Μια γόνιμη σπορά ιδεών

Γνώρισα τον Παναγιώτη Σκούφη, κατ’ αρχάς ως νομικό και βαθύ γνώστη των προβλημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ως μέλος της Εταιρείας Θεάτρου ΔΕΣΜΟΙ, όπου κι εγώ ανήκα στο Διοικητικό Συμβούλιο, ως σύμβουλο και νομικό για τις ανάγκες του θιάσου της μεγάλης ηθοποιού και αξέχαστης φίλης και συνεργάτιδας Ασπασίας Παπαθανασίου. Από εκείνες τις εποχές πάνε πάνω από πενήντα χρόνια που οι συζητήσεις με τον Σκούφη μου άφησαν μια απέραντη ευγνωμοσύνη, αφού και σήμερα, σε δίσεκτους καιρούς, η χαρά να επικοινωνείς με έναν φίλο σε μεγάλα φιλοσοφικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά προβλήματα είναι περισσότερο από παλιά

O Σκούφης υπήρξε για μένα, σε καιρούς δύσκολους, ένας δάσκαλος χωρίς υψωμένο το δάχτυλο και χωρίς επιταγές. Είχα τη χαρά να συνεργασθώ, μάλλον να συνυπάρξουμε, σε ένα θεατρικό έργο για παιδιά, στον «Μορμόλη» του Ράινερ Χάχφελντ, που εκείνος μετέφρασε από τα γερμανικά κι εγώ έγραψα στίχους πρωτότυπους, αντικαθιστώντας τους γερμανικούς. Το έργο πρωτοανέβηκε το 1973, σε καιρούς δύστοπους, λίγο πριν από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, στο Θέατρο ΑΘΗΝΑ, από την Παιδική Σκηνή του θιάσου Φέρτη – Καλογεροπούλου, σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή, μουσική του Γιάννη Σπανού και βασικούς ερμηνευτές τον Χρήστο Βαλαβανίδη, την Τάνια Τσανακλίδου, την Ερση Μαλικένζου, τον Ντίνο Δουλγεράκη, τον Γ. Χριστόπουλο και αφηγητή-τραγουδιστή τον Χρήστο Λεττονό.

Ο Παναγιώτης Σκούφης είναι κατ’ αρχάς νομικός με σπουδές μεταπτυχιακές στο Μόναχο (όπου και έλαβε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα), αλλά και στο Βερολίνο, στο Λονδίνο και στο Παρίσι. Υπήρξε μια ξεχωριστή παρουσία στη ζωή μου, διότι οι συζητήσεις μαζί του ήταν μια απόλαυση γνώσεων και κριτικής. Δεν ήταν μόνο οι σπουδαίες γνώσεις του σε μία νομική επιστήμη με τόσες παραμέτρους της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Ηταν η βαθιά του γνώση, κατ’ αρχάς για τον αρχαίο ελληνικό στοχασμό, αλλά και τη λατινική κληρονομιά στις αρχές του Δικαίου. Τον γνώρισα, όπως προείπα, ως νομικό σύμβουλο και μέλος του ΔΣ των ΔΕΣΜΩΝ. Η σημαντική Παπαθανασίου, ταμένη μαθήτρια του Ροντήρη, περιόδευσε με τον θίασο των ΔΕΣΜΩΝ σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ, στην Αργεντινή, στο Εκουαδόρ, δημιουργώντας φανατικούς θεατές και μελετητές του αρχαίου ελληνικού δράματος. Ανάμεσα στους θαυμαστές της και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή. Μετά την εκεί παρουσία της Ασπασίας Παπαθανασίου δημιουργήθηκε η μεγάλη και έξοχη παράδοση, ανύπαρκτη ως τότε, στη Νότιο Αμερική. Ο Σκούφης ήταν η σοφή και νηφάλια και φιλική πνευματική και θεσμική ασφάλεια σε ένα συγκρότημα με τόση διεθνή αναγνώριση.

Αλλά ο Σκούφης δεν ήταν μονάχα ένας πολύτιμος συνεργάτης σε θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας, δικαιωμάτων, εργασιακών συνθηκών και διεθνών σχέσεων σε προβλήματα θεατρικής παραγωγής. Υπήρξε και έξοχος μεταφραστής, με σπουδαίο και απίστευτο εύρος ενδιαφερόντων. Μετέφρασε Μπρεχτ («Τα όπλα της κυρά Καρράρ» και «Ανδρας για άνδρα»), αλλά και τους κλασικούς Γερμανούς, όπως τους «Ληστές» του Σίλερ, και τελείως σύγχρονους μεταμοντέρνους, όπως ο Μπόρχερτ και ο Καρλ Τσάπεκ. Χάρισε στο ελληνικό φιλοθεάμον κοινό έργα της πρωτοπορίας, αλλά και Κάρολο Μαρξ («Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία»), το αριστούργημα του Μπρεχτ «Το μικρό όργανο για το θέατρο», το ευαγγέλιο κάθε υποψιασμένου σκηνοθέτη του θεάτρου παγκοσμίως, αλλά συνάμα και το έργο-σταθμό του Μαρξ, «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία». Η θεατρική πρωτοπορία ήρθε στη χώρα μας με μεταφράσεις του Σκούφη, όπως έργα του Καρβάγιαλ («El Teatro Campesino» και «Η πτώση των Κενταύρων»). Αυτά για την ευρεία και γόνιμη γνωριμία με τα μεγάλα ρεύματα του θεάτρου.

Πρόσφατα ο Σκούφης, στις Εκδόσεις ΔΙΑΤΤΩΝ, παρέδωσε στο κοινό που αναζητά διψασμένο πνευματικές γεύσεις δύο τόμους με δοκίμια, «Σκόρπια φύλλα» και «Θέματα Κοινωνίας και Πολιτικής» (Β’ τόμος). Δύο τόμοι που αναδεικνύουν το εύρος των ενδιαφερόντων, τον προβληματισμό του και συνάμα την έγνοια του, όπως κάθε προοδευτικού στοχαστή, για την ενημέρωση των συμπολιτών του πάνω στα μεγάλα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών και των ανήσυχων πνευμάτων. Στον τόμο με τίτλο «Σκόρπια φύλλα» κυριαρχούν τα δοκίμια για το θέατρο το γερμανικό που ο αναγνώστης, με καίριες επισημάνσεις, μυείται στο επικό θέατρο, στη συμβολή στην ευρωπαϊκή θεατρολογική εμπειρία του «Berliner Ensemble» και με σειρά άρθρων στον Μπρεχτ, αλλά και στον νεότερο Μπόρχερτ.

Ο Σκούφης γνωρίζει τα προβλήματα της ελληνικής εκπαίδευσης πάνω στα μεγάλα πνευματικά κύματα, κυρίως της Ευρώπης. Ετσι άρθρο του για τη σχέση και αντίθεση φορμαλισμού και ρεαλισμού, ένα καίριο αισθητικό και ιδεολογικό πρόβλημα, άρθρο για την αλληλοεξάρτηση μαρξισμού και επιστήμης, ξεκαθάρισμα της έννοιας του πολιτικού θεάτρου και των ορίων του και έξοχες σκέψεις για μια αναγκαία διαπίστωση στον αγώνα κατά της βαρβαρότητας.

Στον δεύτερο τόμο των δοκιμίων του προσεγγίζονται είκοσι έξι προβλήματα ευρέος προβληματισμού. Από την προσπάθεια ορισμού του διανοούμενου σήμερα, στη διεθνή και ελληνική κονίστρα, ως την προσπάθεια να οριστεί η διαφορά ανάμεσα στον λαϊκό πολιτισμό και στον αστικό πολιτισμό. Προσέγγιση σε ανοιχτό πρόβλημα που είναι πάντα ο ορισμός των ελίτ και το αν υπάρχουν και πώς ελληνικές ελίτ. Σε αυτό τον τόμο των δοκιμίων του ο Σκούφης ανοίγει τον προβληματισμό για ευρύτερους κοινωνικούς και πολιτικούς ορίζοντες, από σχόλια πάνω στο Μανιφέστο των Ρωμαίων κοινωνικών επαναστατών, των Γράκχων, ως τον Μάιο του 1968, στο έργο του Σπύρου Ευαγγελάτου, στην προσφορά των Εκδόσεων ΘΕΜΕΛΙΟ, την ιδιομορφία του Θεού Διονύσου, την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή και την ελληνική εκπαίδευση έως και τα προβλήματα της μετανάστευσης των Ελλήνων στα χρόνια μας.

Τελειώνω την αναφορά στα πράγματι γόνιμα κείμενα του Παναγιώτη Σκούφη με το τέλος ενός άρθρου του που έμεινε αδημοσίευτο ως την εκτύπωσή του μέσα στον τόμο: «Η εποχή μας δεν είναι εποχή επαναστατικών εξεγέρσεων, αλλά εποχή υπομονετικών αγώνων και έργων υπέρ του συνόλου των πολιτικών και ποτέ μόνο υπέρ των κομματικών και ιδεολογικών οπαδών, ώστε να επανέλθει στην κοινωνία η δικαιοσύνη, η ελπίδα, η σιγουριά και η αξιοπρέπεια και η δημιουργία πλούτου και πολιτισμού».