Μητροπολίτης Ανθιμος: Ιεράρχης με φανατικούς φίλους και πολέμιους

Ο θάνατός του σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής για τα εκκλησιαστικά πεπραγμένα της Θεσσαλονίκης. Ηταν, άλλωστε, μια έντονη προσωπικότητα που κατά τη διάρκεια του βίου του συγκέντρωσε τα φώτα της δημοσιότητας όσο ελάχιστοι ιεράρχες. Οι αιχμηρές τοποθετήσεις του, οι ακραίες πολιτικές του απόψεις, η εκρηκτική σχέση του με τον αείμνηστο Γιάννη Μπουτάρη, ήταν μερικές από τις αφορμές για τις οποίες ο πρώην Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Ανθιμος, ο οποίος εκοιμήθη σε ηλικία 91 ετών, βρέθηκε αρκετές φορές στην πρώτη γραμμή της επικαιρότητας. Από την άλλη πλευρά, χιλιάδες  πιστοί τον ακολούθησαν με εμπιστοσύνη μνημονεύοντας το φιλανθρωπικό έργο που άφησε ως παρακαταθήκη στην Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης.

Ο μακαριστός Ανθιμος, κατά κόσμον Διονύσιος Ρούσσας, γεννήθηκε στη Σαλμωνή του Πύργου Ηλείας το 1934. Αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών το 1957 και από τη Θεολογική Σχολή το 1963. Ενα έτος αργότερα, το 1964, χειροτονήθηκε διάκονος και το 1965 πρεσβύτερος. Διετέλεσε συντάκτης του εβδομαδιαίου φυλλαδίου «Φωνή Κυρίου» από το 1965 μέχρι το 1972, ενώ το 1968 ανέλαβε τη διεύθυνση του φοιτητικού θεολογικού οικοτροφείου – θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1974 – και την ευθύνη των εκδόσεων της Αποστολικής Διακονίας. Το 1971 είχε την ευθύνη για τη φιλοξενία και τη συμμετοχή των ορθόδοξων κληρικών στους εορτασμούς της Εθνικής 150ετηρίδας.

Υπήρξε μητροπολίτης επί σχεδόν μισό αιώνα, από το 1974 όταν ανέλαβε τα ηνία της Μητρόπολης Αλεξανδρουπόλεως, μέχρι το 2023, όταν παραιτήθηκε, για λόγους υγείας, από τον μητροπολιτικό θρόνο της Θεσσαλονίκης στον οποίο βρισκόταν από το 2004. Ακόμη και η «μετάθεσή» του στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης υπήρξε επεισοδιακή και χρειάστηκε να επικυρωθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας καθώς ο Μητροπολίτης Ζακύνθου, Χρυσόστομος και πολίτες κατήγγειλαν παραβίαση των κανονισμών στην ψηφοφορία για την εκλογή του. Ο Ανθιμος είχε θέσει δύο φορές υποψηφιότητα για τη θέση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, την πρώτη φορά το 1998 και τη δεύτερη το 2008.

Τον Νοέμβριο του 2017, η απόφαση του ΑΠΘ να τον αναγορεύσει επίτιμο διδάκτορα του Τμήματος Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας είχε προκαλέσει ευρείες αντιδράσεις με σχεδόν 30.000 ανθρώπους να υπογράφουν αίτημα για ανάκληση της απόφασης, όπως και τελικώς έγινε.  Η αναγόρευση του Ανθιμου πραγματοποιήθηκε το 2019, σχεδόν εν κρυπτώ, παρουσία ελάχιστων ανθρώπων και με ισχυρή αστυνομική παρουσία πέριξ των γραφείων της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, όπου έλαβε χώρα η τελετή. Οι πολέμιοί του επικαλούνταν δηλώσεις του Ανθιμου όπως αυτή με την οποία υποστήριζε πως «δεν υπάρχουν άλλοι πλανήτες, παρά μόνο η Γη» ή την περίφημη φράση του «υπάρχουν και όρια στο αγαπάτε αλλήλους», που είπε το 2016 αναφερόμενος στους πρόσφυγες. Αλλωστε, είχε κατηγορηθεί για ξενοφοβία, όταν διοργάνωνε κινητοποιήσεις κατά της ίδρυσης τμήματος Ισλαμικών Σπουδών στη Θεολογική Σχολή του ΑΠΘ και για ομοφοβία εξαιτίας της στάσης του απέναντι σε θέματα ομοφυλοφιλίας όπως η διοργάνωση Ιεράς Αγρυπνίας κατά της διεξαγωγής του Gay Pride στη Θεσσαλονίκη.

Αντικείμενο κριτικής είχε αποτελέσει και η επιλογή του Ανθιμου να δεχτεί το 2017 στο γραφείο του τον αρχηγό της ναζιστικής οργάνωσης Χρυσή Αυγή, Νίκο Μιχαλολιάκο, μετά της συζύγου του, Ελένης Ζαρούλια ενώ σάλος είχε προκληθεί, επίσης, το 2008, όταν εκφωνώντας επικήδειο για τον Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο, ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο Ανθιμος είχε προσφωνήσει, εκτός πρωτοκόλλου, τον Κωνσταντίνο Γλύξμπουργκ. Παρά τη θύελλα αντιδράσεων που έκαναν λόγο για θεσμικό ατόπημα, ο ίδιος είχε υπερασπιστεί την επιλογή του.

Ιστορικοί έμειναν, επίσης, οι διαξιφισμοί του με τον αείμνηστο Γιάννη Μπουτάρη. Το 2010 ο ιερός ναός του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη μετατράπηκε σε «θέατρο πολέμου», με τον Ανθιμο να απαντά από άμβωνος στον Μπουτάρη που τον είχε αποκαλέσει «μουτζαχεντίν»: «Αν συνεχίσεις να λες αυτά που λες για εμένα, δήμαρχος δεν εκλέγεσαι. Να ξέρεις ότι αν δεν ανακαλέσεις, όσο ζω θα σε πολεμάω και δεν πρόκειται να δεις δήμο σε όλη σου τη ζωή». Ως Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, ο Ανθιμος βρέθηκε κατηγορούμενος για φορολογικές και ποινικές υποθέσεις σχετικά με το «Ορθόδοξο Ιδρυμα Παιδείας και Πολιτισμού», ενώ το όνομά του ενεπλάκη και σε άλλες υποθέσεις για τις οποίες αθωώθηκε.

Ο μακαριστός Ανθιμος αφήνει πίσω του φανατικούς φίλους, οι οποίοι εξυμνούν το φιλανθρωπικό του έργο. Στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, όταν παραιτήθηκε, λειτουργούσαν καθημερινά 14 συσσίτια και δεκάδες κατηχητικά σχολεία. Παράλληλα είχε οργανώσει την υποστήριξη κληρικών Ορθοδόξων Πατριαρχείων που φοιτούν στο ΑΠΘ, απόρων φοιτητών και ηλικιωμένων που φιλοξενούνταν δωρεάν σε δομές της Μητρόπολης.

Με μέριμνά του ως το 2015 είχε συγκεντρωθεί χρηματικό ποσό ύψους 3 εκατ. ευρώ από πιστούς, με σκοπό την ανέγερση ενός ιδρύματος χρονίως πασχόντων. Αρχικά προοριζόταν να γίνει στο Πανόραμα Θεσσαλονίκης, σχέδιο που ακυρώθηκε από το ΣτΕ για περιβαλλοντικούς λόγους, ενώ το έργο δεν υλοποιήθηκε ούτε στο πρώην ορφανοτροφείο Μέγας Αλέξανδρος που είχε παραχωρηθεί από το υπουργείο Υγείας για αυτόν το σκοπό.

Τον Ανθιμο αποχαιρέτησαν με δηλώσεις τους πολλοί ιεράρχες αλλά και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κώστας Τασούλας, ο οποίος ανέφερε πως ο μακαριστός πρώην Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος «υπήρξε φρουρός των εκκλησιαστικών παραδόσεων, μαχητικός στις απόψεις του, υποδειγματικός διοργανωτής του λατρευτικού, κηρυκτικού και φιλανθρωπικού έργου της Μητροπόλεως. (…) Αφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στις καρδιές των πιστών. Εργάστηκε ακάματα για την ανακούφιση του πόνου και της δυσπραγίας των συνανθρώπων μας και με την ευαγή του δραστηριότητα ανέδειξε το αγαπητικό περιεχόμενο της χριστιανικής διδασκαλίας».