Χάννα Άρεντ

Η πίστη μας στην πραγματικότητα της ζωής και η πίστη μας στην πραγματικότητα του κόσμου δεν είναι ένα και το αυτό. Η δεύτερη απορρέει κυρίως από τη σταθερότητα του κόσμου και την αντοχή του στο χρόνο που είναι πολύ υπέρτερη από εκείνη της θνητής ζωής. Αν ήξερε κανείς ότι ο κόσμος θα έφθανε στο τέλος του όταν ο ίδιος θα πέθαινε ή λίγο αργότερα, θα έχανε όλη του την πραγματικότητα, όπως συνέβη με τους πρώτους Χριστιανούς μόλις πείστηκαν για την άμεση εκπλήρωση των εσχατολογικών τους προσδοκιών. Η πίστη στην πραγματικότητα της ζωής, αντίθετα, στηρίζεται αποκλειστικά στην ένταση, με την οποία βιώνει

Η ένταση αυτή είναι τόσο μεγάλη, και η δύναμη της τόσο στοιχειακή, ώστε όπου επικρατεί, στην ευδαιμονία ή στη θλίψη, σβήνει τελείως κάθε άλλη εγκόσμια ανθρώπινη πραγματικότητα. Συχνά επισημάνθηκε πως η ζωή του πλούσιου χάνει σε ζωτικότητα, σε εγγύτητα προς τα «αγαθά» της φύσης ό,τι κερδίζει σε εκλέπτυνση, σε δεκτικότητα για τα ωραία πράγματα του κόσμου. Γεγονός είναι πως η ανθρώπινη ικανότητα για τη ζωή μέσα στον κόσμο συνεπάγεται πάντα μια ικανότητα υπέρβασης και αποξένωσης από τις λειτουργίες της ίδιας της ζωής, ενώ η ζωτικότητα και η ζωντάνια μπορούν να συντηρηθούν μόνο στην έκταση που οι άνθρωποι θέλουν να αναλάβουν οι ίδιοι το άχθος, τον κόπο και το βάσανο της ζωής.

Η Αλήθεια είναι ότι η τεράστια βελτίωση που πραγματοποιήσαμε στα εργαλεία της δουλειάς μας – τα βουβά ρομπότ, με τα οποία ο homo faber ήλθε να βοηθήσει το animal laborans και τα οποία πρέπει να διακρίνουμε από τα ανθρώπινα, ομιλούντα εργαλεία (τα ομιλούντα εργαλεία όπως ονομάζονταν στα αρχαία οι δούλοι), που ο άνθρωπος της πράξης έπρεπε να εξουσιάζει και να καταπιέζει, όταν ήθελε να απελευθερώσει το άνιμαλ λάμπορανς από τα δεσμά του – κατέστησε πιο εύκολο και πιο άκοπο από ποτέ άλλοτε τον διττό μόχθο της ζωής, την προσπάθεια για τη συντήρηση της και τον πόνο της γέννας.

Αυτό βέβαια δεν εξαλείφει τον καταναγκασμό από τη δραστηριότητα του μόχθου ή την υποταγή στη χρεία και στην ανάγκη από την ανθρώπινη ζωή. Όμως, σε αντιδιαστολή προς τη δουλοκτητική κοινωνία, όπου η «κατάρα» της ανάγκης εξακολουθούσε να αποτελεί ζωντανή πραγματικότητα διότι η ζωή του δούλου απεδείκνυε καθημερινά ότι «η ζωή είναι δουλεία», η κατάσταση αυτή δεν εκδηλωνόταν πλατύτερα και εφόσον δεν γινόταν πολύ πιο δύσκολα. Μάλιστα στο σημείο αυτό ο κίνδυνος είναι φανερός. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ελευθερωθεί αν δεν γνωρίζει ότι υπόκειται στην ανάγκη, διότι η ελευθερία του κερδίζεται πάντα στις προσπάθειές του να απελευθερωθεί από την ανάγκη, έστω και αν αυτές ποτέ δεν πετυχαίνουν εύκολα.
Από το βιβλίο «Η ανθρώπινη κατάσταση», μετ. Στ. Ροζάνη, Γερ. Λυκιαρδόπουλου. Σς. 168-169