Και πάλι η βοή των πλησιαζόντων γεγονότων

Η χθεσινή ψηφοφορία ολοκλήρωσε μια εβδομάδα δραματικής πολιτικής έντασης που ξεκίνησε με τα συλλαλητήρια της 28ης Φεβρουαρίου. Την Πέμπτη όμως, τη μέρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, η Σύνοδος Κορυφής της ΕΕ στις Βρυξέλλες έθεσε ζητήματα υπαρξιακών πια διαστάσεων. Πώς θα αντιδράσει η Ευρώπη που στριμώχνεται πια μεταξύ Τραμπ και Πούτιν; Πώς θα αντιμετωπίσει τη διάλυση της γεωπολιτικής Δύσης; Μια περίοδος μεγάλης εθνικής πολιτικής

σύγκρουσης εκδηλώνεται ταυτόχρονα με την έκρηξη μιας διεθνούς κρίσης. Το έργο το έχουμε ξαναδεί και δεν μας άρεσε. Η ίδια σύμπτωση εθνικής και διεθνούς αναταραχής είχε συμβεί στην πρώτη φάση της κρίση του 2008-2010. Τότε δεν υπήρξε η αναγκαία εθνική περισυλλογή για να αισθανθούμε τη μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων. Σήμερα θα τη βρούμε;

Η σημερινή διεθνής αναταραχή είναι δραματικότερη από την παγκόσμια κρίση του 2008-2020. Οι γεωπολιτικές, στρατιωτικές και ιδεολογικές σταθερές εντός των οποίων κινούνταν η Ελλάδα και ευρύτερα η Ευρώπη ανατράπηκαν. Στις σχετικές αναλύσεις διατυπώνεται ή υφέρπει συχνά ένα δίλημμα: μήπως η αναταραχή είναι πρόσκαιρη; Μήπως ο Τραμπ είναι ένας περαστικός που σύντομα θα φύγει και τα πράγματα θα επανέλθουν στην παλιά κανονικότητα; Σε αυτή την ανάλυση, παλιά κανονικότητα είναι η γεωπολιτική επανένωση της Δύσης και η εκ νέου απόθεση της ευρωπαϊκής ασφάλειας στις ΗΠΑ. Είναι ένα δίλημμα που λειτουργεί παραλυτικά για την Ευρώπη τη στιγμή που πρέπει να τρέξει και να αλλάξει ριζικά. Η αβεβαιότητα θα διαρκέσει πολύ περισσότερο από όσο η προεδρία Τραμπ. Πρώτον, γιατί ορισμένες από τις κατευθύνσεις του νέου προέδρου εκφράζουν διαρκέστερες αναθεωρήσεις του αμερικανικού κατεστημένου. Δεύτερο και βασικότερο, γιατί αφού συνέβη η ρήξη άπαξ, δύσκολα μπορούν οι ευρωπαίοι σύμμαχοι να επαναπαυτούν ότι δεν θα ξανασυμβεί κάτι ανάλογο ακόμα και αν δεν υπάρχει ο Τραμπ. Μπορούν π.χ. τώρα οι βαλτικές χώρες να αισθάνονται ότι καλύπτονται από το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ και ότι αν θα δεχτούν επίθεση από τη Ρωσία θα τις υπερασπίσει η Αμερική; Ή πόσο ήσυχη μπορεί να αισθάνεται η χώρα μας αν ό μη γένοιτο χρειαστεί την αμερικανική διαμεσολάβηση σε μια στιγμή έντασης των ελληνοτουρκικών σχέσεων; Μπορεί το ερώτημα να τίθεται υπό το κράτος της αχρείας συμπεριφοράς του Τραμπ αλλά κάθε σοβαρή χώρα και η Ευρώπη ως σύνολο καλούνται να ξανασκεφτούν την ασφάλειά και την εξωτερική τους πολιτική υπό νέο πρίσμα. Ορθώς η ελληνική κυβέρνηση θέλει να διασώσει τη στρατηγική σχέση της χώρας με τις ΗΠΑ, δεν χρειαζόμαστε αυτούς τους καιρούς εθνικές μαγκιές και αντιαμερικανικές δημαγωγίες. Ακόμα όμως ορθότερα ο Κυρ. Μητσοτάκης επιδιώκει η Ελλάδα να παίξει ενεργό ρόλο στη λεγόμενη στρατηγική αυτονομία της Ευρώπης.

Γιατί σήμερα ο καλύτερος γνώμονας δράσης για την Ευρώπη, ή για όσες χώρες της Ευρώπης δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως υποτελείς των ΗΠΑ, είναι η γνωστή θυμοσοφία που λέει «το γυαλί ράγισε, ακόμα και αν ξανακολλήσει, οι ρωγμές θα φαίνονται». Οτι το γυαλί ράγισε δεν υπάρχει αμφιβολία. Η Δύση ως γεωπολιτική ενότητα ΗΠΑ-Ευρώπη δεν υφίσταται σήμερα. Και όχι μόνο, η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια διπλή πίεση. Ο Τραμπ πρεσβεύει μια πολιτική ισχύος χωρίς κανόνες, εδαφικής επέκτασης, δοσοληψίας από θέση στυγνής και εκβιαστικής υπεροχής, ενώ εχθρεύεται ευθέως την Ενωνόμενη Ευρώπη, την οποία θα επιδιώξει να διασπάσει ή να χειραγωγήσει υποστηρίζοντας διάφορους υποτακτικούς του ακροδεξιούς Ευρωπαίους. Ο Πούτιν από την άλλη μεριά, νομιμοποιεί την αυταρχική εξουσία του με τον ιστορικό αναθεωρητισμό και τον αντιευρωπαϊσμό, επιδιώκει σταθερά τη διεύρυνση της δικής του σφαίρας επιρροής απειλώντας όμορες χώρες, υπονομεύει συστηματικά την πολιτική ζωή των δυτικών χωρών μέσω της οργανωμένης διαδικτυακής παραπληροφόρησης. Θα συμβεί το αδιανόητο να συντονιστούν οι δύο, Τραμπ και Πούτιν, στην πρόθεσή τους να διαλύσουν την Ευρώπη; Δεν αποκλείεται. Από την άλλη, μπορεί να ξανακολλήσει το γυαλί, να αποκατασταθεί κάπου στο μέλλον η ενότητα της Δύσης; Αγνωστο. Ετσι κι αλλιώς η Ευρώπη πρέπει να αφήσει ανοιχτή αυτή την προοπτική ελπίζοντας στην αποτυχία του τραμπισμού και την ανάσταση της «άλλης Αμερικής» που ασφαλώς εξακολουθεί να υπάρχει. Θα πρέπει να το επιδιώκει όμως όχι ως υποτελής προς τον αφέντη, αλλά κάνοντας παράλληλα άλματα στη δική της στρατηγική αυτονομία.

Ο πολωνός πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ συνόψισε με καταπληκτικό τρόπο το πρόβλημα: «500 εκατομμύρια Ευρωπαίοι ζητούν από 300 εκατομμύρια Αμερικανούς να τους προστατέψουν από 140 εκατομμύρια Ρώσους». Υπάρχει εμφανώς ένα στοιχείο αισιοδοξίας μέσα σε αυτή την παραδοξότητα. Η Ευρώπη ενωμένη συνιστά υπερδύναμη ικανή να σταθεί στον σημερινό κόσμο των νέων αυτοκρατοριών. Οι άξονες της σύγκλισης στους οποίους πρέπει να κινηθεί είναι δεδομένοι. Πρώτος, η ευρωπαϊκή άμυνα που έχει νόημα μόνο αν σχεδιαστεί ως σύνολο και όχι ως μεγέθυνση των είκοσι επτά διαφορετικών εθνικών ενόπλων δυνάμεων. Το κρίσιμο είναι η οργάνωση μιας ενιαίας αμυντικής βιομηχανίας και τεχνολογίας στην οποία θα συμμετέχουν τα επιμέρους κράτη – μέλη, όπως είχε ήδη υποδείξει η Εκθεση Ντράγκι που καλώς τώρα βγαίνει από το συρτάρι. Ο δεύτερος πυλώνας είναι κυρίως ιδεολογικός και αφορά τη συναίνεση που χρειάζεται το όλο εγχείρημα ώστε να ξεπεράσει είτε την αδιαφορία κάποιων κρατών – μελών που θεωρούν ότι βρίσκονται μακριά από τις ζώνες ενδεχόμενων μελλοντικών εντάσεων, είτε τη διαφωνία κάποιων «ειρηνιστών» που αντιδρούν a priori στους εξοπλισμούς. Στον σημερινό ταραγμένο κόσμο η Ευρώπη εξοπλιζόμενη δεν υπερασπίζει μόνο τα σύνορά της αλλά την κουλτούρα της, τον τρόπο ζωής της, τη δημοκρατία, μια διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες και όχι μόνο στην ισχύ. Η εποχή που αρκούσε η ήπια ισχύς και μόνο για να το κάνει παρήλθε. Χρειάζεται να αποκτήσει τη δική της φωνή στο γεωπολιτικό παιχνίδι, επομένως να συνδυάσει την ήπια και τη σκληρή ισχύ, τη δημοκρατική κουλτούρα με τη στρατιωτική δυνατότητα. Ο τρίτος πυλώνας αποδεικνύεται όλο και πιο κρίσιμος, όπως φάνηκε τόσο από τις ξεδιάντροπες παρεμβάσεις του Βανς και του Μασκ στην εσωτερική πολιτική ζωή των χωρών της Ευρώπης, όσο και από τη συστηματική παραπληροφόρηση που επιχειρεί η Ρωσία με εμφανείς κάθε φορά πολιτικές σκοπιμότητες. Η Ευρώπη πρέπει να υπερασπίσει τη δική της δημόσια σφαίρα, τον χώρο της επικοινωνίας και του πολιτικού διαλόγου, επενδύοντας στην τεχνολογία και στις θεσμικές ρυθμίσεις του πεδίου. Αλλιώς θα μένει έρμαιο των αλγορίθμων των αμερικανών ολιγαρχών της big-tech και των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

Ο κόσμος έχει γίνει δύσκολος, η Ευρώπη ή θα ενηλικιωθεί ή θα περιθωριοποιηθεί. Η Ελλάδα χρειάζεται να βρει την πολιτική ψυχραιμία και τη στοιχειώδη εθνική συνεννόηση για να παίξει ρόλο στη νέα Ευρώπη που διαμορφώνεται. Είμαστε στις απαρχές μιας μεγάλης διεθνούς κρίσης, ας μην την πατήσουμε όπως στην προηγουμένη του 2008-2010.

Ο Γιάννης Βούλγαρης είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο