Ο Θανάσης Σαράντος ψάχνει τη «Γέρμα»

Η Εταιρία Θεάτρου «Ηθικόν Ακμαιότατον» παρουσιάζει στο θέατρο «Θησείον» (Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, τηλ. 210 3255444, είσοδος 8-15 ευρώ) κάθε Παρασκευή έως Κυριακή μέχρι τις 9 Ιουνίου, τη «Γέρμα», το εμβληματικό έργο του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα σε σκηνοθεσία – διασκευή Θανάση Σαράντου.

Πρόκειται για μία διασκευή της «Γέρμα» για 5 πρόσωπα, που βιώνουν τον λορκικό μύθο σ’ ένα ελληνικό ακριτικό

Η λέξη «yermo» είναι επίθετο της ισπανικής γλώσσας. Προέρχεται από το λατινικό «eremus», που δεν είναι άλλο, από το ελληνικό «έρημος», το οποίο -ενίοτε- προφέρεται «έρμος» και «γέρμος». Ο τύπος του θηλυκού γένους του «yermo» είναι «yerma». Από καθαρή σύμπτωση, η ισπανική λέξη «yerma» τυγχάνει ομόηχη της ελληνικής λέξης «γέρμα», η οποία σημαίνει «γέρσιμο, δύση, ηλιοβασίλεμα, τέλος». Σε τούτο το δράμα, λοιπόν, η τραγικότητα της κεντρικής ηρωίδας, της Γέρμα (Yerma), ξεκινά από το ίδιο το πολυσήμαντο όνομά της.

Μια γυναίκα ακολουθεί το πρωτόγονο ένστικτό της με τραγικές συνέπειες για εκείνη, αλλά και για τους πάντες γύρω της, σε ένα ταξίδι αυτογνωσίας με ιλιγγιώδη ταχύτητα και συγκλονιστική κορύφωση.

Η υπόθεση εκτυλίσσεται σ’ ένα ελληνικό ακριτικό χωριό της Ηπείρου το 2019, η Γέρμα, μία παντρεμένη γυναίκα, δέχεται την κατακραυγή του κοινωνικού της περίγυρου, λόγω του ότι είναι στείρα. Ο διακαής και εμμονικός πόθος της για τη μητρότητα και τη γονιμότητα, θα την οδηγήσουν στο να ξεπεράσει τα όρια και τα ήθη της κλειστής κοινωνίας στην οποία ζει.

Η Γέρμα φτάνει σε αδιέξοδο και κάνει την επανάστασή της: σκοτώνει τον άντρα της και μαζί του τις αξίες που εκείνος πρεσβεύει. Αυτό το βίαιο, τυφλό και αυτοκαταστροφικό ξέσπασμά της, εκφράζει τη βαθιά επιθυμία της για μια ζωή χωρίς συμβατικές και ψυχοφθόρες σχέσεις.

Γραμμένη το 1934, η «Γέρμα» αποτελεί ένα από τα τρία λυρικά έργα του Λόρκα, γνωστά και ως «Αγροτική τριλογία» (τα άλλα δύο είναι «Ο Ματωμένος Γάμος» και το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα»), στα οποία ο συγγραφέας καταπιάνεται με το θέμα της υποταγής των γυναικών, στα πρότυπα και τις παραδόσεις των πατριαρχικών κοινωνιών, αποζητώντας την ελευθερία και την ισότητα. Στην Ελλάδα το έργο πρωτοπαρουσιάστηκε τη δεκαετία του 1960 από το Εθνικό Θέατρο σε σκηνοθεσία – μετάφραση Αλέξη Σολομού.

Η «Γέρμα» αποτελεί έναν λυρικό ύμνο για τη γονιμότητα, τη μητρότητα και την κοινωνική καταπίεση της γυναίκας. Ο Λόρκα ανιχνεύει τις ουσιαστικές ανάγκες των ηρώων του, καταγγέλλοντας το μαρτύριο της στέρησης και της μη επαφής, που οδηγεί στο θάνατο, απευθυνόμενος σε κάθε κοινωνία ανεξαρτήτως εποχής.

Ο Θανάσης Σαράντος μιλάει στα «Νέα» για την παράσταση, την ελευθερία και την τύχη.

Πώς προέκυψε η ιδέα για την παράσταση;

Έψαχνα ένα πραγματικά γερό κείμενο για την επόμενη δουλειά της ομάδας μας «ηθικόν ακμαιότατον» μετά την ενασχόλησή μας με κείμενα του Σαίξπηρ, του Παπαδιαμάντη και του Μακρυγιάννη. Νομίζω η επιλογή μας με την «Γέρμα» του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα μας δικαίωσε αφού το γεμάτο ποίηση κείμενο του Ισπανού συγγραφέα είναι πραγματικά βάλσαμο στην άνυδρη και αντιποιητική εποχή που ζούμε. Χαρήκαμε πολύ την προετοιμασία της παράστασης με οδηγό την ελληνική μετάφραση από την ποιήτρια Τζένη Μαστοράκη και οι πρώτες αντιδράσεις των θεατών είναι ήδη πολύ ενθαρρυντικές για την συνέχεια της παράστασης στο θέατρο Θησείον έως και τις 9 Ιουνίου

Γιατί επιλέγετε να τοποθετήσετε το έργο στην Ήπειρο του σήμερα;

Πιστεύω ότι παρόλο που το κείμενο γράφτηκε το 1934 ως κομμάτι της Αγροτικής Τριλογίας του Φ.Γ. Λόρκα μαζί με τον «Ματωμένο Γάμο» και το «Σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα» είναι τρομερά επίκαιρο και στις μέρες μας αφού αναφέρεται στον στιγματισμό που μπορεί να υφίσταται κάποιος από τον κοινωνικό περίγυρο. Τοποθετήσαμε την δράση σε ένα ορεινό, έρημο χωριό της Ηπείρου το 2019 και συμπυκνώσαμε την δράση σε πέντε βασικά πρόσωπα χωρίς να αλλοιώσουμε όμως την υπέροχη δομή του έργου. Πιστεύω ότι οι ήρωες της Γέρμας είναι εντελώς αναγνωρίσιμοι στους Έλληνες θεατές και θα μπορούσε η ιστορία κάλλιστα να διαδραματίζεται και σε μια γωνιά της Ελλάδας ακόμη και σήμερα

Πώς η επανάσταση της Γέρμα περνάει μέσα από το φόνο για να καταλήξει στην ελευθερία της;

Από καθαρή σύμπτωση, η ισπανική λέξη «yerma» τυγχάνει ομόηχη της ελληνικής λέξης «γέρμα», η οποία σημαίνει «γέρσιμο, δύση, ηλιοβασίλεμα, τέλος». Σε τούτο το δράμα, λοιπόν, η τραγικότητα της κεντρικής ηρωίδας, της Γέρμα (Yerma), ξεκινά από το ίδιο το πολυσήμαντο όνομά της. Η Γέρμα κινείται σ’ έναν εντελώς μοναχικό δρόμο. Το πάθος της και η εμμονή της για την απόκτηση του παιδιού την αποκόβει από τον κόσμο και την ωθεί σ ένα συναισθηματικό μαρασμό μέχρι την τελική της ηρωική έξοδο. Η τραγικότητα της Γέρμας είναι ότι επιθυμεί βαθειά και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με ότι η κοινωνική ηθική επιτάσσει. Το παιδί που δεν έρχεται μετά από 5 χρόνια γάμου παρουσιάζεται σαν ένας καθρέφτης ή σαν μια προέκταση της Γέρμας και αδυνατεί να το αντιληφθεί σαν κάτι αυτόνομο. «…στο τέλος θ’ αρχίσω να πιστεύω πως ο γιος μου είμαι εγώ» λέει κάποια στιγμή στο έργο. Καθώς ο σύζυγος της είναι το μόνο της μέσο για τη μητρότητα, όταν τον σκοτώνει αισθάνεται πως έχει σκοτώσει το παιδί της αλλά και μαζί την ελπίδα.

Το ζήτημα της γονιμότητας σήμερα συχνά μπαίνει στο κάδρο. Στη δική σας περίπτωση συνδέεται ωστόσο άμεσα με τη μητρότητα και την καταπίεση της γυναίκας. Πώς λειτουργεί στον θεατή του σήμερα αυτό το σύστημα;

Οι γυναίκες που δεν τεκνοποιούν επειδή δεν έτυχε, δεν μπόρεσαν ή επειδή δεν ήθελαν, πληρώνουν το σκληρό τίμημα της επιλογής τους. Η κοινωνία μπορεί να γίνει βίαιη και είναι ακόμα και σήμερα βαθειά στερεοτυπική, απέναντι στη γυναίκα. Η Γέρμα έχει συνδέσει άρρηκτα τη μητρότητα με το νόημα της ζωής• η στειρότητα την αφήνει κενή και χωρίς ταυτότητα. Το έργο μιλά για μια γυναίκα που πονά επειδή δεν μπορεί να αποκτήσει παιδί αλλά ταυτόχρονα μιλά και για την καταπίεση που είναι πληγή για οποιοδήποτε τολμήσει να αισθάνεται διαφορετικός.

Η Γέρμα επιλέγει την τύχη της και μετασχηματίζεται σε ηρωίδα σχεδόν για τα ιδανικά της. Αυτή η θυσία της την κάνει λιγότερο τραγική προσωπικότητα ή όχι;

Η Γέρμα είναι ένα θύμα και ταυτόχρονα θύτης των περιστάσεων και των μη πραγματικών επιλογών της. Σε αντίθεση με την Νύφη από τον «Ματωμένο Γάμο» που φωνάζει «Μακάρι να ήμουν άντρας» γιατί ένας άντρας έχει μεγαλύτερη κοινωνική δύναμη και εξουσία από μια γυναίκα

Πώς η επανάσταση της Γέρμα περνάει μέσα από το φόνο για να καταλήξει στην ελευθερία της;

Από καθαρή σύμπτωση, η ισπανική λέξη «yerma» τυγχάνει ομόηχη της ελληνικής λέξης «γέρμα», η οποία σημαίνει «γέρσιμο, δύση, ηλιοβασίλεμα, τέλος». Σε τούτο το δράμα, λοιπόν, η τραγικότητα της κεντρικής ηρωίδας, της Γέρμα (Yerma), ξεκινά από το ίδιο το πολυσήμαντο όνομά της. Η Γέρμα κινείται σ’ έναν εντελώς μοναχικό δρόμο. Το πάθος της και η εμμονή της για την απόκτηση του παιδιού την αποκόβει από τον κόσμο και την ωθεί σ ένα συναισθηματικό μαρασμό μέχρι την τελική της ηρωική έξοδο. Η τραγικότητα της Γέρμας είναι ότι επιθυμεί βαθειά και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με ότι η κοινωνική ηθική επιτάσσει. Το παιδί που δεν έρχεται μετά από 5 χρόνια γάμου παρουσιάζεται σαν ένας καθρέφτης ή σαν μια προέκταση της Γέρμας και αδυνατεί να το αντιληφθεί σαν κάτι αυτόνομο. «…στο τέλος θ’ αρχίσω να πιστεύω πως ο γιος μου είμαι εγώ» λέει κάποια στιγμή στο έργο. Καθώς ο σύζυγος της είναι το μόνο της μέσο για τη μητρότητα, όταν τον σκοτώνει αισθάνεται πως έχει σκοτώσει το παιδί της αλλά και μαζί την ελπίδα.

Το ζήτημα της γονιμότητας σήμερα συχνά μπαίνει στο κάδρο. Στη δική σας περίπτωση συνδέεται ωστόσο άμεσα με τη μητρότητα και την καταπίεση της γυναίκας. Πώς λειτουργεί στον θεατή του σήμερα αυτό το σύστημα;

Οι γυναίκες που δεν τεκνοποιούν επειδή δεν έτυχε, δεν μπόρεσαν ή επειδή δεν ήθελαν, πληρώνουν το σκληρό τίμημα της επιλογής τους. Η κοινωνία μπορεί να γίνει βίαιη και είναι ακόμα και σήμερα βαθειά στερεοτυπική, απέναντι στη γυναίκα. Η Γέρμα έχει συνδέσει άρρηκτα τη μητρότητα με το νόημα της ζωής• η στειρότητα την αφήνει κενή και χωρίς ταυτότητα. Το έργο μιλά για μια γυναίκα που πονά επειδή δεν μπορεί να αποκτήσει παιδί αλλά ταυτόχρονα μιλά και για την καταπίεση που είναι πληγή για οποιοδήποτε τολμήσει να αισθάνεται διαφορετικός.

Η Γέρμα επιλέγει την τύχη της και μετασχηματίζεται σε ηρωίδα σχεδόν για τα ιδανικά της. Αυτή η θυσία της την κάνει λιγότερο τραγική προσωπικότητα ή όχι;

Η Γέρμα είναι ένα θύμα και ταυτόχρονα θύτης των περιστάσεων και των μη πραγματικών επιλογών της. Σε αντίθεση με την Νύφη από τον «Ματωμένο Γάμο» που φωνάζει «Μακάρι να ήμουν άντρας» γιατί ένας άντρας έχει μεγαλύτερη κοινωνική δύναμη και εξουσία από μια γυναίκα, η Γέρμα φωνάζει «μακάρι να ήμουν γυναίκα», γιατί δεν υπάρχει λέξη για τη γυναίκα που δεν είναι μάνα. Η Γέρμα πρέπει πρώτα να γίνει ερωμένη πριν γίνει μάνα. Μόνο όταν απαρνηθεί την εγωκεντρικότητά της και αποδεχτεί τη γυναικεία φύση της θα έρθει και η γονιμότητα του κορμιού της. Θα γίνει γόνιμη σαν τη γη μόνο όταν αφεθεί στο Διονυσιακό πόθο που την περιτριγυρίζει .

Η Γέρμα όμως είναι φανατική πολέμιος του Διόνυσου. Στα νιάτα της, δέχτηκε για σύζυγό της έναν άνδρα που επέλεξαν άλλοι για εκείνη, έναν άντρα που δεν αγαπούσε, χωρίς να αποκαλύψει ποτέ τον ανεκπλήρωτο πόθο της για τον Βικτόρ. Συνεπώς, δεν επιθύμησε ποτέ τον άντρα της σαν εραστή παρά μόνο ως έναν σύζυγο που θα μπορούσε νόμιμα να της δώσει το παιδί που τόσο λαχταρούσε. Με άλλα λόγια είναι θύμα των κοινωνικών περιορισμών που της έχουν επιβληθεί και την έχουν φυλακίσει. Πόσοι και πόσοι άνθρωποι δεν ζουν άλλη ζωή από εκείνη που πραγματικά επιθυμούν; Aυτό το γεγονός καθιστά το έργο του Ισπανού ποιητή απολύτως διαχρονικό και στις μέρες μας.