Συγκλονιστική η Ελένη Ερήμου-Καθηλωτική η «Ωδή στον Αλέξανδρο Παναγούλη»

Της Φωτεινής Παπαδάκη

Με την ορχήστρα να στήνεται επί σκηνής και ένα λευκό πανί να αγκαλιάζει το μεγαλύτερο μέρος του τοίχου πίσω από το χώρο δράσεως, ο θεατής περιμένει τη στιγμή που θα εμφανιστεί η Ελένη Ερήμου και θα «κοινωνήσει» με τον καθάριο λόγο της.

Η αξιόλογη ηθοποιός του ελληνικού κινηματογράφου και θεάτρου ξεπροβάλλει αθόρυβα στην αίθουσα του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, φορώντας ένα μαύρο φόρεμα και παίρνει τη θέση της στο μέσον της

Μιάμισι ώρα σχεδόν η Ελένη Ερήμου στέκεται ακίνητη με τα χέρια σταυρωμένα και υποδύεται τη μητέρα του αγωνιστή, Αλέξανδρου Παναγούλη, την Αθηνά. Η ιστορία ακούγεται όπως τη βιώνει η ίδια η μητέρα, σε κάποιες στιγμές σαν να παίρνει θέση απλού παρατηρητή και άλλοτε σαν να μετενσαρκώνεται στο γιο της.

Αυτή η αδράνεια-λεκτική δράση εξυπηρετεί ώστε να δοθεί το ανάλογο βάρος στη σπουδαιότητα του έργου και των ιδεών του Αλέξανδρου Παναγούλη.

Η «Ωδή στον Αλέξανδρο Παναγούλη», παρουσιάζει τις κυριότερες σκηνές της ζωής του σημαντικού πολιτικού και ποιητή. Ο Παναγούλης άφησε το στίγμα του στη δικτατορική περίοδο και πέρασε στην ιστορία ως πρότυπο Έλληνα που με πάθος πολέμησε ενάντια στη δράση του δικτάτορα Παπαδόπουλου, προσπαθώντας-ανεπιτυχώς- να τον δολοφονήσει.

Το κείμενο και η σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη υπηρετούν απόλυτα το σκοπό του έργου, που είναι να μνημονευθεί ο μεγάλος άνθρωπος και αγωνιστής της δεκαετίας του 60’-70’. Ο κ. Αβδελιώδης καθοδηγεί την Ελένη Ερήμου με ευλάβεια και ακρίβεια καταφέρνοντας να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον ακόμα και του πιο ανυποψίαστου θεατή.

Ευρηματική είναι η ταύτιση του Αλέξανδρου Παναγούλη με τον Προμηθέα του Αισχύλου. Ο σκηνοθέτης ταυτίζει τη μορφή του αγωνιστή με τη μυθική ύπαρξη του Προμηθέα. Συνδέει και συμπλέκει κατά αυτόν τον τρόπο το μεγαλείο της αυτοθυσίας του αισχύλειου ήρωα με το μεγαλείο του αγώνα του Παναγούλη, που ήταν η εξασφάλιση της ελευθερίας, απαλλαγμένης από το τυραννικό καθεστώς. Τα λόγια του ίδιου του Παναγούλη, που έλεγε ότι δεν είναι εγωιστής, αλλά αγωνίζεται για τον άνθρωπο, θυμίζουν έντονα τον Προμηθέα.

Η παρουσίαση τριών προσώπων-του Κράτους, της Βίας και του Ηφαίστου-στο κινηματογραφικό πανί που προβάλλεται πίσω από την ηθοποιό, έρχεται να γειώσει το θεατή και να διακωμωδήσει, θα λέγαμε, τα γεγονότα. Η ερμηνεία του Προμηθέα και των τριών αυτών προσώπων μπορεί ως ένα βαθμό να φαίνεται παράταιρη με το κλίμα θρήνου που επικρατεί στο υπόλοιπο μέρος της παράστασης, όμως βοηθάει στο να αποφορτιστεί ο θεατής από το βάρος της ιστορίας, όπως εκείνη εκτυλίσσεται δια στόματος της Ελένης Ερήμου.

Συγκλονιστική είναι η απλή και καθαρή φωνή του Παντελή Θαλασσινού, που έρχεται να μετατρέψει τον ειπωμένο λόγο σε χορικό και φαντάζει σαν το κύκνειο άσμα αφιερωμένο στον αγωνιστή, που βασανίστηκε, προδόθηκε και τώρα ζει ξανά μέσα από την παράσταση-ύμνο.

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο κ. Αβδελιώδης στήνει τα πάντα με απόλυτη πειθαρχία. Από το σκηνικό με το πανί που μεταφράζει σε εικόνα τον ερμηνευτικό λόγο, τους μουσικούς «τονισμούς» της ορχήστρας και το συγχρονισμό αυτής με την ηχογραφημένη φωνή του Θαλασσινού, μέχρι τους φωτισμούς που πέφτουν διαγώνια στην ηθοποιό, ώστε να φαίνεται η σκιά της στον τοίχο δίπλα ακριβώς από το πανί. Κατά αυτόν τον τρόπο ο σκηνοθέτης πετυχαίνει το εξής απίστευτο αποτέλεσμα: Να παρουσιάσει στο πανί την εικόνα του ηθοποιού που υποδύεται με λιτότητα τον Αλέξανδρο Παναγούλη και δίπλα ακριβώς τη σκιά της ηθοποιού, που υποδύεται τη μητέρα του.

Ο θεατής ουσιαστικά βιώνει το δράμα του Αλέξανδρου Παναγούλη μέσα από τα μάτια της μητέρα του. Αυτό το στοιχείο μεταφέρεται κινηματογραφικά από τον Δήμο Αβδελιώδη και αποτυπώνεται στο πανί σαν ένα μάτι-το μάτι της Αθηνάς Παναγούλη, μέσα από το οποίο ξεπροβάλλουν εικόνες, μνήμες και σκέψεις της γυναίκας που γέννησε και ανάθρεψε τον παθιασμένο Έλληνα.

Η παράσταση ολοκληρώνεται σε σχήμα κύκλου, με την Ελένη Ερήμου να δηλώνει την ταυτότητά της «είμαι η Αθηνά Παναγούλη».

Ο λόγος της ηθοποιού εξυψώνει το κοινό, το φέρνει αντιμέτωπο με τα βασανιστήρια και τα ιδεώδη του αγωνιστή και του υπενθυμίζει, το ισχυρό πιστεύω του Παναγούλη, που συμπυκνώνεται στη φράση: «Η ελευθερία είναι καθήκον, περισσότερο από δικαίωμα είναι καθήκον»…