Νόμοι εκτός γης: Μία νέα εποχή για του «Διαστημικό Δίκαιο»

Υπάρχουν περισσότεροι τρόποι για να ταξιδέψουν οι άνθρωποι στο διάστημα από ποτέ, και τις επόμενες δεκαετίες είναι πιθανό να δούμε τις ΗΠΑ και την Κίνα να στέλνουν ξανά ανθρώπους προς το άπειρο, κι ακόμα παραπέρα…

Και οι δύο χώρες σκοπεύουν να δημιουργήσουν μακροπρόθεσμους ερευνητικούς σταθμούς στη σεληνιακή επιφάνεια, όπως υπάρχουν τώρα στην Ανταρκτική.

Θα μπορούσαν όμως να προκύψουν διαφωνίες μεταξύ των δύο αυτών χωρών -και ενδεχομένως και άλλων, όπως

η Ρωσία ή η Ινδία- σχετικά με το πού θα εγκατασταθούν οι βάσεις στη σεληνιακή επιφάνεια;

Και θα μπορούσε να συμβεί το ίδιο και για τις διεκδικήσεις των πόρων της Σελήνης, όπως ο πάγος νερού που βρίσκεται σε κρατήρες στους σεληνιακούς πόλους;

Οι χώρες πιθανόν θα θελήσουν να εξάγουν αυτόν τον πάγο επειδή μπορεί να μετατραπεί σε καύσιμο και για την υποστήριξη της ζωής στις σεληνιακές βάσεις.

Ταυτόχρονα το Curiosity της NASA έχει αποκαλύψει σημάδια αρχαίου νερού στον Άρη  με τον CEO της SpaceX, Έλον Μασκ, να υποστηρίζει ότι μπορεί να υπάρχουν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι που θα ζουν εκεί  μέχρι το 2060.

Η Συνθήκη για το Διάστημα

Αλλά τα νομικά επιχειρήματα γύρω από τα δικαιώματα στο διαστημικό νερό αλλά και σε άλλα ζητήματα διαστημικού δικαίου γίνονται όλο και πιο περίπλοκα με το πέρασμα του χρόνου.

Σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες του Νομικού Κολλεγίου του Ηνωμένου Βασιλείου παρά τα όσα βλέπουμε στα μπλοκμπάστερ επιστημονικής φαντασίας, η πιθανότητα ενός ολοκληρωτικού πολέμου στο διάστημα δεν είναι πολύ πιθανή σύντομα.

«Κάθε ταξίδι στο διάστημα ή εξερεύνηση ουράνιων σωμάτων διέπεται από τη Συνθήκη για το Διάστημα, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1967 και έκτοτε έχει επικυρωθεί περισσότερες από 100 φορές», εξηγεί.

«Η Συνθήκη λέει ότι το διάστημα είναι ελεύθερο να εξερευνηθεί από οποιοδήποτε κράτος, κανείς δεν μπορεί να διεκδικήσει ό,τι βρει και, κυρίως, η σελήνη και άλλα ουράνια σώματα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο για ειρηνικούς σκοπούς. Αυτό σημαίνει ότι καμία χώρα στη Γη δεν επιτρέπεται να τοποθετήσει όπλα μαζικής καταστροφής στη Σελήνη ή σε τροχιά».

Η Συνθήκη για το Διάστημα άνοιξε για υπογραφή από τρεις κυβερνήσεις το 1967: Η Ρωσική Ομοσπονδία, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Μέχρι το τέλος του ίδιου έτους είχε τεθεί σε ισχύ η Συνθήκη, η οποία παρέχει ένα βασικό πλαίσιο για τα ταξίδια στο διάστημα από οποιοδήποτε γήινο έθνος.

Η Συνθήκη περιλαμβάνει τις ακόλουθες βασικές αρχές: Η εξερεύνηση και η χρήση θα πραγματοποιείται προς το συμφέρον όλων των χωρών και θα είναι υπόθεση όλης της ανθρωπότητας Το διάστημα είναι ελεύθερο για εξερεύνηση και χρήση από όλα τα κράτη Το διάστημα δεν υπόκειται σε εθνική ιδιοποίηση με αξίωση κυριαρχίας, με χρήση ή κατοχή ή με οποιοδήποτε άλλο μέσο Τα κράτη δεν τοποθετούν πυρηνικά ή άλλα όπλα μαζικής καταστροφής σε τροχιά ή σε ουράνια σώματα Η Σελήνη και άλλα ουράνια σώματα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς Οι αστροναύτες θεωρούνται απεσταλμένοι της ανθρωπότητας Τα κράτη είναι υπεύθυνα για τις εθνικές διαστημικές δραστηριότητες, είτε αυτές διεξάγονται από κυβερνητικούς είτε από μη κυβερνητικούς φορείς Τα κράτη ευθύνονται για τις ζημίες που προκαλούνται από τα διαστημικά τους αντικείμενα Τα κράτη αποφεύγουν την μόλυνση του διαστήματος και των ουράνιων σωμάτων

Είναι ενδιαφέρον ότι δεν έχει υπάρξει καμία περίπτωση παραβίασης της Συνθήκης για το Διάστημα από ένα κράτος από τότε που τέθηκε σε ισχύ πριν από 50 και πλέον χρόνια.

Ωστόσο, πολλές χώρες έχουν θεσπίσει τους δικούς τους νόμους σε σχέση με τα ταξίδια στο διάστημα.

Ανάγκη για νέους νόμους;

Οι ΗΠΑ, για παράδειγμα, δημιούργησαν τον νόμο του 2015 για την ανταγωνιστικότητα της εμπορικής εκτόξευσης στο διάστημα, ο οποίος επιτρέπει στις εταιρείες να κατέχουν και να πωλούν πόρους που εξάγουν από ουράνια σώματα, όπως αστεροειδείς.

Ο νόμος αυτός είναι αμφιλεγόμενος, τον οποίο πολλοί έχουν θεωρήσει ότι παραβιάζει τη Συνθήκη για το Διάστημα.

«Καθώς η εμπορευματοποίηση του διαστήματος συνεχίζει να αυξάνεται, αυξάνεται και η ανάγκη για νέους νόμους και κανονισμούς που θα συμβαδίζουν με το μεταβαλλόμενο τοπίο».

Με διάφορους επιχειρηματίες δισεκατομμυριούχους να κάνουν σχέδια για διαστημικό τουρισμό και εξόρυξη αστεροειδών, υπάρχει ανάγκη για νέες συνθήκες και συμφωνίες που θα διέπουν τέτοιες δραστηριότητες.

Έγκλημα στον Άρη

Αν και δεν έχει διαπραχθεί μέχρι στιγμής κάποιο πραγματικό «έγκλημα» στο διάστημα, το νομικό πλαίσιο γύρω από την εγκληματική δραστηριότητα στο διάστημα είναι θολό.

Βάσει της Συνθήκης, οι αστροναύτες εξακολουθούν να διέπονται από τους νόμους του κράτους στο διαστημόπλοιο του οποίου επιβαίνουν.

Έτσι, αν ένας αστροναύτης διαπράξει έγκλημα, αυτό πιθανότατα θα εμπίπτει στη δικαιοδοσία της χώρας του.

Ωστόσο, δεδομένης της πολυπλοκότητας της λειτουργίας σε διεθνείς διαστημικούς σταθμούς αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει νομικές προκλήσεις.

Το ζήτημα των «διαστημικών εγκλημάτων» είναι κάτι που δεν έχει αντιμετωπιστεί πλήρως στο διεθνές διαστημικό δίκαιο.

Η Συνθήκη για το Διάστημα (1967 ) δεν καλύπτει συγκεκριμένα την ποινική συμπεριφορά στο διάστημα και πολλοί νομικοί συμφωνούν ότι οι συνθήκες θα πρέπει να επικαιροποιηθούν για να αντιμετωπίσουν την ποινική δικαιοδοσία στο διάστημα.

Για παράδειγμα, τι θα συμβεί αν ένα μέλος του πληρώματος διαπράξει έγκλημα κατά τη διάρκεια μιας αποστολής στον Άρη;

Ισχύει η δικαιοδοσία της χώρας της διαστημικής υπηρεσίας που επιβλέπει την αποστολή;

Θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι νόμοι μιας υποθετικής αποικίας στον Άρη;

Αυτά είναι ανοικτά ερωτήματα που θα χρειαστούν νομική προσοχή καθώς προχωρούμε στην εξερεύνηση του διαστήματος.