Ο Ερντογάν, ο Νετανιάχου και τα μυστικά του Μπακού

Τον περασμένο μήνα, το Αζερμπαϊτζάν εξασφάλισε μια άδεια αναζήτησης φυσικού αερίου ανοιχτά των ακτών του Ισραήλ. Παράλληλα, η χώρα αυτή του Καυκάσου έχει επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια στην τουρκική οικονομία. Η πρωτεύουσά της, λοιπόν, το Μπακού, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για τις διμερείς συνομιλίες που ξεκίνησαν στις 9 Απριλίου, σε τεχνικό επίπεδο, η Τουρκία και το Ισραήλ. Επισήμως, σκοπός των συνομιλιών αυτών είναι να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός αποτροπής συγκρούσεων ανάμεσα στις δύο χώρες στη Συρία – γιατί ως γνωστόν, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ-Ασαντ

και τη συγκρότηση μεταβατικής κυβέρνησης υπό τον (πρώην) ισλαμιστή Αχμέντ αλ-Σαράα, η ένταση την οποία τροφοδοτούσε ούτως ή άλλως ανάμεσα στην Τουρκία και το Ισραήλ ο πόλεμος στη Γάζα υπερχειλίζει με όλο και πιο επικίνδυνο τρόπο στη Συρία. Οπως σημειώνει η ισραηλινή εφημερίδα «Haaretz», το πιθανότερο είναι ότι στο πλαίσιο των συζητήσεων, κάθε πλευρά σημειώνει τα συμφέροντα και τις κόκκινες γραμμές της πάνω στον χάρτη της Συρίας. Σύμφωνα, όμως, με πληροφορίες, η ατζέντα του Μπακού περιλαμβάνει επίσης ένα θέμα που αφορά άμεσα και την Ελλάδα και την Κύπρο: τις συνομιλίες που διεξάγει η Αγκυρα με τη νέα ηγεσία στη Δαμασκό για τον καθορισμό τουρκοσυριακής ΑΟΖ, στη λογική του ανυπόστατου τουρκολιβυκού μνημονίου.

Οι πρώτες φήμες για την πρόθεση της Τουρκίας να πιέσει τον Αλ-Σαράα προς αυτή την κατεύθυνση είχαν κυκλοφορήσει στα μέσα Δεκεμβρίου, μόλις λίγες ημέρες μετά την πτώση του Ασαντ: όπως είχαν γράψει τότε «ΤΑ ΝΕΑ», φιλοκυβερνητικά τουρκικά ΜΜΕ πρόβαλαν το σενάριο ενός τουρκοσυριακού μνημονίου, που φυσικά θα παραγνώριζε εντελώς την ύπαρξη της Κύπρου, ως την πιο ενδιαφέρουσα προοπτική για την Τουρκία προκειμένου να κερδίσει «έδαφος» στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, δημιουργώντας νέα τετελεσμένα. Με δηλώσεις που έκανε λίγο πριν εκπνεύσει η χρονιά, ο τούρκος υπουργός Μεταφορών, Αμπντουλκαντίρ Ουράλογλου, επαλήθευσε τις φήμες: «Θα συνάψουμε συμφωνία θαλάσσιας δικαιοδοσίας με τη συριακή διοίκηση», διαβεβαίωσε, σημαίνοντας συναγερμό στην Αθήνα και την Κύπρο. Διπλωματικές πηγές του ΥΠΕΞ υπογράμμιζαν τότε, μιλώντας στη Μαρία Μουρελάτου, τη «μεταβατική κατάσταση» στην οποία βρίσκεται η Συρία, η οποία «δεν νομιμοποιεί οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία», και τόνιζαν πως τα θαλάσσια σύνορα τα οποία απειλεί το παράνομο τουρκοσυριακό σύμφωνο είναι «ευρωπαϊκά». Κυπριακές πηγές, από την πλευρά τους, σημείωναν ότι «χρειάζεται προσοχή» ως προς το να μην «κινείται το θέμα από Ελλάδα και Κύπρο περισσότερο από ό,τι κινείται από τους Τούρκους».

Εκτοτε, η ένταση ανάμεσα στην Τουρκία και το Ισραήλ βαίνει κλιμακούμενη. Η κατάρρευση του καθεστώτος του Ασαντ άλλαξε ριζικά την ισορροπία των δυνάμεων στη Μέση Ανατολή, καταφέρνοντας ένα καίριο πλήγμα στη Ρωσία και το Ιράν και διευρύνοντας την επιρροή της Τουρκίας, η οποία στήριζε από χρόνια την εξέγερση που ξεκίνησε το 2011 εναντίον του πρώην καθεστώτος. Το Ισραήλ, που διάκειται εχθρικά προς τη νέα ηγεσία της Δαμασκού και ανησυχεί για την επιρροή της Τουρκίας, έχει πλήξει εκατοντάδες φορές, τους τελευταίους τέσσερις μήνες, στρατιωτικούς στόχους στη Συρία. Σύμφωνα μάλιστα με το Reuters, τον Μάρτιο, επιτέθηκε σε τρεις αεροπορικές βάσεις στη Συρία όπου η Τουρκία εξέταζε το ενδεχόμενο να αναπτύξει δυνάμεις στο πλαίσιο ενός αμυντικού συμφώνου με τη νέα κυβέρνηση της Δαμασκού. Η ίδια πηγή ανέφερε επίσης ότι μια δεύτερη προγραμματισμένη επίσκεψη τουρκικών στρατιωτικών ομάδων στις αεροπορικές βάσεις Τ4 και Παλμύρα, στις 25 Μαρτίου, ακυρώθηκε αφού το Ισραήλ έπληξε και τις δύο τοποθεσίες λίγες ώρες πριν από την προγραμματισμένη άφιξή τους.

Από καιρό σε καιρό, τούρκοι αξιωματούχοι, ή και ο ίδιος ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, προειδοποιούν πως όποιος «σταθεί εμπόδιο στην προσπάθεια της Συρίας να επιτύχει ειρήνη και σταθερότητα» θα βρει την Τουρκία «απέναντί του», καταγγέλλοντας παράλληλα το Ισραήλ για «επεκτατικές φιλοδοξίες» στην περιοχή. Από την πλευρά του, το Ισραήλ καταγγέλλει την Αγκυρα ότι επιχειρεί να μετατρέψει τη Συρία σε τουρκικό προτεκτοράτο. Φυσικό είναι λοιπόν να ανησυχεί και αυτό για το τουρκοσυριακό μνημόνιο που προωθεί ο Ερντογάν – μαζί με το αμυντικό σύμφωνο που θα περιλαμβάνει, σύμφωνα με τις πληροφορίες, όχι μόνο την προμήθεια στρατιωτικού εξοπλισμού, τεχνολογίας και πληροφοριών, αλλά και την εκπαίδευση του νέου συριακού στρατού, την ανάπτυξη ενός δόγματος μάχης, τον εκσυγχρονισμό των διαδικασιών μάχης και, το πιο σημαντικό, τη δημιουργία ενός κοινού τουρκο-συριακού στρατού.

Πιστεύεται ότι τα χωρικά ύδατα της Συρίας διαθέτουν σημαντικά ανεκμετάλλευτα αποθέματα φυσικού αερίου, συγκρίσιμα με τα πλούσια κοιτάσματα που απαντούν στα ανοικτά των ακτών της Αιγύπτου, του Ισραήλ και της Κύπρου: σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, η Ζώνη Πτυχών και Επωθήσεων Ζαγκρός – πάνω στην οποία βρίσκεται η Συρία – περιέχει δυνητικά 3,3 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 2,27 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Και είναι δεδομένο πως η Τουρκία προσπαθεί από χρόνια να αμφισβητήσει την αναδυόμενη ενεργειακή συμμαχία ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Τόσο το ανυπόστατο τουρκολιβυκό μνημόνιο όσο και η προωθούμενη τουρκοσυριακή ΑΟΖ μπορεί να θεωρηθούν ως απαντήσεις στον αποκλεισμό της από το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου, τον αγωγό EastMed αλλά και, πιο πρόσφατα, το πρότζεκτ  Great Sea Interconnector (GSI, Ευρασιατικός διασυνδετήριος αγωγός) που σχεδιάζεται μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας (Κρήτη) και Ισραήλ, και θα συνδέσει τελικά την ηπειρωτική Ευρώπη με την Ανατολική Μεσόγειο. Οπως σχολίαζε χαρακτηριστικά η «Daily Sabah» τον Ιανουάριο, προσθέτοντας μια ακόμα διάσταση στο θέμα, αν το ψευδοκράτος «μπορεί να συμπεριληφθεί στη συμφωνία θαλάσσιων συνόρων Τουρκίας – Συρίας, αυτό όχι μόνο θα αποτρέψει τις μαξιμαλιστικές απαιτήσεις της ελληνοκυπριακής διοίκησης και τον σφετερισμό των δικαιωμάτων» του, «αλλά θα ανοίξει επίσης τον δρόμο για την αναγνώρισή» του «από τη Συρία, τουλάχιστον de facto».