Η αβεβαιότητα και τα όρια της επιστημονικής γνώσης

Η αβεβαιότητα χαρακτηρίζει και αυτό το καλοκαίρι του 2021, καθώς η δημόσια συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη δυσκολία πρόβλεψης για τους μήνες που έρχονται τόσο στο ζήτημα της πανδημίας όσο και στο ζήτημα της οικονομίας. Πράγματι δεν φαίνεται να υπάρχει ασφαλής επιστημονικά τεκμηριωμένη πρόβλεψη για την εξέλιξη των μεταλλάξεων του κορωνοϊού και τις συνέπειές τους στην υγεία των ανθρώπων. Το ίδιο συμβαίνει και στο ζήτημα της πορείας της οικονομικής ανάπτυξης που συνδέεται με την πορεία της πανδημίας και των εμβολιασμών

και μπορεί να ανατρέψει κάθε προσπάθεια κατάρτισης αξιόπιστων προϋπολογισμών, τόσο από τις κυβερνήσεις, όσο και από τις επιχειρήσεις.

Προφανώς, όταν δεν μπορούν να διατυπωθούν ασφαλείς προβλέψεις, το έδαφος είναι πρόσφορο για «προφητείες», όπως συνέβαινε στην προνεωτερική εποχή. Τότε για το άμεσο και το απώτερο μέλλον οι έχοντες το «χάρισμα» της προφητείας διατύπωναν διάφορες εκδοχές και γίνονταν πιστευτοί από το σύνολο σχεδόν των ανθρώπων της εποχής τους. Η έλευση της νεωτερικότητας, με τον Διαφωτισμό, την κυριαρχία του ορθολογισμού και την ανάπτυξη της επιστημονικής μεθόδου περιόρισε μέχρι εξαφάνισης, τουλάχιστον στις κοινωνίες της Δύσης, τα περιθώρια προφητειών των κάθε λογής  «τσαρλατάνων».

Η σημερινή αβεβαιότητα, μαζί με τη δυσκολία κάθε οικονομικού προγραμματισμού, δημιουργεί στους ανθρώπους αίσθημα ανησυχίας και η ανησυχία προκαλεί φοβία και επιθετικότητα σε πολλά επίπεδα που φαίνεται στην κοινωνική και ατομική συμπεριφορά. Προφανώς, τόσο η ιατρική όσο και η οικονομική επιστήμη, η κάθε μία με τις δικές της μεθόδους, έχουν επιτελέσει τεράστιες προόδους που δεν πρέπει να υποτιμηθούν.

Ετσι, η ιατρική έχει συμβάλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση ή/και την εξάλειψη των περισσότερων νόσων, είτε με τους εμβολιασμούς είτε με τις θεραπείες και  ελπίζεται ότι σύντομα θα μπορέσει να αντιμετωπίσει και τη σημερινή πανδημία. Επίσης, η οικονομική επιστήμη έχει αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση των ετών 2007-2009 με αποτελεσματικό τρόπο σε σύγκριση με την κρίση του 1929. Εχει γλιτώσει την ανθρωπότητα από τις συνέπειες  που ήταν τότε ο φασισμός και τελικά ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Η κεϊνσιανή επανάσταση στην οικονομική επιστήμη ίσως δεν έχει αποτιμηθεί, όσο της αξίζει, καθώς με βάση αυτή τη γνώση αποφεύγονται φαινόμενα εξαθλίωσης που οδηγούν σε ακραίες πολιτικές εξελίξεις. Ετσι το κράτος σήμερα κατόρθωσε με τη δημοσιονομική πολιτική του να περιορίσει τη φτώχεια και την αναπόφευκτη κοινωνική εξέγερση στην περίοδο της μεγάλης οικονομικής ύφεσης λόγω της πανδημίας.

Ομως, ούτε η ιατρική ούτε η οικονομική επιστήμη έχουν κατορθώσει να διατυπώσουν ασφαλείς προβλέψεις. Ούτε η ιατρική μπόρεσε να προβλέψει την εξέλιξη της πανδημίας, ούτε η οικονομική επιστήμη κατόρθωσε να εκτιμήσει το μέγεθος της κρίσης και την εξέλιξη του πληθωρισμού που σήμερα φαίνεται να εμφανίζεται απειλητικός στο προσκήνιο. Προφανώς, η προβλεπτική ικανότητα μιας επιστήμης προϋποθέτει μεγαλύτερη πρόοδο: Στην ιατρική χρειάζεται βαθύτερη κατανόηση των βιολογικών φαινομένων και στην οικονομική επιστήμη βαθύτερη κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων. Και οι δύο επιστήμες αντιμετωπίζουν συμπεριφορές ζώντων οργανισμών τόσο στη βιολογική, όσο και στην κοινωνική τους διάσταση, που είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν.

Αποτελεί μια τεράστια πρόκληση και για τις δύο επιστήμες ή «τιθάσευση», μέσα από τις δυνατότητες  της νέας τεχνολογίας, των «άπειρων» εκδοχών συμπεριφοράς των ζώντων οργανισμών, ως βιολογικών και ως κοινωνικών όντων, και η πιθανολόγηση με μεγαλύτερη ακρίβεια των μελλοντικών εξελίξεων, ώστε με ασφαλέστερες προβλέψεις να περιορίσουν την παραλυτική και ζημιογόνο αβεβαιότητα για την υγεία και την οικονομία  που χαρακτηρίζει τη σημερινή εποχή.

Ο Ναπολέων Μαραβέγιας είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό  Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της Εθνικής Επιτροπής ΕΛΛΑΔΑ 2021, πρώην υπουργός