Διαδηλωτές Πίκατσου, memes του Studio Ghibli και η ανατρεπτική δύναμη του «χαριτωμένου»

Το άτομο που ήταν ντυμένο με τη στολή του χαριτωμένου χαρακτήρα Pokémon είχε παραβρεθεί στη διαδήλωση για να διαμαρτυρηθεί για τη σύλληψη του δημάρχου της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου.

Την ίδια στιγμή, το διαδίκτυο πλημμύρισε από εικόνες Α.Ι. που έδιναν σε διάσημα memes και σκηνές ταινιών μια χροιά ‘χαριτωμενιάς’, αναδιατυπώνοντάς τα στο στυλ της ιαπωνικής

Και ενώ ο ιδρυτής του Studio Ghibli, Hayao Miyazaki, κατήγγειλε την τέχνη που δημιουργείται με A.I. ως «προσβολή της ίδιας της ζωής», υπάρχει κι ένα άλλο ζήτημα που ανακύπτει από αυτήν την τάση.

Σύμφωνα με άρθρο του The Conversation, το χαριτωμένο διαθέτει κάτι περισσότερο από την ικανότητά του να γίνεται viral.

Για όποιον έχει επαφή με τα ασιατικά πολιτισμικά προϊόντα είναι εμφανές ότι το «cuteness» αποτελεί μέρος της κουλτούρας της Ανατολικής Ασίας: χαριτωμένοι χαρακτήρες κινουμένων σχεδίων, χαριτωμένα παιχνίδια και ακόμη και χαριτωμένα φαγητά.

Όμως, τι κάνει κάτι «χαριτωμένο» και πώς λειτουργεί αυτό στον πολιτισμό και την πολιτική;

Για αρχή οι χαρακτήρες σχεδιάζονται παραδοσιακά με μεγάλα μάτια και εκφραστικά πρόσωπα, που παραπέμπουν σε αθωότητα και αδυναμία

Παράλληλα στην Ιαπωνία υπάρχει και συγκεκριμένη γλώσσα που περιγράφει ακριβώς αυτό το μοναδικά χαριτωμένο. Ο όρος «kawaii» αναφέρεται στο αξιαγάπητο.

Πολλοί γνωστοί, χαριτωμένοι χαρακτήρες και προϊόντα της ποπ κουλτούρας μπορούν να εντοπιστούν στην Ιαπωνία, ιδίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν τα ιαπωνικά κινούμενα σχέδια -γνωστά ως anime- και τα κόμικς που ονομάζεται manga έγιναν δημοφιλή.

Οι αφηγήσεις τους και η αισθητική τους μιλούσαν σε μια χώρα που ακόμη ταλανιζόταν από την καταστροφή που προκάλεσαν οι ατομικές βόμβες και η ταπείνωση της αμερικανικής κατοχής.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι χαριτωμένοι χαρακτήρες καθοδηγούσαν τους θεατές και τους αναγνώστες μέσα από τη θλίψη, τις ενοχές και την απώλεια.

Για παράδειγμα, το «Grave of the Fireflies» του Studio Ghibli αφηγείται την ιστορία δύο μικρών αδελφών, της Seita και της Setsuko, που αντιμετωπίζουν την πείνα μετά τον βομβαρδισμό του Kobe τις τελευταίες ημέρες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Η χαριτωμενιά έχει θέση στην αμερικανική κουλτούρα. Αλλά δεν έχει ούτε κατά διάνοια το πολιτιστικό κύρος που έχει στην Ασία.

Ωστόσο, τα memes του Studio Ghibli που σάρωσαν τα social media αποκάλυψαν μια ευρέως διαδεδομένη λαχτάρα για τρυφερότητα σε μια εποχή που ο κόσμος μοιάζει ιδιαίτερα σκληρός, βίαιος και απρόβλεπτος.

Η θεωρητικός Sianne Ngai έχει υποστηρίξει ότι το χαριτωμένο βασίζεται συνήθως στη διαφορά ισχύος μεταξύ του παρατηρητή και του χαριτωμένου αντικειμένου: Ένα μικρό γατάκι, ένα λούτρινο ζωάκι ή ένα μωρό είναι χαριτωμένα, εν μέρει, επειδή είναι τόσο ευάλωτα.

Και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι προσπάθειες του Λευκού Οίκου και του Ισραηλινού στρατού (IDF) να συμμετάσχουν στο κύμα Ghibli έπεσαν στο κενό.

https://t.co/PVdINmsHXs pic.twitter.com/Bw5YUCI2xL

— The White House (@WhiteHouse) March 27, 2025

Ο λογαριασμός X του δημοσίευσε μια εικόνα σε στιλ Ghibli μιας Δομινικανής γυναίκας που κλαίει ενώ της περνάει χειροπέδες ένας πράκτορας του ICE. Η απεικόνιση προκάλεσε οργή.

Είναι μια διαστροφή του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί το cuteness, εξυμνώντας τους ισχυρούς – τον πράκτορα της ICE , την κυβέρνηση των ΗΠΑ, τις IDF – και όχι τους ανίσχυρους.

Ωστόσο, η αδυναμία των χαριτωμένων χαρακτήρων μπορεί επίσης, παραδόξως, να είναι ισχυρή: Οι περισσότεροι θεατές δεν μπορούν παρά να χειροκροτήσουν ένα τριχωτό, κίτρινο ζώο κινουμένων σχεδίων που τρέχει να ξεφύγει από τα ΜΑΤ.

Ένας χαριτωμένος χαρακτήρας μπορεί να φαίνεται αβοήθητος, αλλά μπορεί να συσπειρώσει την υποστήριξη για τον «αουτσάιντερ».

Watch out, Turkey!

Pikachu made an appearance at the Hands Off! protest in Washington, D.C.

pic.twitter.com/Exnnh6tLQx

— Art Candee (@ArtCandee) April 5, 2025

Ίσως γι’ αυτό ο Πίκατσου εμφανίστηκε και πάλι σε δύο άλλες διαδηλώσεις: σε μια κατά του Νετανιάχου στο Ισραήλ στις 5 Απριλίου 2025 και σε μια κατά του Τραμπ στην Ουάσινγκτον την ίδια μέρα.

Η χαριτωμενιά, ίσως όχι παραδόξως, έχει χρησιμοποιηθεί ως πολιτικό εργαλείο στην Ασία.

Η Milk Tea Alliance, η οποία σχηματίστηκε το 2020, είναι ένα πανασιατικό, φιλοδημοκρατικό κίνημα που ενώνει κοινότητες στο Χονγκ Κονγκ, την Ταϊβάν, την Ταϊλάνδη, τη Μιανμάρ και όχι μόνο.

Και εδώ η Ngai το πάει ένα βήμα παρακάτω, κάνοντας λόγο για την «Ριζοσπαστική χαριτωμενιά» (Radical cuteness).

Η έννοια Radical Cuteness προσφέρει μια συναρπαστική κριτική του τρόπου με τον οποίο οι αισθητικές κατηγορίες λειτουργούν μέσα στη σύγχρονη κοινωνία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η χαριτωμενιά από την μία τείνει να εμπνέει στοργή, και μπορεί να κάνει το αντικείμενο παιδικό ή να το υποβαθμίσει σε κάτι παθητικό.

Ωστόσο, το Radical Cuteness ανατρέπει αυτή την υπόθεση, αποδεικνύοντας ότι η χαριτωμενιά δεν είναι απλώς μια παθητική αισθητική.

Αντίθετα, έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει τις υπάρχουσες δομές εξουσίας και να αμφισβητήσει τους κοινωνικούς κανόνες.

Αυτό προκύπτει όταν το χαριτωμένο διαπλέκεται με την αντίσταση, την κοινωνική κριτική, ή την πολιτισμική αναδιατύπωση.

Στην ουσία, η Ριζοσπαστική Χαριτωμενιά χρησιμοποιεί την ίδια την αισθητική της αθωότητας και της ευαλωτότητας για να επικρίνει τις κοινωνικές συμβάσεις, καθιστώντας αυτό που φαίνεται να μην είναι απειλητικό σε ένα ισχυρό εργαλείο πολιτικής αντίστασης.

Αυτή η ανατροπή δεν περιορίζεται μόνο στη δημιουργία περιεχομένου, αλλά αντανακλά ευρύτερες πολιτισμικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία αντιλαμβάνεται τη φαινομενικά «μαλακή» αισθητική.

Σε μια εποχή που ο πολιτικός ακτιβισμός παίρνει όλο και πιο απροσδόκητες μορφές, το Radical Cuteness παρέχει μια πλατφόρμα για την αμφισβήτηση του status quo με τρόπους που δεν είναι απειλητικοί αλλά έχουν βαθύ αντίκτυπο.

Επιπλέον, το Radical Cuteness μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σχόλιο για τον ύστερο καπιταλισμό-όπου ακόμη και η πιο αθώα αισθητική είναι ενσωματωμένη στα συστήματα εμπορευματοποίησης και ελέγχου.

Με την επαν-οικιοποίηση αυτής της αισθητικής με ριζοσπαστικό τρόπο, γίνεται μια λεπτή αλλά ισχυρή πρόκληση στην εμπορευματοποίηση της οικειότητας, της στοργής και της φροντίδας.

Με αυτή την έννοια, θέτει το ερώτημα πώς η αισθητική, που συχνά διατίθεται στο εμπόριο, μπορεί να οικειοποιηθεί για κρίσιμους σκοπούς που.

Εντέλει το χαριτωμένο προσθέτει μια πινελιά ιδιόρρυθμου παραλογισμού που απομυθοποιεί ακόμη περισσότερο την εξουσία.

Παρά το γραφικό και γοητευτικό εξωτερικό του, το χαριτωμένο περιέχει κρυφές υπερδυνάμεις: Γιορτάζει τους ευάλωτους, ενώ στερεί από τους αυταρχικούς τη σοβαρότητα που προσπαθούν να προβάλλουν.