Η Ημέρα της Νίκης: Ο κόσμος που φαινόταν ότι θα ήταν σταθερός

Στις 19 Σεπτεμβρίου 1946 ο Ουίνστον Τσόρτσιλ σε μια ιστορική ομιλία του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και ενώ δεν ήταν πλέον πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας άφηνε ως παρακαταθήκη μια φράση που έκτοτε χρησιμοποιήθηκε ευρέως: «We must build a kind of United States of Europe» (δηλαδή: «Οφείλουμε να δημιουργήσουμε κάτι σαν τις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης»).

Ο υπερασπιστής, λοιπόν, της βρετανικής αυτοκρατορίας στις αρχές του 20ού αιώνα, ο άνθρωπος που έδωσε σήμα ώστε η Μεγάλη Βρετανία να πολεμήσει με τους συμμάχους της στον Β’ Παγκόσμιο

Πρότεινε ουσιαστικά ως πρώτο μέτρο τη συμφιλίωση Γαλλίας και Γερμανίας.

Ο Τσόρτσιλ δεν μιλούσε φυσικά για μία Ενωση με τη Βρετανία πλήρες μέλος – στην πραγματικότητα φανταζόταν το Ηνωμένο Βασίλειο ως υποστηρικτή και εγγυητή της ειρήνης «από έξω» – αλλά η ομιλία του έδωσε σημαντική ώθηση στην ιδέα της πολιτικής και οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης, η οποία οδήγησε τελικά στη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κόσμος ανασυγκροτήθηκε πάνω σε ένα σύνολο κοινών αξιών που είχαν ως στόχο την ειρήνη, την ευημερία και τη συνεργασία μεταξύ των εθνών.

Η φρίκη του πολέμου, το Ολοκαύτωμα και οι ατομικές βόμβες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι, οδήγησαν στην κατανόηση πως η ανθρωπότητα όφειλε να δημιουργήσει θεσμούς και αρχές που θα εμπόδιζαν μια νέα παγκόσμια σύρραξη και θα εξασφάλιζαν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Κεντρικές αξίες αυτής της νέας τάξης πραγμάτων υπήρξαν ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα, η διεθνής συνεργασία, η πίστη στη δημοκρατία, η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης μέσω της ελεύθερης αγοράς, καθώς και η πρόληψη των συγκρούσεων μέσω θεσμών όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και οι διεθνείς συνθήκες.

Ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και αργότερα η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα – Ευρωπαϊκή Ενωση οικοδομήθηκαν με στόχο την παγκόσμια σταθερότητα και την πρόοδο.

Η Ευρώπη αποδέχθηκε μάλιστα ότι πυλώνας της ασφάλειάς της θα ήταν η αμερικανική εγγύηση και το ΝΑΤΟ (δεδομένο που μέχρι πρότινος ίσχυε στο ακέραιο, ενώ η ενιαία αμυντική πολιτική ακόμη αργεί).

Ωστόσο, αυτές οι αξίες σήμερα βρίσκονται υπό σοβαρή απειλή.

Η άνοδος του εθνικισμού και του αυταρχισμού, η κρίση εμπιστοσύνης στους διεθνείς θεσμούς, ο επαναπροσδιορισμός της παγκοσμιοποίησης, αλλά και η διεύρυνση των ανισοτήτων, έχουν οδηγήσει σε μια εποχή αβεβαιότητας.

Χώρες αποσύρονται από διεθνείς συμφωνίες, η δημοκρατία υπονομεύεται σε πολλές περιοχές του κόσμου, και ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα θεωρείται συχνά εμπόδιο αντί για αξία.

Η αδυναμία αντιμετώπισης των παγκόσμιων κρίσεων – όπως η κλιματική αλλαγή, οι μεταναστευτικές ροές, οι πανδημίες και η τεχνολογική απορρύθμιση – έχει αποκαλύψει τα κενά στο μεταπολεμικό οικοδόμημα.

Το διεθνές δίκαιο καταπατάται, όπως φάνηκε σε πολεμικές συγκρούσεις των τελευταίων ετών, ενώ ο πολυμερής διάλογος αντικαθίσταται από διμερείς διαπραγματεύσεις και γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς.

Ο μεταπολεμικός κόσμος βασίστηκε σε μια συγκινητική αλλά ρεαλιστική ελπίδα: ότι ο άνθρωπος, έχοντας βιώσει το απόλυτο σκοτάδι, μπορούσε να χτίσει ένα μέλλον με φως και κοινή προκοπή.

Σήμερα, αυτό το όραμα τρίζει.

Η επανεκκίνηση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων απαιτεί επανανοηματοδότηση των θεμελιωδών αξιών, ενίσχυση της διεθνούς δικαιοσύνης και ενεργή συμμετοχή των πολιτών.

Το 1945 ο κόσμος ζητούσε περισσότερη Ευρώπη και περισσότερη δημοκρατία. Το 2025 ο κόσμος δεν αντέχει λιγότερη δημοκρατία και λιγότερη Ευρώπη.