Γιάννης Στουρνάρας: Ευκαιρία και πρόκληση για τις τράπεζες η τεχνητή νοημοσύνη

Στη νέα εποχή που διαμορφώνει η τεχνητή νοημοσύνη εστιάζει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Γιάννης Στουρνάρας, αναλύοντας τον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η ΤΝ στον μετασχηματισμό των κεντρικών τραπεζών.

Όπως

τόνισε στην ομιλία του σε διεθνές συνέδριο, η ΤΝ προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες για ενίσχυση της νομισματικής πολιτικής, της επικοινωνίας, της οικονομικής ανάλυσης και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, ενώ επισήμανε τις προκλήσεις και τους κινδύνους υπερβολικής εξάρτησης από «μαύρα κουτιά» αλγορίθμων.

Υπογράμμισε την ανάγκη μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής στρατηγικής για επενδύσεις, ρύθμιση και ενέργεια, και ζήτησε υπεύθυνη ενσωμάτωση της ΤΝ με επίκεντρο την ανθρώπινη κρίση και την εμπιστοσύνη.

H ομιλία του προέδρου της Τράπεζας της Ελλάδας, κ. Γιάννη Στουρνάρα

Ευχαριστώ θερμά τους διοργανωτές του συνεδρίου για την πρόσκληση  τους στη σημερινή εκδήλωση. Είναι τιμή μου που συμμετέχω σε αυτό το διάλογο, που συμβάλλει στη διαμόρφωση της ψηφιακής εποχής.

Οι κεντρικές τράπεζες μπορεί να σας φαίνονται σαν κάτι απόμακρο σε σχέση με το δικό σας χώρο, αλλά εσείς κι εμείς έχουμε  ένα σημαντικό κοινό χαρακτηριστικό: όλοι μας προσπαθούμε να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα, να διαχειριστούμε την αβεβαιότητα και να προετοιμαστούμε  για το μέλλον.

Το θέμα της ομιλίας θα είναι πώς μπορούν οι κεντρικές τράπεζες να αξιοποιήσουν την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και τις μετασχηματιστικές της δυνατότητες στην αποστολή τους να διασφαλίσουν τη νομισματική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Οι παρατηρήσεις μου αναπτύσσονται γύρω από τρεις άξονες, εστιάζοντας σε διάφορα σημαντικά ζητήματα, χωρίς όμως εξαντλητική αναφορά.

Πρώτον, πώς η ΤΝ διασταυρώνεται με τη στρατηγική νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζουμε στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ).Δεύτερον, στις ευκαιρίες που προσφέρει η ΤΝ στις κεντρικές τράπεζες για να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητά τους σε τομείς όπως η επικοινωνία και η οικονομική ανάλυση.Τρίτον, στις συνέπειες  της ΤΝ για τη σταθερότητα των τιμών, τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.Σημεία συνάντησης της στρατηγικής νομισματικής πολιτικής με την ΤΝ 

Κατ’ αρχάς θα  αναφερθώ εν συντομία στο πώς διασταυρώνεται η ΤΝ με τη στρατηγική μας για τη νομισματική πολιτική.

Όταν το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ξεκίνησε πέρυσι την επανεξέταση της στρατηγικής του, καταστήσαμε σαφές ότι σκοπός μας παραμένει η σταθερότητα των τιμών. Αποφασίσαμε επίσης να διατηρήσουμε αμετάβλητο το συμμετρικό στόχο του 2% για τον πληθωρισμό.

Η σαφήνεια που παρέχει αυτός ο στόχος και το γεγονός ότι  επιτύχαμε να διασφαλίσουμε σταθερότητα τιμών ενίσχυσαν την αξιοπιστία της ΕΚΤ, στοιχείο που συνέβαλε κρίσιμα στη σταθεροποίηση των  προσδοκιών για τον πληθωρισμό γύρω στο 2% κατά την πρόσφατη έξαρση του πληθωρισμού.

Παρότι η επικαιροποιημένη στρατηγική μας αναμένεται να ολοκληρωθεί και να ανακοινωθεί αργότερα εφέτος, αξίζει να επισημάνω τα εξής.

Όταν ξεκίνησε η επανεξέταση της στρατηγικής μας, κανείς δεν θα μπορούσε να προβλέψει τις τεκτονικές αλλαγές στο γεωπολιτικό τοπίο που ακολούθησαν λίγο καιρό μετά.

Αυτές οι εξελίξεις ενίσχυσαν  ακόμη περισσότερο τη σημασία της επανεξέτασης και την ανάγκη να διασφαλίσουμε  ότι οι πολιτικές μας θα παραμείνουν κατάλληλες για έναν ραγδαία εξελισσόμενο κόσμο – έναν κόσμο που διαμορφώνεται πλέον από γεωπολιτικές εντάσεις, διαταράξεις στις διεθνείς εμπορικές συναλλαγές, την προϊούσα κλιματική αλλαγή και την αλματώδη πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης.

Σε έναν τέτοιο κόσμο, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να έχουν ικανότητα άμεσης αντίδρασης, αρετή που χωρίς αμφιβολία καθοδηγεί το έργο όλων όσων βρίσκονται εδώ σήμερα.

Πρέπει να διαμορφώσουμε μια στρατηγική που θα είναι ισχυρή, αλλά συνάμα και ευέλικτη: μια στρατηγική που θα μας επιτρέπει να προσαρμόζουμε την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής και τα διαθέσιμα εργαλεία μας σε περίπτωση  διαταραχών, αλλά και θα μπορεί να καθοδηγεί το Διοικητικό Συμβούλιο στην αντιμετώπιση των προκλήσεων τα επόμενα χρόνια.

Στο σημερινό ταχέως εξελισσόμενο περιβάλλον – όπου η δυναμική του πληθωρισμού μπορεί να αλλάξει από τη μια στιγμή στην άλλη, οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες είναι όλο και πιο ευμετάβλητες και η αβεβαιότητα είναι μια μόνιμη συνθήκη – πρέπει να βελτιώσουμε την ικανότητά μας να επικοινωνούμε αποτελεσματικά, να αξιολογούμε τις οικονομικές εξελίξεις σε πραγματικό χρόνο και να κάνουμε ακριβέστερες προβλέψεις για τις προοπτικές, οι οποίες αποτελούν γνώμονα για τη χάραξη της νομισματικής πολιτικής μας.

Στο σημείο αυτό υπεισέρχεται η ΤΝ και ο δυνητικά μετασχηματιστικός ρόλος της. Στη συνέχεια, θα εξετάσω τις ευκαιρίες που παρέχει η ΤΝ σε βασικούς τομείς δράσης των κεντρικών τραπεζών, συγκεκριμένα στην επικοινωνία και την οικονομική ανάλυση.

Ευκαιρία για την ενίσχυση της επικοινωνίας

Ας δούμε πρώτα την επικοινωνία.

Οι επικοινωνιακές στρατηγικές των κεντρικών τραπεζών έχουν εξελιχθεί πολύ. Όπως ίσως γνωρίζετε, στο παρελθόν στις περισσότερες περιπτώσεις οι λέξεις «επικοινωνία» και «κεντρική τράπεζα» δεν συνυπήρχαν καν στην ίδια πρόταση.

Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 η αντίληψη που επικρατούσε μεταξύ των κεντρικών τραπεζιτών ήταν ότι «όσο λιγότερα λέμε, τόσο το καλύτερο».

Συχνά μάλιστα οι κεντρικές τράπεζες επιδίωκαν να αιφνιδιάσουν τις  με την ανακοίνωση των αποφάσεων πολιτικής τους. Μερικές φορές λαμβάνονταν σημαντικές αποφάσεις πολιτικής χωρίς να δημοσιοποιούνται άμεσα, και το σκεπτικό στο οποίο είχαν βασιστεί  δεν γνωστοποιούνταν πάντοτε με διαφάνεια.

Η διατύπωση ήταν συχνά τόσο αμφίσημη, που συγκριτικά οι χρησμοί του μαντείου των Δελφών φαίνονταν σαφέστατοι.

Αυτό το είχε εκφράσει πολύ εύστοχα ο Alan Greenspan, όταν είπε: «αν σας φαίνομαι υπέρ το δέον σαφής, μάλλον παρανοήσατε τα λεγόμενά μου».

Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Και σ’ αυτή η αλλαγή συνέβαλαν κυρίως δύο παράγοντες.

Ο πρώτος ήταν η αξιοπιστία. Καθώς όλο και περισσότερες κεντρικές τράπεζες υιοθετούσαν πλαίσια καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό, συνειδητοποίησαν ότι για να επιτύχουν το στόχο τους, έπρεπε να θέσουν υπό έλεγχο τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό. Με άλλα λόγια, έπρεπε να είναι αξιόπιστες.

Ο δεύτερος παράγοντας ήταν η ανεξαρτησία. Καθώς οι κεντρικές τράπεζες απέκτησαν ανεξαρτησία από πολιτικές επιρροές, έπρεπε επίσης να επικοινωνούν με το κοινό κατά τρόπο διαφανή, ώστε να ενισχύουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς αυτές  και να διασφαλίζουν τη συνεχή λογοδοσία τους.

Ένα σημαντικό επακόλουθο της βελτιωμένης επικοινωνίας είναι ότι ενίσχυσε την αποτελεσματικότητα της μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής.

Η προηγούμενη επανεξέταση της στρατηγικής της ΕΚΤ το 2021 επιβεβαίωσε αυτή τη διαπίστωση, ενώ παράλληλα οι κεντρικές τράπεζες της ζώνης του ευρώ κλήθηκαν να χρησιμοποιούν πιο απλή και κατανοητή γλώσσα ώστε να προσεγγίζουν ένα ευρύτερο κοινό.

Πιο πρόσφατα, γίνονται προσπάθειες για να αξιοποιηθεί η ΤΝ με τρόπους που θα ωφελήσουν τις επικοινωνιακές μας διαδικασίες, έτσι ώστε να ενισχυθεί η διαφάνεια, να στηριχθεί η εμπιστοσύνη προς την κεντρική τράπεζα και να διασφαλιστεί ότι η συνάρτηση αντίδρασης της νομισματικής πολιτικής γίνεται σαφώς κατανοητή, συμβάλλοντας έτσι στη σταθεροποίηση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό.

Μια σημαντική εφαρμογή της ΤΝ αφορά κειμενική ανάλυση του «τόνου» των επίσημων ανακοινώσεων της κεντρικής τράπεζας, π.χ. ανακοινώσεις αποφάσεων νομισματικής πολιτικής, ομιλίες και δελτία τύπου.

Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας  μεγάλα γλωσσικά μοντέλα (LLM), μπορούμε να διερευνήσουμε τον αντίκτυπο των ανακοινώσεων της ΕΚΤ στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Τέτοιου είδους εφαρμογές μάς βοηθούν να καταλάβουμε πώς η γλώσσα που χρησιμοποιούμε στην επικοινωνία μας επηρεάζει τις προσδοκίες των αγορών για τον πληθωρισμό και τα επιτόκια.

Τα μοντέλα ΤΝ μπορούν να εκπαιδευθούν σε χρηματοπιστωτικά θέματα και θέματα νομισματικής πολιτικής, ώστε να μπορούν να εντοπίζουν ακόμη και  λεπτές αλλαγές στον τόνο των ανακοινώσεων – π.χ. αν προκύπτει ένα μήνυμα υπέρ αυστηρότερης ή χαλαρότερης νομισματικής πολιτικής – πριν αυτές δημοσιευθούν.

Αυτό επιτρέπει στα επικοινωνιακά επιτελεία να προσαρμόζουν κατάλληλα τη διατύπωση ώστε να μεταδίδεται το επιδιωκόμενο μήνυμα πολιτικής, ελαχιστοποιώντας έτσι τον κίνδυνο παρερμηνείας από τις αγορές που θα μπορούσε να προκαλέσει ανεπιθύμητη μεταβλητότητα.

Ένας άλλος τομέας όπου ο ρόλος της ΤΝ μπορεί να γίνει σημαντικότερος είναι η σύνταξη και οριστικοποίηση των ομιλιών που εκφωνούν οι  υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής.

Τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα  μπορούν να υποστηρίξουν μια συνεπή επικοινωνιακή γραμμή, προσαρμόζοντας παράλληλα τον τόνο και το περιεχόμενο ανάλογα με τους εκάστοτε αποδέκτες – π.χ. αναλυτές των χρηματοπιστωτικών αγορών, ειδικοί, ευρύ κοινό κ.λπ.

Επιπλέον, η ΤΝ υποστηρίζει ένα ευρύ φάσμα αναγκών που συνδέονται με την πολυγλωσσία και την προσβασιμότητα. Τα μοντέλα αυτόματης μετάφρασης – εφόσον εκπαιδευτούν σε οικονομική και νομική θεματολογία και ορολογία – – βοηθούν στην έγκαιρη δημοσίευση υλικού των κεντρικών τραπεζών σε πολλές επίσημες γλώσσες, στοιχείο πολύ χρήσιμο για το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών, η επικοινωνία του οποίου γίνεται  και στις 24 επίσημες γλώσσες της ΕΕ.

Ωστόσο, η προσφυγή στην ΤΝ για επικοινωνιακούς σκοπούς πρέπει να γίνεται με προσοχή.

Η υπερβολική εξάρτηση από την ΤΝ για τη διαμόρφωση και ερμηνεία της επικοινωνίας  των κεντρικών τραπεζών, θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα  «θάλαμο αντήχησης». Π.χ.  όταν τα εργαλεία ΤΝ αντιδρούν το ένα στο περιεχόμενο που παράγει το άλλο και το ενισχύουν, οδηγώντας σε υπερβολικά  ομοιόμορφα αφηγήματα και επανάληψη του ίδιου μηνύματος, αυτό μπορεί να στρεβλώσει το μήνυμα των υπευθύνων χάραξης πολιτικής.

Πρόκειται για χαρακτηριστική περίπτωση που δείχνει την ανάγκη για ανθρώπινη επίβλεψη και έλεγχο του κειμένου που θα παραχθεί, ώστε να διασφαλίζεται η αναγκαία διαφοροποίηση και η ακρίβεια της επικοινωνίας και η καταλληλότητά της για την περίσταση.

Ευκαιρία για βελτίωση της οικονομικής ανάλυσης και της λήψης αποφάσεων από τις κεντρικές τράπεζες 

Ένας άλλος τομέας τον οποίο μπορεί να βελτιώσει η ΤΝ είναι η οικονομική ανάλυση. Μετά την επανάσταση της ΤΝ, έχουμε αναπτύξει τεχνογνωσία και ήδη ενσωματώνουμε την ΤΝ και μη παραδοσιακά δεδομένα στα αναλυτικά μας εργαλεία.

Τα εργαλεία αυτά υιοθετούνται με ταχείς ρυθμούς στις οικονομικές αναλύσεις στις οποίες βασίζονται οι αποφάσεις νομισματικής πολιτικής.

Ωστόσο, γεννάται το ερώτημα: Μήπως η χρήση της ΤΝ στο συγκεκριμένο πλαίσιο έχει δημιουργήσει υπερβολικές προσδοκίες; Ή μήπως θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια μεθοδολογική επανάσταση που θα μας βοηθήσει να εκπληρώσουμε καλύτερα την αποστολή μας; Πιστεύω ότι υπάρχουν μοναδικές ευκαιρίες, αλλά και αρκετές προκλήσεις.

Πρώτον, οι κεντρικές τράπεζες βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε οικονομικά δεδομένα για να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις νομισματικής πολιτικής. Οι παραδοσιακές στατιστικές μέθοδοι μπορεί να μην είναι επαρκείς  για να αποτυπώσουν την πολυπλοκότητα του σημερινού αβέβαιου περιβάλλοντος.

Η χρήση μεγάλων γλωσσικών μοντέλων μπορεί να προσφέρει βελτιωμένη επεξεργασία δεδομένων και ανάλυση μη δομημένων συνόλων κειμενικών δεδομένων (όπως ειδησεογραφικά άρθρα ή αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης).

Αυτό μας επιτρέπει να έχουμε πρόσβαση σε νέες και μη παραδοσιακές πηγές δεδομένων που μπορούν να προσφέρουν πληροφόρηση χρήσιμη για τη χάραξη της πολιτικής μας.

Επιπλέον, τα μοντέλα μηχανικής μάθησης (machine learning) μπορούν άμεσα να αναγνωρίζουν μοτίβα ή κανονικότητες, τάσεις και δυνητικούς κινδύνους που πιθανόν  να διαφεύγουν από τις παραδοσιακές μεθόδους.

Μας επιτρέπουν λοιπόν  να εντοπίζουμε διαρθρωτικές ασυνέχειες και κανονικότητες που διαφορετικά θα ήταν δύσκολο να εντοπιστούν.

Τα εργαλεία αυτά μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην αναγνώριση μη γραμμικών σχέσεων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε ένα σύνθετο περιβάλλον, όπου τα δεδομένα είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνουν μη γραμμικότητες, ώστε να μπορούμε να κατανοήσουμε πώς θα εξελιχθεί η οικονομία υπό συνθήκες εντάσεων και πώς φαινομενικά μικρές διαταράξεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μεγάλης κλίμακας οικονομικές διαταραχές.

Επίσης, χάρη στην  επεξεργασία δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, η ΤΝ μπορεί να προσφέρει έγκαιρη πληροφόρηση και διεξοδική ανάλυση, παρέχοντας στις κεντρικές τράπεζες μεγαλύτερη ευελιξία στη λήψη αποφάσεων.

Αυτό είναι πολύτιμο σε έναν κόσμο επιρρεπή σε διαταραχές και σε περιόδους διάχυτης αβεβαιότητας.

Τα εργαλεία αυτά μπορούν ακόμη να είναι χρήσιμα για την πρόβλεψη των σημείων καμπής στον οικονομικό κύκλο και ακραίων γεγονότων, όπως οι δημοσιονομικές κρίσεις.

Τέλος, η ΤΝ θα μπορούσε να βελτιώσει τις προβλέψεις και την παραγωγή εκτιμήσεων σε πραγματικό χρόνο (nowcasting) για τον πληθωρισμό και την οικονομική δραστηριότητα. Το Ευρωσύστημα χρησιμοποιεί ήδη την ΤΝ για να βελτιώσει τις διαδικασίες οικονομετρικών προβλέψεων.

Για παράδειγμα,  τεχνικές μηχανικής μάθησης εφαρμόζονται για την πρόβλεψη του πληθωρισμού ή την εκτίμηση, , μεγεθών του παγκόσμιου εμπορίου σε πραγματικό χρόνο.

Επιπλέον, οι βραχυπρόθεσμες προβλέψεις για την οικονομική δραστηριότητα βασίζονται σε δείκτες οικονομικού κλίματος που προκύπτουν από κειμενική ανάλυση ειδήσεων με τη χρήση μεγάλων γλωσσικών μοντέλων.Ερευνητική εργασία στην Τράπεζα της Ελλάδος έχει αναπτύξει υποδείγματα πρόβλεψης του πληθωρισμού μέσω δεικτών που αποτυπώνουν διαταραχές προσφοράς και ζήτησης στις αγορές εμπορευμάτων και βασίζονται σε ανάλυση κειμένου ειδησεογραφικών άρθρων.

Με τη βοήθεια εργαλείων ΤΝ, οι δείκτες αυτοί μπορούν να επικαιροποιούνται σε καθημερινή βάση και να συμβάλλουν έτσι στην ακριβέστερη πρόβλεψη του πληθωρισμού.

Με αυτό τον τρόπο, όπως διαπιστώνουν οι συγγραφείς,  τα σφάλματα πρόβλεψης του πληθωρισμού εκτός του εκτιμώμενου δείγματος μειώνονται κατά ένα ποσοστό έως και κατά 30%.

Από την άλλη πλευρά όμως, υπάρχουν και αρκετές προκλήσεις

Πρώτον, τα μοντέλα ΤΝ είναι συχνά πολύπλοκα και αδιαφανή. Είναι σαν ένα  «μαύρο κουτί» και έτσι είναι δύσκολο – τουλάχιστον προς το παρόν – να θεωρηθούν συμβατά με τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας των κεντρικών τραπεζών.

Δεύτερον, τα μοντέλα ΤΝ (συνήθως μεγάλα γλωσσικά μοντέλα) είναι δυνατόν ενίοτε να παρέχουν ανακριβείς ή παραπλανητικές πληροφορίες, γεγονός που θέτει μια σειρά  από ζητήματα, πρακτικά, φήμης και νομικά. Συνεπώς, είναι επιβεβλημένο να υπάρχει ανθρώπινη επίβλεψη, ιδίως σε διαδικασίες που απαιτούν κριτική σκέψη.

Τρίτον, τα μη παραδοσιακά δεδομένα είναι συχνά χαμηλής ποιότητας και η αντιπαραβολή τους  με τις υπάρχουσες πηγές δεδομένων είναι μια απαιτητική διαδικασία.

Ομοίως, η χρήση της ΤΝ δεν θα πρέπει να δημιουργεί υπερβολική εξάρτηση από αποτελέσματα που έχουν παραχθεί από μηχανήματα.

Συνολικά, θεωρώ ότι η ΤΝ είναι μια τεχνολογία με τεράστιες δυνατότητες που έχει ήδη επιφέρει σαρωτικές αλλαγές στην οικονομική ανάλυση.

Οι δυνατότητές της ακόμη αναπτύσσονται  και τα οφέλη που προσφέρει μόλις έχουν αρχίσει να γίνονται αντιληπτά. Η έρευνα αιχμής την οποία  προωθεί αυτό το συνέδριο σηματοδοτεί μια μεθοδολογική επανάσταση.

Πιστεύω ότι η έρευνα αυτού του είδους θα αλλάξει  ριζικά τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τη δυναμική της οικονομίας και εν τέλει θα μας επιτρέψει  να λαμβάνουμε καλύτερα τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Η ΤΝ προσφέρει μοναδικές ευκαιρίες για τις κεντρικές τράπεζες όσον αφορά την εκπλήρωση της αποστολής τους, αλλά ταυτόχρονα έχει και συνέπειες  τις οποίες πρέπει να εξετάσουμε προσεκτικά. Θα ήθελα να αναφερθώ στις συνέπειες  που κατά τη γνώμη μου είναι οι σημαντικότερες.

Συνέπειες για την παραγωγικότητα, την απασχόληση και τον πληθωρισμό

Ας δούμε κατ’ αρχάς  τις επιδράσεις στις μακροοικονομικές προοπτικές.

Η ΤΝ έχει μεγάλες δυνατότητες να αυξήσει  την παραγωγικότητα, τόσο με την άμεση επίδρασή της στη συνολική παραγωγικότητα των συντελεστών όσο και μέσω βελτιώσεων της αποδοτικότητας σε επίπεδο επιχείρησης.

Ωστόσο, οι επιδράσεις της σε συνολικό επίπεδο παραμένουν αβέβαιες, με τις σχετικές εκτιμήσεις να ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των μελετών.

Μία από τις αιτίες είναι ότι τα οφέλη που δημιουργεί η ΤΝ  είναι δυνατόν να μην κατανέμονται αναλογικά, αλλά να είναι συγκεντρωμένα  σε ολιγάριθμες πολύ προηγμένες επιχειρήσεις, ιδίως μεγάλες εταιρίες τεχνολογίας που διαθέτουν τους πόρους και τις υποδομές για να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν υπερσύγχρονα εργαλεία ΤΝ.

Η συγκέντρωση αυτή δημιουργεί έναν κίνδυνο: ενώ η ΤΝ μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη παραγωγικότητας σε επίπεδο μεμονωμένης επιχείρησης, αυτό δεν συνεπάγεται κατ’ ανάγκη και  αύξηση της παραγωγικότητας σε συνολικό επίπεδο, εκτός αν υπάρχουν  μηχανισμοί που διασφαλίζουν  τη διάχυση της ΤΝ σε ένα ευρύτερο φάσμα επιχειρήσεων, τομέων και χωρών.

Αντίστοιχα, είναι δύσκολο να εκτιμηθούν οι δυνητικές επιδράσεις της ΤΝ στην απασχόληση. Αφενός, η ΤΝ μπορεί να αυτοματοποιήσει εργασίες ρουτίνας και χαμηλότερης εξειδίκευσης – δυνητικά εκτοπίζοντας εργαζομένους.

Αφετέρου, μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες αυξάνοντας τη ζήτηση εργατικού δυναμικού για μη αυτοματοποιημένες εργασίες και δημιουργώντας νέα επαγγέλματα.

Για να μεγιστοποιηθούν οι ευνοϊκές επιδράσεις της ΤΝ στην απασχόληση και να μετριαστούν οι κίνδυνοι, όπως η ανισότητα στην αγορά εργασίας, απαιτείται επανακατάρτιση του εργατικού δυναμικού ώστε να αποκτήσει  δεξιότητες συμπληρωματικές προς την ΤΝ.

Όσον αφορά τις τιμές, η ΤΝ μπορεί να επηρεάσει τον πληθωρισμό και προς τις δύο κατευθύνσεις. Η αυξημένη παγκόσμια ζήτηση ενέργειας – λόγω της τεράστιας υπολογιστικής ισχύος που απαιτούν οι τεχνολογίες ΤΝ – θα μπορούσε να αυξήσει τις τιμές της ενέργειας.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η ηλεκτρική ενέργεια που χρησιμοποιείται από τα κέντρα δεδομένων και μόνο είναι ήδη ίση με την ενεργειακή κατανάλωση της Γερμανίας ή της Γαλλίας και έως το 2030 αναμένεται να είναι συγκρίσιμη και με την αντίστοιχη της Ινδίας, που είναι τρίτη στον κόσμο σε χρήση  ηλεκτρικής ενέργειας.

Ταυτόχρονα, η ΤΝ μπορεί να συμβάλει σε αποδοτικότερη χρήση της ενέργειας και σε βελτιωμένη διαχείρισης δικτύου, μειώνοντας δυνητικά το κόστος.

Επιπλέον, η αύξηση  της παραγωγικότητας χάρη στην ΤΝ θα μπορούσε να περιορίσει τον κίνδυνο  ελλείψεων εργατικού δυναμικού, ιδίως σε περιόδους χαμηλής ανεργίας και γήρανσης του πληθυσμού.

Αυτό με τη σειρά του θα οδηγούσε  σε μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, ασκώντας έτσι καθοδικές πιέσεις στις τιμές.

Ωστόσο, είναι δύσκολο να προβλεφθεί ο συνολικός αντίκτυπος της ΤΝ στην απασχόληση και την αύξηση των μισθών.

Οι προσδοκίες διαδραματίζουν επίσης κεντρικό ρόλο στη διαδικασία διαμόρφωσης των τιμών.

Αν οι καταναλωτές προσδοκούν μελλοντικά οφέλη από την ΤΝ (όπως π.χ. καλύτερα προϊόντα, χαμηλότερες τιμές ή υψηλότερους μισθούς), ενδέχεται να επισπεύσουν τις καταναλωτικές τους αποφάσεις βραχυπρόθεσμα, δημιουργώντας πληθωριστικές πιέσεις.

Αντίθετα, αν οι προσδοκίες διαμορφώνονται με βάση τις προηγούμενες εξελίξεις, μπορεί να επικρατήσουν  οι μειωτικές επιδράσεις στον πληθωρισμό βραχυπρόθεσμα,  λόγω αναβολής της κατανάλωσης και των επενδύσεων.

Συνέπειες για τη μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής

Η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής στην οικονομία και συνεπώς η χάραξη της νομισματικής πολιτικής επηρεάζονται σημαντικά από την ΤΝ.

Όπως έχω ήδη επισημάνει, η ΤΝ αναμένεται να προκαλέσει μεταβολές στην κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου. Αυτές οι μεταβολές είναι σημαντικές για τη νομισματική πολιτική, δεδομένου ότι επηρεάζουν την οριακή ροπή προς κατανάλωση των νοικοκυριών και την πρόσβασή τους σε πιστώσεις.

Αν η ΤΝ αυξήσει δυσανάλογα το μερίδιο του εισοδήματος που κατέχουν τα  φτωχότερα νοικοκυριά – που έχουν μεγαλύτερη οριακή ροπή προς κατανάλωση και αντιμετωπίζουν μεγαλύτερους πιστωτικούς περιορισμούς – η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής θα μπορούσε να ενισχυθεί.

Αντίθετα, αν τα οφέλη συγκεντρωθούν κυρίως σε νοικοκυριά με υψηλότερα εισοδήματα και υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο – τα οποία έχουν μικρότερη οριακή ροπή προς κατανάλωση και είναι λιγότερο ευαίσθητα στις μεταβολές των επιτοκίων – η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής ενδέχεται να αποδυναμωθεί.

Η ΤΝ επηρεάζει επίσης τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις καθορίζουν τις τιμές τους.

Οι επιχειρήσεις  που αξιοποιούν περισσότερο τις ψηφιακές τεχνολογίες και χρησιμοποιούν αλγοριθμικά εργαλεία τιμολόγησης μπορούν να προσαρμόζουν τις τιμές συχνότερα και με μεγαλύτερη ακρίβεια αντιδρώντας σε οικονομικές διαταραχές.

Η αυξημένη ευελιξία στον καθορισμό των τιμών, ceteris paribus, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πιο αποδοτική πραγματική οικονομία.

Ταυτόχρονα, τα εργαλεία μηχανικής μάθησης επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να εξατομικεύουν τις τιμές και να εισάγουν ανομοιογένεια, γεγονός που είναι πιθανό να αποδυναμώσει τη σύνδεση μεταξύ των μέτρων νομισματικής πολιτικής και των τιμών, μολονότι η ΤΝ θα μπορούσε να παρέχει εργαλεία που ενισχύουν τη διαφάνεια των τιμών και βοηθούν τους καταναλωτές να συγκρίνουν καλύτερα  τις τιμές.

Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος η αλγοριθμική τιμολόγηση να οδηγήσει σε σιωπηρές αθέμιτες συμπράξεις μεταξύ επιχειρήσεων και σε μεγαλύτερη ισχύ τους στην αγορά, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής ως προς τον έλεγχο του πληθωρισμού.

Τέλος, η ΤΝ μπορεί να επηρεάσει τη δυναμική καθορισμού των μισθών. Αν η  αυτοματοποίηση περιορίσει τη διαπραγματευτική δύναμη των εργαζομένων, θα μειωθεί ενδεχομένως η προσαρμογή  των μισθών στις μεταβολές της ανεργίας.

Αυτό θα εξασθένιζε την ευαισθησία του πληθωρισμού στις μεταβολές της νομισματικής πολιτικής και θα δυσχέραινε την προσπάθεια  των κεντρικών τραπεζών να επηρεάσουν την πορεία του πληθωρισμού.

Συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα

Όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, οι επιδράσεις των τεχνολογιών ΤΝ είναι σύνθετες και πολυδιάστατες.

Αφενός, η ΤΝ προσφέρει ισχυρά εργαλεία που βελτιώνουν τις δυνατότητες των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε τομείς όπως η αξιολόγηση των κινδύνων, η διαχείριση ρευστότητας και η λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Αφετέρου, η ΤΝ μπορεί να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ευπάθειες και να δημιουργήσει νέες.

Για παράδειγμα, η παραγωγική (generative) ΤΝ μπορεί  να χρησιμοποιηθεί κακόβουλα – π.χ. deepfakes ή χαλκευμένες ειδήσεις και ανακοινώσεις – με σκοπό τη χειραγώγηση του κλίματος των αγορών ή την πρόκληση εντάσεων σε αυτές.

Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος αγελαίας συμπεριφοράς. Καθώς περισσότερα ιδρύματα υιοθετούν παρόμοια μοντέλα ΤΝ, αυξάνεται η πιθανότητα συστημικών πιέσεων.

Αυτό που αρχικά μπορεί να φαίνεται ως απομονωμένος κίνδυνος σε μικροοικονομικό επίπεδο θα μπορούσε να κλιμακωθεί γρήγορα μέσω της ΤΝ και να δημιουργήσει σοβαρές απειλές για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Αν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, οι συμμετέχοντες στις αγορές ή το ευρύ κοινό βασίζουν κρίσιμες  αποφάσεις τους σε τέτοιες πληροφορίες, χωρίς επαρκή ανθρώπινη επαλήθευση, μπορεί να δούμε καταστάσεις άτακτης μεταβλητότητας στις αγορές.
Η υπερβολική εξάρτηση από περιορισμένο αριθμό παρόχων ΤΝ θα μπορούσε να αυξήσει περαιτέρω τους λειτουργικούς κινδύνους και να επηρεάσει δυσμενώς την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα.

Επομένως, είναι κρίσιμο τα εργαλεία αυτά να υιοθετούνται με προσοχή. Ένα αξιόπιστο πλαίσιο  διακυβέρνησης, η ισχυρή κανονιστική ρύθμιση και εποπτεία και η ύπαρξη επαρκών δικλίδων ασφαλείας είναι απαραίτητες προϋποθέσεις  για να διασφαλιστεί ότι η ΤΝ λειτουργεί ως εργαλείο ενδυνάμωσης και όχι ως πηγή συστημικού κινδύνου.

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, το βασικό καθήκον των κεντρικών τραπεζών παραμένει η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, και η ΤΝ δημιουργεί πρωτοφανείς ευκαιρίες, αλλά και σημαντικές προκλήσεις.

Από την ενίσχυση της επικοινωνίας και τη βελτίωση της οικονομικής ανάλυσης έως τον μετασχηματισμό των διαύλων λειτουργίας της νομισματικής πολιτικής και του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η ΤΝ επαναπροσδιορίζει ήδη τον τρόπο με τον οποίο επιτελούμε τα καθήκοντά μας.

Όπως περιέγραψα ήδη, η ΤΝ μπορεί να προσδώσει στις κεντρικές τράπεζες μεγαλύτερη αμεσότητα αντίδρασης, διαφάνεια και αποτελεσματικότητα.

Ωστόσο, η χρήση της απαιτεί επίσης ευελιξία – όχι μόνο στα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, αλλά και στο πώς  σκεφτόμαστε, προγραμματίζουμε και αποφασίζουμε.

Σε έναν κόσμο αυξανόμενης πολυπλοκότητας και ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η καινοτομία συνυφαίνεται με την υπευθυνότητα, τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη.

Αυτό απαιτεί  ενσωμάτωση της ΤΝ μετά από ώριμη σκέψη και όχι άκριτη υιοθέτηση. Καθώς ενσωματώνουμε την ΤΝ στη χάραξη της πολιτικής μας, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η ανθρώπινη κρίση και η κριτική σκέψη εξακολουθούν να έχουν κεντρικό ρόλο στις αποφάσεις μας.

Η ΤΝ θα πρέπει να χρησιμεύσει ως εργαλείο που ενισχύει – και δεν υποκαθιστά – την ευθύνη μας να κάνουμε σωστές και αποτελεσματικές επιλογές πολιτικής προς το συμφέρον των πολιτών μας.

Η ζώνη του ευρώ βρίσκεται αντιμέτωπη με μια διττή πρόκληση: αφενός να αξιοποιήσει τις  ευκαιρίες που προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη και αφετέρου να διαχειριστεί  ενεργητικά τις ευρύτερες συνέπειές της.

Για να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία αυτή την πρόκληση, είναι ζωτικής σημασίας να διαμορφώσουμε  μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή στρατηγική για την ΤΝ.

Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα  περιβάλλον πιο ευνοϊκό για την καινοτομία στον τομέα της ΤΝ και τη διάδοση των νέων τεχνολογιών, η στρατηγική μας θα πρέπει να βασίζεται σε τρεις πυλώνες: χρηματοδότηση, κανονιστική ρύθμιση και ενέργεια.

Η ανάπτυξη και η επέκταση της ΤΝ απαιτούν μεγάλου ύψους επενδύσεις, ιδίως σε ψηφιακές υποδομές. Υπάρχει ευρεία συναίνεση ως προς το ότι η δημιουργία ένωσης αποταμιεύσεων και επενδύσεων θα δώσει κρίσιμη ώθηση σε  ευρωπαϊκά επενδυτικά έργα στον τομέα της καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της ΤΝ.

Εξίσου σημαντικό είναι να γίνουν παράλληλες προσπάθειες με στόχο να εφοδιαστούν οι πολίτες με τις δεξιότητες που χρειάζονται για να ευδοκιμήσουν σε μια οικονομία που βασίζεται στην ΤΝ και να περιοριστεί ο κίνδυνος διεύρυνσης των ανισοτήτων.

Επιπλέον, η επιβάρυνση από το ρυθμιστικό πλαίσιο και η χαμηλή ποιότητα των θεσμών μπορούν να λειτουργήσουν ανασταλτικά στην την ανάπτυξη των τομέων υψηλής τεχνολογίας.

Γι’ αυτό,  χρειαζόμαστε ένα απλό αλλά αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διασφαλίζεται η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, αλλά και, μέσω ισχυρών θεσμών, η προστασία της  της καινοτομίας που παράγεται από ΤΝ.

Η ενέργεια είναι  και αυτή ένα κρίσιμο κομμάτι του παζλ. Η ευρύτερη διάχυση της ΤΝ στην οικονομία θα δημιουργήσει μεγαλύτερες απαιτήσεις για τις ενεργειακές υποδομές της Ευρώπης.

Τα ζητήματα επάρκειας του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης είναι ανάγκη να επιλυθούν από τώρα,  προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η υιοθέτηση της ΤΝ είναι βιώσιμη μακροπρόθεσμα.

Όλες αυτές οι παράμετροι πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά την αξιολόγηση των προκλήσεων και των ευκαιριών που προκύπτουν από αυτή την πολύ καινοτόμο τεχνολογία.

Η επιτυχής υιοθέτηση της ΤΝ απαιτεί ευέλικτη προσαρμογή σε ένα διαρκώς εξελισσόμενο/ περιβάλλον. Πρέπει λοιπόν επειγόντως, αλλά και με ιδιαίτερη προσοχή, να ξεκινήσουμε το ταξίδι μας με αυτό το δυνητικά θαυμαστό σκάφος, που θα μας φέρει σε καινούργιους τόπους.

Είμαι βέβαιος  ότι οι απόψεις  που θα ακουστούν  σε αυτό το συνέδριο, καθώς και η έρευνα που διεξάγεται από πολλούς που παρευρίσκονται εδώ σήμερα, θα αποτελέσουν πολύτιμο οδηγό σε αυτή μας την πορεία.

Σας ευχαριστώ.