Αναζητώντας τη χαμένη εμπιστοσύνη

«Καλημέρα κόσμε! Καλώς ήλθες στο Proof News, που δημιουργήθηκε για να απαντήσει στο υπαρξιακό ερώτημα που βασανίζει τους δημοσιογράφους: ποιος είναι ο σκοπός μας;» Αυτά έγραφε τον περασμένο Φεβρουάριο η ερευνητική δημοσιογράφος Τζούλια Ανγκουιν, πρώην αρχισυντάκτρια ενός ιστότοπου με το όνομα Markup. Κι έδινε αμέσως την απάντηση: ενώ τα social media έχουν μετατρέψει πολλούς από εμάς σε αυτόπτες μάρτυρες και αφηγητές

ιστοριών, ο σημαντικότερος ρόλος που μπορούν να παίξουν σήμερα οι δημοσιογράφοι είναι εκείνος του αναλυτή. Με όπλο την αντικειμενικότητα; Οχι, την επιστήμη. Οι ρεπόρτερ διατυπώνουν υποθέσεις και τις ελέγχουν μέσω του ρεπορτάζ, χρησιμοποιώντας εργαλεία και στοιχεία που μοιράζονται με το κοινό τους.

Ηδη από τότε η Ανγκουιν έλεγε ότι οι δημοσιογράφοι έχουν πολλά να μάθουν από διαδικτυακούς δημιουργούς περιεχομένου στο TikTok και το Youtube, που όχι μόνο έχουν κτίσει ένα μεγάλο κοινό, αλλά έχουν καταφέρει και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη που τα παραδοσιακά μέσα έχουν χάσει. Τα τελευταία κάνουν ένα μεγάλο λάθος, λέει τώρα σε μια συζήτησή της με τον Τσάρλι Ουόρζελ του Atlantic. Λένε στον κόσμο τι πρέπει να πιστεύει. Ενώ μια creator θα ξεκινήσει ένα βίντεο λέγοντας «Δοκίμασα επτά σκιές ματιών ώστε να αποφασίσετε ποια είναι η καλύτερη», η ρεπόρτερ θα τιτλοφορήσει την έρευνά της «Η τάδε σκιά ματιών είναι η καλύτερη», προτάσσοντας το συμπέρασμα κι αφήνοντας τα στοιχεία για το τέλος. Και θα το κάνει όχι αναγκαστικά επειδή τα παίρνει από τη συγκεκριμένη εταιρεία, αλλά επειδή έχει τη βεβαιότητα ότι το κοινό την παρακολουθεί, την εμπιστεύεται και γνωρίζει πως δεν τα παίρνει. Ε, δεν είναι έτσι.

Ενας χρυσός κανόνας της δημοσιογραφίας – τον τηρούμε συνήθως και σε αυτή την εφημερίδα – είναι ότι δεν βάζουμε ερωτηματικό στους τίτλους (αντιθέτως, κάνουμε κατάχρηση στα αποσιωπητικά!). Η ιδέα είναι πως η δουλειά μας δεν είναι να κάνουμε ερωτήσεις στους αναγνώστες, αλλά να τους δίνουμε τις απαντήσεις, και μάλιστα με τον πιο «σέξι», τον πιο «πιασάρικο» τρόπο. Μόνο που το κοινό έχει βαρεθεί αυτή την προσέγγιση, είτε επειδή μυρίζεται απάτη είτε επειδή γνωρίζει ότι η αλήθεια δεν μπορεί να αποτυπωθεί σε έναν τίτλο. Οι YouTubers το έχουν καταλάβει, εξού και βάζουν συχνά ερωτηματικό στους τίτλους τους. Με τον τρόπο αυτό ανοίγουν χώρο για μεγαλύτερη συμμετοχή από το κοινό.

Οι δημιουργοί περιεχομένου έχουν καθιερώσει μηχανισμούς μέσω των οποίων δίνουν λογαριασμό σε αυτούς που τους παρακολουθούν, λέει η Ανγκουιν. Μόλις ανεβάσεις ένα βίντεο στο YouTube ή το TikTok, εμφανίζονται αμέσως από κάτω σχόλια κι αν έχεις κάνει κάποιο λάθος σου το επισημαίνουν. Αν δεν απαντήσεις ότι το διορθώνεις ή δεν δώσεις σημασία, κινδυνεύεις να χάσεις την εμπιστοσύνη του κοινού σου. Τα newsrooms των μεγάλων ΜΜΕ δεν λειτουργούν έτσι: πολλά από αυτά έχουν καταργήσει την επεξεργασία των σχολίων, είτε επειδή είναι ακριβή είτε επειδή είναι χρονοβόρα. Αλλά και στα social media, οι δημοσιογράφοι δεν έχουν συχνά την ελευθερία να απαντούν στις κριτικές. Ενας λόγος όμως που ο κόσμος απομακρύνεται από τη δημοσιογραφία είναι ότι βλέπει όλους αυτούς τους πηχυαίους τίτλους και όταν επιχειρεί να σχολιάσει, τρώει πόρτα.

Οι creators και οι influencers δεν δουλεύουν βέβαια για την ψυχή της μάνας τους. Λεφτά θέλουν να βγάλουν και για τον σκοπό αυτό παραβιάζουν συχνά τους κανόνες, κρύβουν ας πούμε κάποια χορηγία. Επειδή όμως οι περισσότεροι έχουν τη μορφή ατομικών επιχειρήσεων, το κοινό αισθάνεται ενστικτωδώς μεγαλύτερη εμπιστοσύνη σ’ αυτούς απ’ ό,τι σε έναν όμιλο που ανήκει σε έναν δισεκατομμυριούχο με δική του ατζέντα. Στο κάτω-κάτω, αν διαγνώσουν κάτι ύποπτο σε έναν δημιουργό περιεχομένου, μπορούν εύκολα να τον «καταργήσουν». Στην κλασική δημοσιογραφία, αυτό είναι πιο πολύπλοκο.

Η αμερικανίδα δημοσιογράφος έχει τρεις συμβουλές για να ανακτήσουν τα μέσα ενημέρωσης τη χαμένη εμπιστοσύνη. Πρώτον, να μη θεωρούν δεδομένες την ικανότητα, την καλοπιστία και την ακεραιότητά τους: τα κείμενα ταξιδεύουν μόνα τους και πρέπει να πείθουν αυτούς στους οποίους απευθύνονται να εμπιστεύονται τους συντάκτες τους. Μια μέθοδος που χρησιμοποιεί η Ανγκουιν είναι να περιλαμβάνει στα άρθρα της ένα κουτάκι με τα «συστατικά»: ποια είναι η υπόθεση από την οποία ξεκινά, σε ποια συμπεράσματα έφτασε, ποιοι είναι οι περιορισμοί του ρεπορτάζ και της ανάλυσης.

Η δεύτερη συμβουλή της είναι να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη οι creators, ειδικά εκείνοι που κάνουν δημοσιογραφική δουλειά. Η ίδια δεν διστάζει μάλιστα να τους «χρησιμοποιεί», για να προβάλουν εκείνοι άμεσα ή έμμεσα τη δουλειά της. Και η τρίτη της συμβουλή προς τα μέσα ενημέρωσης είναι να δώσουν οριστικά τέλος στον μύθο της αντικειμενικότητας. Το βασικό πρόβλημα σε ό,τι αφορά την εμπιστοσύνη, λέει, είναι η ιδέα ότι πρέπει να είμαστε αγνοί και ουδέτεροι και να μην έχουμε δικές μας απόψεις, αλλά να είμαστε απλοί υποδοχείς γεγονότων. Οσο περισσότερο όμως μπορούμε να αξιοποιήσουμε με διαφάνεια την εμπειρία και την ευφυΐα μας, τόσο το καλύτερο για όλους.