Η οικολογία και οι μύθοι της - Αλήθειες από τον αείμνηστο καθηγητή Μάργαρη

Τον Μάρτιο του 2009 στο ειδικό τεύχος για την οικολογία του περιοδικού «Ταχυδρόμος» είχαμε φιλοξενήσει τη συνέντευξη του Νίκου Μάργαρη (1943-2013), καθηγητή τότε στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, ο οποίος έκανε λόγο για «δέκα οικολογικούς μύθους» που μας ταλαιπωρούν. Η αφορμή και τότε ήταν η εμφάνιση των λεγόμενων μεγαπυρκαγιών και οι συνέπειες από τις φωτιές του 2007. Λίγους μήνες μετά, τον Αύγουστο του 2009, άλλωστε, πυρκαγιά ξέσπασε στην περιοχή του Γραμματικού, είχε διάρκεια τεσσάρων

ημερών και έκαψε συνολικά 210.000 στρέμματα, κυρίως πευκοδάσους. Ορισμένες από τις σκέψεις και επισημάνσεις τού αείμνηστου καθηγητή έχουν ενδιαφέρον και αντίκτυπο ως τις ημέρες μας, γι' αυτό αναπαράγουμε τα βασικότερα σημεία εκείνης της συνέντευξης.

Ισχυρισμός: Η αναδάσωση από όλους τους φορείς αρκεί για να σώσουμε τα δάση.

Αλήθεια: «Ο αντίλογος ξεκινάει με ένα παράδειγμα από τη δεκαετία του 1990: τη μεγάλη πυρκαγιά στο Αγιον Ορος. Μετά την κατάσβεσή της - με τη βοήθεια γερμανών δασοπυροσβεστών - έπεσαν όλοι, καθηγητές, περιβαλλοντικές οργανώσεις, για να κάνουν αναδάσωση. Ευτυχώς τότε οι μοναχοί δεν άφησαν κανέναν να προχωρήσει. Ξέρετε ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Οχι μόνο επανήλθε το δάσος καλύτερα από πριν, αλλά και μια αρρώστια που είχαν οι καστανιές εξαφανίστηκε. Το δάσος, δηλαδή, αναγεννήθηκε. Αυτό τι σημαίνει; Οτι υπάρχει μια ενδογενής δυνατότητα αναγέννησης. Εκτός εάν το δάσος καταπατηθεί ή βοσκηθεί. Στην Ελλάδα συμβαίνουν όλα μαζί: οι βοσκοί ανεβάζουν τα γίδια για να βοσκήσουν και οι υπόλοιποι πηγαίνουν για αναδάσωση, με αποτέλεσμα να ανοίγουν τεράστιες λακκούβες για ένα πευκάκι σε ένα σημείο όπου κατά τα άλλα φυτρώνουν πέντε πευκάκια από μόνα τους. Αλλά κοιτάξτε και κάτι άλλο. Καλεί ένας ραδιοφωνικός σταθμός τους πολίτες για αναδάσωση με πεύκα στην Αμυγδαλέζα. Σκέφτομαι, λοιπόν, γιατί τη λένε Αμυγδαλέζα και όχι Πευκέζα; Προφανώς επειδή έχει πολλές αμυγδαλιές... Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι δεν ταιριάζουν όλα τα δέντρα σε όλους τους χώρους. Οι πρόσκοποι φυτεύουν πεύκα, τα ΚΑΠΗ ευκάλυπτους, η ΑΧΕΠΑ άλλα είδη, χωρίς προσυνεννόηση. Αυτό που γίνεται στο τέλος είναι μια κουρελού με απρόβλεπτες συνέπειες. Κι αυτό γιατί το πεύκο βάζει φωτιά στα διπλανά του δέντρα. Αυτό έγινε στο Πήλιο, που δεν είχε ποτέ αυτό το είδος. Πήγαν, όμως, οι δασολόγοι το 1990, ξερίζωσαν μια ολόκληρη περιοχή, έβαλαν πεύκα και μέχρι σήμερα καίγονται. Αυτό που βλέπετε κάθε καλοκαίρι να καίγεται στο Πήλιο είναι εκείνα τα παλιά πεύκα της "αναδάσωσης"».

Ισχυρισμός: Η κατασκευή μεγάλων έργων μόνο αρνητικές συνέπειες έχει για το περιβάλλον.

Αλήθεια: «Το καλύτερο παράδειγμα είναι της λίμνης Κερκίνης. Πρόκειται για ένα φράγμα που κατασκευάστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στον ποταμό Στρυμόνα τη δεκαετία του 1930. Εγινε μάλιστα από την πολυεθνική αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ με σκοπό την άρδευση του κάμπου των Σερρών. Σήμερα έχει εξελιχθεί στον καλύτερο ελληνικό υγροβιότοπο και ανήκει στην περίφημη σύμβαση Ραμσάρ. Τι νομίζετε ότι θα έκανε το Συμβούλιο της Επικρατείας εάν η πρόταση να κατασκευαστεί το φράγμα γινόταν στην εποχή μας; Κάποια στιγμή πρέπει και το Συμβούλιο να κατανοήσει ότι οι ενέργειές του θυμίζουν ακτιβιστική οργάνωση. Τη μεγαλύτερη ίσως της χώρας».

Ισχυρισμός: Ο καλύτερος τρόπος για να προστατεύσουμε το περιβάλλον είναι η δημιουργία ολοένα και περισσότερων εθνικών δρυμών.

Αλήθεια: «Οχι. Η Ιστορία αποδεικνύει ότι δεν προστατεύεται τίποτα, είτε το χαρακτηρίσεις "εθνικό" είτε όχι. Εκείνο που χρειάζεται να γίνει στην Ελλάδα είναι να λείψουν επιτέλους οι υπερβολές. Πάρτε το παράδειγμα του προγράμματος Natura, όπου συμμετείχα ως αναπληρωτής του Γιάννη Μπουτάρη. Το Natura δεν απαγορεύει καμία δράση: απλώς εφιστά την προσοχή όλων για συγκεκριμένες δράσεις σε συγκεκριμένες περιοχές. Ε, λοιπόν, πήγαν οι πανεπιστημιακοί σε 220 περιοχές για ενδεχόμενη ένταξή τους στο πρόγραμμα και επέστρεψαν με 225 προτάσεις. Οταν τα βάλεις όλα κάτω και προκύψει ένα 25% της Ελλάδας που εντάσσεται στο Natura, δεν καταφέρνεις κάτι. Το λογικό είναι να κάνεις επιλεγμένες και στοχευμένες κινήσεις. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύεις καλύτερα».

Ισχυρισμός: Οταν αποκτήσουμε Εθνικό Κτηματολόγιο, θα σταματήσουν οι πυρκαγιές.

Αλήθεια: «Υποτίθεται επειδή θα σταματήσουν οι καταπατήσεις. Στη Ρόδο και την Κέρκυρα, όμως, που έχουν ήδη Κτηματολόγιο, έχουν σταματήσει οι πυρκαγιές; Για να μην αναφέρω τα παραδείγματα της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας που διαθέτουν Κτηματολόγιο. Οι πυρκαγιές, άλλωστε, είναι φυσιολογικό φαινόμενο στη Μεσόγειο και στις περιοχές της υδρογείου που έχουν μεσογειακό κλίμα: την Καλιφόρνια, το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας (ο Μαγγελάνος έβλεπε τις φωτιές όταν πέρασε από εκεί), την Αυστραλία και τη Χιλή.

Σε όλα αυτά τα μέρη τα οικοσυστήματα είναι προσαρμοσμένα ώστε να επανέρχονται. Δεν οφείλονται λοιπόν οι πυρκαγιές σε καταπατήσεις ή εμπρησμούς, όπως λέγεται κατά κόρον. Μπορεί να ξεκινούν από ανθρώπινη αμέλεια, όπως η γιαγιά που άναψε τον υπαίθριο φούρνο στην Πελοπόννησο το 2007, σε έναν κάφρο Νεοέλληνα που πετάει το τσιγάρο του ή σε ένα σκουπιδαριό που αναφλέγεται».

Ισχυρισμός: Η περιβαλλοντική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει από το δημοτικό σχολείο.

Αλήθεια: «Η απάντηση είναι "όχι". Διότι αυτοί που ασχολούνται δεν γνωρίζουν τίποτε από περιβαλλοντική εκπαίδευση. Δείτε ποιοι κάνουν αυτά τα μαθήματα: από τους φιλολόγους μέχρι τους καθηγητές Φυσικής ή Οικιακής Οικονομίας. Ξέρετε τι διδάσκουν στα παιδιά; Στους μεν μαθητές της Αθήνας ότι ζουν σε διαμερίσματα - κλουβιά, είναι αλλοτριωμένοι καταναλωτές, όλα τα προϊόντα των φαστφουντάδικων είναι επιβλαβή για την υγεία. Θυμούνται οι ίδιοι τις συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν όταν άφησαν το χωριό τους και ήρθαν στην πρωτεύουσα; Οσο για τους μαθητές της περιφέρειας, μαθαίνουν ότι είναι έγκλημα να κουβαλάς ένα σακί με λίπασμα - πράγμα που κάνει ο πατέρας τους.

Εκείνο που χρειάζεται δεν γίνεται πουθενά. Αντιθέτως, είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην επαρχία να χρησιμοποιούν τα παιδιά σαν "ζωντανή διαφήμιση" οικολογικών εκστρατειών. Το έχω δει στον Βόλο: τρίχρονα αγόρια με πανό που γράφουν "Οχι άλλο διοξείδιο". Είναι δυνατόν αυτό να το έχει σκεφτεί ένα παιδί τριών ετών; Οπως και μια έκθεση μαθητή που έχω διαβάσει, όπου θεοποιούνταν τα παλιά ξύλινα παιχνίδια κόντρα στα σημερινά ψεύτικα. Προφανώς την είχε γράψει ο δάσκαλος».

Ισχυρισμός: Οικολογία και οικονομική δραστηριότητα είναι δύο έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους.

Αλήθεια: «Τότε πρέπει να καταργήσουμε τις ιχθυοκαλλιέργειες, που έτσι κι αλλιώς τις κατηγορούν ότι επιβαρύνουν το περιβάλλον (ενώ υπάρχουν δύο πανεπιστημιακές μελέτες που αποκλείουν κάτι τέτοιο). Κι όμως, είναι μία από τις λύσεις για την κλιματική αλλαγή. Για να παραχθεί ένα κιλό ψάρια από τις ιχθυοκαλλιέργειες, χρειάζονται δύο τόνοι νερό. Για ένα κιλό βοδινό χρειάζονται 14 τόνοι. Αφήστε που, αν βάλουμε όλες αυτές τις καλλιέργειες μαζί, δεν φτάνουν σε μέγεθος τη μισή Σκιάθο.

Ενα άλλο παράδειγμα καλής συνεργασίας οικονομίας και οικολογίας αφορά τα φράγματα: η πρόταση είναι όποιο νέο φράγμα κατασκευάζεται να μετατρέπεται εύκολα σε υγροβιότοπο. Υπόψη ότι το κόστος για κάτι τέτοιο είναι πολύ χαμηλό. Αλλά και στον Υμηττό γιατί να μην μπορούν να μπουν αναψυκτήρια που θα εξυπηρετούν τους περιπατητές; Ή σκεφτείτε πόσο καλύτερα θα μπορούσαν να είναι τα πωλητήρια των αρχαιολογικών μας χώρων εάν δεν υπήρχε αυτή η καχυποψία και μεμψιμοιρία για οποιαδήποτε κερδοφόρα δραστηριότητα».

Ισχυρισμός: Τα αιολικά πάρκα είναι η πιο εύκολη και φτηνή λύση για την παραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα.

Αλήθεια: «Ξέρετε πόσα δικαιολογητικά χρειάζεται ένας ιδιώτης για την εγκατάσταση μιας ανεμογεννήτριας; Αρκεί να σας πω ότι το βάρος τους φτάνει τα 65 κιλά!».

Ισχυρισμός: Τα κράτη που υπογράφουν το Πρωτόκολλο του Κιότο έχουν καλύτερη περιβαλλοντική πολιτική.

Αλήθεια: «Ουσιαστικά, εκείνο που υπογράφει μια χώρα είναι ότι θα τηρήσει το Πρωτόκολλο του Κιότο. Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι προτιμότερο να πει κανείς ότι δεν υπογράφει, παρά να το αγνοήσει στη συνέχεια. Πέρα από αυτό, όμως, για να μειώσεις τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα - αυτό που προβλέπει το Πρωτόκολλο -, μπορείς να κάνεις συγκεκριμένα πράγματα. Κυρίως να σταματήσεις την παραγωγή ηλεκτρισμού. Ξέρετε ποιες είναι οι δύο αποδοτικότερες μέθοδοι για να ξεκινήσει κανείς; Τα πυρηνικά εργοστάσια και οι υδατοπτώσεις. Καταλαβαίνετε τι θα γίνει στην Ελλάδα εάν τολμήσει κανείς να προχωρήσει με την πυρηνική ενέργεια...».