων. Για τον αγώνα να επιτευχθεί ειρήνη και ευτυχία για όλους.

Ενα πανανθρώπινο μήνυμα, που κανένα άλλο έργο τέχνης δεν μπορεί να εξάψει τόσο την επιθυμία του ακροατή για να αναδείξει τα υψηλότερα ιδανικά του, να τα βιώσει και να τα εμπνεύσει.

Ο Μπετόβεν πάλεψε με ηράκλεια πνευματική δύναμη για να δημιουργήσει την 9η Συμφωνία. Ξεκίνησε να τη συνθέτει το 1823. Η ιδέα, ωστόσο, χρονολογείται από την περίοδο των νεανικών του χρόνων.

Ηδη από τα 21 χρόνια του στη Βόννη ήταν τόσο ανοιχτός στα επαναστατικά ποιήματα που είχε σκοπό να μελοποιήσει την «Ωδή στη Χαρά» του Σίλερ. Ξαναρχόταν σε αυτή την ιδέα αρκετές φορές, πράγμα που έκανε φανερό πως η βασική ιδέα του ποιήματος, αυτή της «Χαράς και της Αδελφοσύνης», ήταν μια από τις ιδεολογικές κατευθυντήριες αρχές της ζωής του. Το 1824 μελοποίησε τους στίχους του ποιήματος, το οποίο στη συνέχεια χρησιμοποίησε στην τελευταία κίνηση της συμφωνίας του.

Η 9η είναι μια μοναδική λύση σε ένα μοναδικό πρόβλημα.

Το πρόβλημα έγκειται στην αποφασιστικότητα του Μπετόβεν να προσεγγίσει την ανθρωπότητα φέρνοντας ένα μήνυμα. Χρησιμοποιώντας ένα ιδεαλιστικό κείμενο θέλει να κηρύξει την αλάνθαστη αλήθεια της ανθρώπινης χαράς, της φιλίας και της αλληλεγγύης. Και τι είναι ισχυρότερο από τις ανθρώπινες φωνές για να εκφράσουν μια τέτοια αλήθεια. Εδώ, οι σολίστ, η χορωδία και η ορχήστρα πάνω στη σκηνή ενσωματώνουν κυριολεκτικά το μήνυμα.

Αραγε, τι να εισέπραξαν οι ακροατές της 7ης Μαΐου 1824 στο θέατρο Karntnertor στη Βιέννη, όταν επευφημούσαν για ώρα τον συνθέτη και μαέστρο της πρώτης παγκόσμιας παρουσίασης της συμφωνίας;

Ηταν σε θέση να αντιληφθούν ότι συμμετείχαν στην παρθενική συναυλία του πιο θρυλικού έργου του παγκόσμιου ρεπερτορίου; Ηξεραν πως ήταν η τελευταία φορά που θα έβλεπαν τον τιτάνα της μουσικής να διευθύνει; Ο ίδιος ο Μπετόβεν, όντας τελείως κωφός τότε, άραγε τι αισθάνθηκε στο τέλος του έργου, όταν η σοπράνο τον έπιασε από την πλάτη και τον γύρισε προς το κοινό που τον αποθέωνε;

Οταν είδε τον κόσμο να χειροκροτεί, να κουνάει στον αέρα καπέλα και μαντίλια για να δείξει τον ενθουσιασμό του που εκείνος δεν μπορούσε να ακούσει; Ας αναλογιστούμε λίγο την ένταση και την ψυχική φόρτιση εκείνης της ώρας. Τι τύχη για το κοινό εκείνης της ημέρας!

Η 9η ήταν η τελευταία συμφωνία του Μπετόβεν. Αν είχε ζήσει περισσότερο, θα υπήρχαν και άλλες, γιατί γνωρίζουμε πως τα τελευταία χρόνια του ήταν γεμάτα από σχεδιάσματα και σημειώσεις για συμφωνίες, όπερες και ένα ρέκβιεμ.

Το πώς θα μπορούσαν να έχουν αναπτυχθεί αυτά τα έργα δεν μπορούμε να φανταστούμε, γιατί ενώ τα τελευταία κουαρτέτα οδηγούν σε μονοπάτια νέας αποκάλυψης και μελωδικότητας, η 9η είναι η κορυφή των επιτευγμάτων του. Δημιουργήθηκε για να δώσει στους ανθρώπους μια Επίσημη Ημέρα όπως την ήθελε ο δημιουργός και να εξυψώνει τις επίσημες γιορτές και τη γιορτή της ζωής μας για σήμερα και για πάντα.

Τιμώντας τη μεγάλη επέτειο των 200 ετών, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών προσκαλεί όλους τον Ιούνιο, στο Ηρώδειο, για να απολαύσετε μια ακόμα φορά το αριστούργημα αυτό της μουσικής τέχνης, ευχόμενη να ενωθεί ξανά το πνεύμα του Μπετόβεν και του Σίλερ με τις επιθυμίες όλων μας για παγκόσμια ειρήνη, φιλία και χαρά.

Ο Λουκάς Καρυτινός είναι καλλιτεχνικός διευθυντής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών