Η άλλη όψη του φεγγαριού

Για τη μητέρα μου

Τα Συντάγματα δεν είναι μόνο για να παραβιάζονται. Είναι και για να εμπλουτίζονται, να εκσυγχρονίζονται και να προσφέρουν μεγαλύτερη πίστη στη δημοκρατία, στην ίδια τη ζωή. Δεν αποτελεί όνειρο θερινής νυκτός ή επιστημονική φαντασία: συνέβη στη Γαλλία, στις 4 Μαρτίου, τις ίδιες ακριβώς μέρες που στη χώρα μας είχαμε πάρει τον αντίθετο δρόμο.

Η προσθήκη, στο άρθρο 34 του Γαλλικού Συντάγματος, ρητής διάταξης που εγγυάται για όλες τις γυναίκες «το δικαίωμα να καταφεύγουν, εντός του πλαισίου του νόμου,

σε εθελοντική διακοπή κύησης», δηλαδή σε άμβλωση με δική τους απόφαση, έχει ιστορική – για μια φορά η λέξη ακριβολογεί – σημασία. Οχι μόνο γιατί η Γαλλία είναι η πρώτη χώρα που προχωρά σε συνταγματική κατοχύρωση, ανοίγοντας τον δρόμο και για άλλες κοινωνίες και έννομες τάξεις: ο πρόεδρος Μακρόν πρότεινε ήδη εγγραφή του ίδιου δικαιώματος στη Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οχι μόνο λόγω της συντριπτικής υπερψήφισης, που δίνει αντίστοιχη καταλυτική νομιμοποίηση, εκ μέρους των μελών και των δύο νομοθετικών σωμάτων, Βουλής και Γερουσίας: 780 έναντι 72. Οχι μόνο, αν και θα αρκούσε, για τη συμβολική και κανονιστική ενδυνάμωση της ίδιας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας – θα πρόσθετα το αυτονόητο: ανεξαρτήτως φύλου – σε μια εποχή στην οποία έτεινε να επικρατήσει το αμερικανικό «παράδειγμα» του τραμπισμού και του τραμπικού Ανώτατου Δικαστηρίου, που έθεσε εκτός νόμου το δικαίωμα στην άμβλωση. Κυρίως το γεγονός αξίζει για τη συγκίνηση, τη χαρά και την περηφάνια που έδωσε σε τόσο πολλούς ανθρώπους, για τη σπάνια εναρμόνιση της πολιτικής τάξης με τις κοινωνικές προσδοκίες: για «θρίαμβο του ανθρωπισμού» είπε (για μια φορά ευθύβολα) ο πρόεδρος των «Ανυπότακτων» Ζαν-Λικ Μελανσόν, σε «όλες τις γυναίκες που πέθαναν, που δικάστηκαν, που έδωσαν μάχη σε όλο τον κόσμο» αφιέρωσε τη στιγμή ο γραμματέας του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ολιβιέ Φορ, για «εξαιρετικό νέο» έκανε λόγο ο βουλευτής και επίδοξος ηγέτης της γαλλικής Δεξιάς Ερίκ Σιοτί, αφού μια «θεμελιώδης ελευθερία των γυναικών χαράχτηκε πλέον στο συνταγματικό μάρμαρο». Την ίδια στιγμή, μπροστά στον Πύργο του Αϊφελ, άνθρωποι όλων των ηλικιών, των φύλων και των εθνικοτήτων πανηγύριζαν και αγκαλιάζονταν. Ηταν, στη μεγάλη κλίμακα και χωρίς εκκλησιαστικές και άλλες διχόνοιες ή εχθροπάθειες, κάτι ακόμα ισχυρότερο από αυτό που συνέβη πρόσφατα στην Ελλάδα, χάρις στην τιμητική επιμονή της κυβέρνησης, με την αναγνώριση γάμου και υιοθεσίας στα ομόφυλα ζευγάρια.

Σε διαφορετική για την πρόοδο των δικαιωμάτων αλλά με σεβασμό στο Σύνταγμα κατεύθυνση κινήθηκε, για παρόμοια θέματα, η Ιρλανδία. Στο δημοψήφισμα της 9ης Μαρτίου, οι πολίτες καταψήφισαν, επίσης με μεγάλη πλειοψηφία (67% και 74%, αντιστοίχως), δύο τροποποιήσεις του Συντάγματος, που στήριζαν όλα τα μεγάλα κόμματα και που θα διεύρυναν τον ορισμό της οικογένειας στις «διαρκείς σχέσεις» και θα αναγνώριζαν, εντός της οικογένειας, τον ρόλο «εκείνων που φροντίζουν», ασχέτως φύλου. Τα παραδοσιακά ήθη δεν αλλάζουν εύκολα – ιδίως αν τα νομικά σχήματα είναι δυσνόητα – αλλά είναι κρίσιμο να μην αποτελούν ταμπού και να τίθενται στην κρίση των κοινωνιών. Τα διεθνή παραδείγματα δείχνουν τον δρόμο για μια λελογισμένη, με αυτοσυγκράτηση και ενισχυτική των δικαιωμάτων και της δημοκρατίας μεταρρύθμιση του ελληνικού Συντάγματος: όχι με παραβιάσεις ρητών διατάξεών του, αλλά με αντιμετώπιση των – λιγοστών – θεσμικών αναχρονισμών που επιβιώνουν και στην κορυφή των οποίων βρίσκεται η διαρρύθμιση των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος