Α. ΤΟΥΡΚΟΛΙΑΣ – ΕΤΕ: Εξωστρέφεια, η μεγάλη πρόκληση – Δέσμευση των τραπεζών για στήριξη της ανάκαμψης

Η εξωστρέφεια είναι η νέα μεγάλη πρόσκληση για την Ελλάδα, μεταβαίνοντας από τη σταθεροποίηση στη βιώσιμη ανάπτυξη, τόνισε ο διευθύνων σύμβουλος της Εθνικής Τράπεζας, Αλέξανδρος Τουρκολιάς, κατά την ομιλία του σε εκδήλωση του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη.

Ακολουθεί η ομιλία του Α. Τουρκολιά:

Θέλω να ευχαριστήσω τους διοργανωτές της «Εβδομάδας Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος» για την ευγενική πρόσκληση, αλλά και για την ευκαιρία να μοιραστώ τις σκέψεις μου με εκλεκτό ακροατήριο. Η εκδήλωση αυτή θεωρώ ότι συνιστά σημείο αναφοράς ως προς τον τρόπο, με τον οποίο επιδιώκει –και επιτυγχάνει- τη σύζευξη μεταξύ ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, επιχειρηματικής εμπειρίας και οικονομικής πραγματικότητας, στοχεύοντας στο γόνιμο προβληματισμό πάνω σε θέματα υψίστης προτεραιότητας για την ελληνική οικονομία και κοινωνία.

Για μένα είναι ιδιαίτερη τιμή να απευθύνομαι σε εσάς, που εκπροσωπείτε το εξαιρετικό δυναμικό της ακαδημαϊκής και επιχειρηματικής μας κοινότητας, καθώς και στους νέους μας, κατεξοχήν δημιουργικούς και δυναμικούς ανθρώπους, που θα παγιώσουν την οριστική ρήξη μας με τα λάθη του παρελθόντος.

Εσείς οι νέοι είστε αυτοί, που καλείστε να επιταχύνετε την πορεία προς την καλύτερη επόμενη μέρα για τη χώρα μας, ενώ — καθώς φαίνεται — τα δεσμά, οι αγκυλώσεις και οι στρεβλώσεις του χθες, αρχίζουν να υποχωρούν με επώδυνο, αλλά μη αναστρέψιμο τρόπο.

Η εξωστρέφεια αποτελεί βασικό, αν όχι ΤΟ βασικό συστατικό αυτής της νέας πορείας. Η έννοια αυτή, όπως και η έννοια της ανταγωνιστικότητας είναι ευρύτερη σε σχέση με τους στενούς ποσοτικο-τεχνικούς οικονομικούς δείκτες εξαγωγών και αποτελεσματικότητας, που αφορούν το κόστος παραγωγής και τα εμπορικά μερίδια αγοράς. Είναι πρωτίστως θέμα νοοτροπίας, ιδεών, καθημερινής στρατηγικής και βιωμάτων για κάθε παραγωγικό κύτταρο της οικονομίας.

Στην περσινή μου ομιλία, στο πλαίσιο της αντίστοιχης εκδήλωσης, είχα αναφερθεί στις μεγάλες προκλήσεις και στις πρώιμες ενδείξεις ότι η οικονομία είχε διέλθει τη δυσκολότερη φάση της κρίσης και ότι, υπό προϋποθέσεις, το 2013 θα μπορούσαν να τεθούν οι βάσεις για την ανάκαμψη. Με ικανοποίηση και ανακούφιση διαπιστώνω ότι η ελληνική οικονομία βαδίζει σε πολύ πιο σταθερό έδαφος, με τις ενδείξεις της επερχόμενης ανάκαμψης της οικονομίας και αρχής εξόδου από την κρίση — εντός του τρέχοντος έτους — να είναι, πλέον, ισχυρές.

Οι προκλήσεις δεν έχουν εκλείψει, ωστόσο η φύση τους είναι διαφορετική. Αφορούν κυρίως την ολοκλήρωση των κρίσιμων και μόνιμων διαρθρωτικών μεταβολών, που θα σχηματοποιήσουν τη διατηρήσιμη τροχιά προς την ανάκαμψη, θα δημιουργήσουν αίσθημα εμπιστοσύνης, δικαιοσύνης και πίστης στις δυνάμεις μας και θα συντείνουν στην εμπέδωση δημιουργικής νοοτροπίας.

Αναμφισβήτητα, η επίτευξη σημαντικών μακροοικονομικών στόχων τεράστιας συμβολικής και ουσιαστικής σημασίας — καθ’ υπέρβαση και των πιο αισιόδοξων εκτιμήσεων — αποτελεί ορόσημο και επισφραγίζει τεράστια εθνική προσπάθεια με αντίστοιχα μεγάλο κοινωνικό τίμημα. Η ταυτόχρονη επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος στον κρατικό προϋπολογισμό και θετικού ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών –για πρώτη φορά ταυτόχρονα, τις τελευταίες 6 δεκαετίες– αποτελεί αισιόδοξο μήνυμα αποκατάστασης της μακροοικονομικής ισορροπίας. Ένα μήνυμα με ισχυρό αντίκτυπο στο παγκοσμιοποιημένο και ανταγωνιστικό περιβάλλον που ζούμε, ειδικά μετά από παρατεταμένη περίοδο ακραίου σκεπτικισμού για τις προοπτικές της χώρας μας.

Οι ευνοϊκές αυτές εξελίξεις ενισχύουν το αίσθημα επανεκκίνησης της οικονομίας, στέλνουν ισχυρό μήνυμα στις αγορές – που δείχνουν έμπρακτα ότι το έχουν λάβει εδώ και αρκετό καιρό — και αποτελούν ένα βασικό συστατικό της διαπραγμάτευσης της χώρας με τους δανειστές της, με σκοπό την ολοκλήρωση της τελευταίας φάσης διευθέτησης της μακροχρόνιας βιωσιμότητας του δημοσίου χρέους.

Το χρονικό σημείο ανοίγματος των αγορών για το Ελληνικό Δημόσιο, αλλά και για το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού επιχειρηματικού τομέα πλησιάζει. Μια τέτοια εξέλιξη θα ευνοήσει πολλαπλώς το σύνολο της οικονομίας (αξιοπιστία, νέες αναβαθμίσεις πιστοληπτικής διαβάθμισης της χώρας, αποκλιμάκωση ασφαλίστρων κινδύνου, μείωση κόστους δανεισμού ιδιωτικού τομέα και αύξηση διαθέσιμης ρευστότητας).

Σημειώνω ότι o ισοσκελισμός του εξωτερικού ισοζυγίου της χώρας βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη σημαντική υποχώρηση της εγχώριας ζήτησης. Οι εξαγωγές μας –εξαιρώντας την αδιαμφισβήτητη δυναμική του τουριστικού τομέα– παρά τις ικανοποιητικές, κατά βάση, επιδόσεις των τελευταίων χρόνων, συνεχίζουν να υστερούν σε σύγκριση με άλλες χώρες της ευρωζώνης (όπως λ.χ. Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία, αλλά και τις περισσότερες από τις «νέες χώρες» όπως Τσεχία, Σλοβενία, Πολωνία). Ωστόσο, η συντελεσθείσα προσαρμογή είναι επαρκής, ώστε το μελλοντικό μείγμα ανάπτυξής μας να εξαρτάται ήδη σε πολύ μικρότερο βαθμό από την ιδιωτική κατανάλωση (68% του ΑΕΠ το 2ο εξάμηνο του 2013, σε σχέση με σχεδόν 80% στο ξεκίνημα της κρίσης), τις εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών (μειώθηκαν στο 28% του ΑΕΠ από το 38% το 2008), ενώ οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 7 ποσοστιαίες μονάδες ( ανερχόμενες στο 27% του ΑΕΠ το 2013).

Η οικονομία, λοιπόν, προσεγγίζει νέα αφετηρία. Ωστόσο η δυναμική της νέας πορείας θα εξαρτηθεί από τις βάσεις του σήμερα. Προφανώς, η πειστική οργανική μετάβαση της ελληνικής οικονομίας από το στρεβλό και εσωστρεφές υπόδειγμα ανάπτυξης σε εξωστρεφές αναπτυξιακό υπόδειγμα δεν μπορεί να γίνει ούτε με άλματα, ούτε από τη μία μέρα στην άλλη. Άλματα, όμως, μπορούν και πρέπει να γίνουν όσον αφορά τη συνέπεια και το όραμα που χαρακτηρίζει τις κρατικές πολιτικές, την επιχειρηματική νοοτροπία και τη βαθύτερη κατανόηση σχετικά με το πού βρισκόμαστε ως οικονομία και ποιοι είναι οι στόχοι μας. Η κατανόηση περιλαμβάνει προφανώς και τη διασαφήνιση των δυνητικών συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων και, τελικά, των μεσοπρόθεσμων επιδιώξεών μας να πετύχουμε στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον.

Αν ήταν κάτι προφανές κατά τη μακρά πορεία συσσώρευσης των ανισορροπιών, που έδωσαν την αφορμή να εκδηλωθεί με τέτοια σφοδρότητα η ελληνική κρίση, δεν ήταν ούτε οι δημοσιονομικές ανισορροπίες καθαυτές, ούτε η υπερβάλλουσα κατανάλωση. Ήταν, κυρίως, το τεράστιο διαρθρωτικό έλλειμμα που αντανακλάται στη διαρκή υποχώρηση της ικανότητας της χώρας να προσφέρει ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες και στη διεθνή, αλλά και στην εγχώρια αγορά. Η ρηχή εγχώρια βάση, η μεγάλη εξάρτηση σε καταναλωτικά αγαθά, εξοπλισμό, πρώτες ύλες και ενδιάμεσα αγαθά για χρήση στη δική μας παραγωγή, δημιουργούσαν αδύναμο οικονομικό κύκλωμα περισσότερο μεταπώλησης, παρά μεταποίησης. Αντιστοίχως, ο χάρτης της πρωτογενούς μας παραγωγής υπαγορεύτηκε από την παθητική προσαρμογή στις δομές της κοινής αγροτικής πολιτικής χωρίς πρωτοβουλίες και όραμα. Είναι ενθαρρυντικό ότι επέρχονται αλλαγές με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς.

Κύριο μέλημά μας θα πρέπει να είναι η μετατροπή των πρώτων αχτίδων υγιούς μετασχηματισμού της οικονομίας –όπως αντανακλώνται στις ισχυρές εξαγωγικές επιδόσεις αρκετών ελληνικών επιχειρήσεων, σε εξαιρετικά δύσκολη χρονική περίοδο– σε δυναμική διατηρήσιμη και αυτοτροφοδοτούμενη. Είναι, πράγματι, πολυάριθμα τα παραδείγματα ελληνικών επιχειρήσεων που πέτυχαν να αυξήσουν την εξωστρέφειά τους την τελευταία πενταετία, ως αποτέλεσμα μακροχρόνιας στρατηγικής ή υπό την πίεση της ραγδαίας συρρίκνωσης της εγχώριας ζήτησης. Είναι αξιοσημείωτο ότι αυτό συνέβη σε μία περίοδο που απουσίαζαν ακόμη και οι αντασφαλίσεις των διεθνών εμπορικών ροών. Οι ταμειακές ροές ήταν ισχνές, οι γενικές συνθήκες ρευστότητας δύσκολες, ενώ οι απαιτήσεις των αντισυμβαλλόμενων (λ.χ. για προπληρωμή των παραγγελιών) από το εξωτερικό έκαναν τις συναλλαγές όλο και πιο δυσχερείς.

Τα θεμέλια της υγιούς και διατηρήσιμης ανάκαμψης θα τεθούν τόσο από την αποφασιστικότητα της πολιτείας να προωθήσει ουσιαστικές διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, όσο και από την εγρήγορση των επιχειρήσεων να εκμεταλλευτούν τα σημαντικά περιθώρια αύξησης της οικονομικής αποτελεσματικότητας τους παρέχονται πλέον, ώστε να καταστούν περισσότερο ανταγωνιστικές ενισχύοντας την εξωστρέφειά τους.

Θέλω να δώσω όσο το δυνατό μεγαλύτερη έμφαση στο ρόλο της επιχειρηματικότητας, που θα είναι απελευθερωμένη στρεβλώσεων και παρεμβάσεων, προκειμένου να αναπτυχθεί η εξωστρέφεια.

Όσο ενδελεχείς και εκτεταμένες και αν είναι οι αναλύσεις και οι σχετικές προτάσεις πολιτικής, σχετικά με την ανάπτυξη εξαγωγικών κλάδων, δεν θα μπορέσουν να υποκαταστήσουν τη γνήσια επιχειρηματική πρωτοβουλία, την επιχειρηματική ιδέα και το ένστικτο για την προώθηση της εξωστρέφειας. Συνεπώς, οι πρωτοβουλίες της πολιτείας πρέπει να επικεντρώνονται στη δημιουργία ενός αξιόπιστου και πολύπλευρα ελκυστικού και ανταγωνιστικού επιχειρηματικού πλαισίου. Πρέπει να αφήσουμε τις δυνάμεις της αγοράς να σφυρηλατήσουν με υγιή και ανταγωνιστικά κίνητρα το μελλοντικό παραγωγικό υπόδειγμα της χώρας.

Εκτός από την αναμφισβήτητη δυναμική του τουριστικού κλάδου, που επιβεβαιώθηκε για πολλοστή φορά στην τρέχουσα εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα και άλλων κλάδων και συγκεκριμένων εταιρειών, που έχουν επιτύχει αξιοσημείωτες εξαγωγικές επιδόσεις τα τελευταία χρόνια.

Πρόκειται κυρίως για εταιρείες και κλάδους, που δραστηριοποιούνται σε τομείς με διαχρονικό συγκριτικό πλεονέκτημα, όπως οι τομείς μεταποιημένων τροφίμων και ποτών, αλουμινίου, μη μεταλλικών ορυκτών, αγροτική παραγωγή. Η επαύξηση της εξαγωγικής δυναμικής των ανωτέρω κλάδων στα επόμενα χρόνια θα πρέπει πλέον να βασιστεί στον περαιτέρω εξορθολογισμό του κόστους, την αύξηση της καθετοποίησης της παραγωγής ή την αποτελεσματικότερη συνεργασία με προμηθευτές, την καλύτερη πρόσβαση στα διεθνή δίκτυα διανομής (συμπεριλαμβανομένης της «πολύ-εθνικότητας») και την επένδυση σε ποιότητα και στη διαφοροποίηση του προϊόντος. Πρωταρχικός στόχος είναι η μετάβαση σε ανώτερο βαθμό μεταποίησης, δηλαδή αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας.

Παράλληλα άλλοι κλάδοι –λιγότερο παραδοσιακοί– απολαμβάνουν όσα πλεονεκτήματα απορρέουν από την ισχυρή επενδυτική τους δραστηριότητα πριν από το ξέσπασμα –και σε ορισμένες περιπτώσεις– και κατά τη διάρκεια της κρίσης: επιχειρήσεις στους κλάδους διύλισης, φαρμάκων και χημικών, έχοντας ενισχύσει μέσω επενδύσεων την εγχώρια προστιθέμενη αξία τους, προσπάθησαν και πέτυχαν να αυξήσουν με συνέπεια τις εξαγωγές τους. Συχνά, αυτό συνέβη με μεγάλη συμπίεση των περιθωρίων κέρδους τους, καθώς και από ανάγκη, δεδομένου ότι η εγχώρια ζήτηση συμπιεζόταν δραματικά. Καθώς η οικονομία σταθεροποιείται και οι περισσότερες εξ αυτών έχουν προβεί σε κρίσιμες αναδιαρθρώσεις, βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση να αποτελέσουν του πρωταγωνιστές των εμπορευματικών εξαγωγών κατά τα επόμενα χρόνια.

Νέα δυνητικά πλεονεκτήματα καθώς και οι εξωστρεφείς συνέργειες, από την ωρίμανση υφιστάμενων επενδύσεων, αναδεικνύονται σταδιακά. Η αναμφισβήτητα θεαματική επιτυχία της μεγάλης επένδυσης της COSCO στον Πειραιά δημιουργεί ευνοϊκές συνέργειες για την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου πλέγματος δραστηριοτήτων, που θα καταστήσουν την Ελλάδα σημαντικό κέντρο διαμετακόμισης, αποθήκευσης ακόμη και ήπιας μεταποίησης με σημαντικές θετικές επιδράσεις και σε άλλους τομείς παραγωγής και υπηρεσιών και δημιουργία χιλιάδων θέσεων εργασίας.

Σημαντικές αλλά και ενδεικτικές του τι σημαίνει αποτελεσματική επιχειρηματική πρωτοβουλία είναι οι εντυπωσιακές επιδόσεις μεμονωμένων εταιρειών σε μη παραδοσιακούς κλάδους (και θα αρκεστώ να αναφέρω μόνο προϊόντα τεχνολογίας, λογισμικού πληροφορικής, καλλυντικών), ενώ ορισμένες από αυτές φθάνουν να είναι προμηθευτές μεγάλων διεθνών πολυεθνικών αλυσίδων και βιομηχανιών. Είναι αυτή η μαγιά εξωστρέφειας, που πρέπει να μπολιάσει μεγαλύτερο τμήμα της υπάρχουσας και αναδυόμενης επιχειρηματικότητας, ώστε να μπορούμε να μιλάμε πλέον για νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα.

Στο σκέλος του διαρθρωτικού πλαισίου άντλησης πόρων από την ΕΕ και την ΕΤΕπ, του θεσμικού περιβάλλοντος στρατηγικών επενδύσεων και γενικών παραμέτρων επιχειρηματικού περιβάλλοντος, η επιτευχθείσα πρόοδος είναι ήδη σημαντική. Είναι αναγκαίο, όμως, εκτός από τη δημοσιονομική εξυγίανση να προωθηθεί και η εμπέδωση της φορολογικής αποτελεσματικότητας και δικαιοσύνης. Το πλέγμα αυτών των κρίσιμων διαθρωτικών ενεργειών είναι αυτό που θα παίξει ρόλο καταλύτη στην προσέλκυση επενδύσεων μεγάλης κλίμακας, που με τη σειρά τους θα ενισχύσουν τη ρευστότητα και θα επιταχύνουν τον επιχειρηματικό μετασχηματισμό. Ήδη, οι τάσεις των τελευταίων τριμήνων είναι ιδιαιτέρως ενθαρρυντικές.

Παράλληλα, σημαντικό τμήμα των ελληνικών επιχειρήσεων — ειδικά οι μεγαλύτερες — έχουν προβεί σε σημαντικές αναδιαρθρώσεις και το σημείο καμπής για τη συνολική εταιρική κερδοφορία έχει ήδη επέλθει κατά το 2013. Ασφαλώς, η ολοκλήρωση των στρατηγικών συγκέντρωσης, καθετοποίησης, ανάπτυξης πολυετών εξαγωγικών στρατηγικών θα απαιτήσει χρόνο, αλλά τα θεμέλια της πορείας τείνουν να ολοκληρωθούν. Πλήρης αποκατάσταση αξιοπιστίας, εξάλειψη ειδικού κινδύνου χώρας και τελική ψήφος εμπιστοσύνης από τις αγορές με εξασφάλιση ανταγωνιστικού κόστους δανεισμού, θα αποτελέσουν τις καταλυτικές αποδείξεις εξόδου από την κρίση.

Το τραπεζικό σύστημα επαρκώς κεφαλαιοποιημένο και έχοντας ολοκληρώσει φιλόδοξο πρόγραμμα αναδιάρθρωσης είναι πλέον σε θέση να στηρίξει ολοένα και πιο ενεργά την ανάκαμψη και το μετασχηματισμό της οικονομίας. Η δέσμευσή μας να στηρίξουμε ενεργά τον ιδιωτικό τομέα με βασικό κριτήριο αξιολόγησης το δυναμισμό και την εξωστρέφεια, είναι αταλάντευτη και θα φανεί στην πράξη κατά τους επόμενους μήνες. Η διαδικασία, όμως, αναδιάταξης των πεπερασμένων χρηματοδοτικών πόρων προς τις πλέον αποτελεσματικές επιχειρήσεις και τομείς έχει ήδη αρχίσει. Η σταθεροποίηση της οικονομίας και των επισφαλειών θα επιτρέψει στο μηχανισμό της αγοράς και τον τραπεζικό δανεισμό να κινηθεί ταχύτερα προς τις βέλτιστες χρήσεις. Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα μπορεί και θα βρίσκεται δίπλα στον υγιή ιδιωτικό τομέα για να δώσει την τελική ώθηση για την ανάκαμψη και να τον στηρίξει με συνέπεια και σε μακροχρόνια βάση.

Ολοκληρώνοντας την ομιλία μου, θέλω να τονίσω ότι οι προκλήσεις παραμένουν μεγάλες. Κυρίως αφορούν την ενεργή στήριξη και αποκατάσταση της προοπτικής μεγάλου αριθμού συμπολιτών μας, που επωμίστηκαν εξαιρετικά υψηλό κόστος, για να μπορούμε σήμερα να συζητάμε για την προοπτική μιας καλύτερης επόμενης μέρας για τη χώρα μας.

Είναι λοιπόν υποχρέωσή μας, να εξασφαλίσουμε τις συνθήκες για ταχεία μετακύλιση του οφέλους από την αποκατάσταση χρόνιων ανισορροπιών στην πραγματική οικονομία, στον άνεργο και την υγιή επιχειρηματικότητα. Δεν αναφέρομαι απλώς στη στενή έννοια του δημοσιονομικού πλεονάσματος και τα όποια περιθώρια κοινωνικής πολιτικής αφήνει, αλλά στη δημιουργία του κατάλληλου εξωστρεφούς παραγωγικού περιβάλλοντος, έτσι ώστε όταν τελικά εδραιωθεί η ανάπτυξη να βασίζεται σε γερά θεμέλια και να μεταφραστεί άμεσα σε κοινωνικό όφελος, καθώς και σε δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Το κοινωνικό και οικονομικό κόστος που έχει καταβάλει η χώρα μας είναι πολύ μεγάλο για να λοξοδρομήσουμε ή να δειλιάσουμε. Η ώρα για το αποφασιστικό βήμα προς αναπτυξιακή πορεία έχει ήδη φθάσει. Οι μάχες οπισθοφυλακών και τα κατάλοιπα πολύχρονων παθογενειών δεν είναι δυνατό να εκλείψουν εν μία νυκτί αλλά στόχος είναι να τεθούν έγκαιρα στο περιθώριο ώστε να μην καθυστερήσουν την πορεία προς το αύριο. Η ανατολή της «επόμενη μέρας» για τον τόπο έχει ήδη ξεκινήσει.

Original article: Α. ΤΟΥΡΚΟΛΙΑΣ – ΕΤΕ: Εξωστρέφεια, η μεγάλη πρόκληση – Δέσμευση των τραπεζών για στήριξη της ανάκαμψης.