Βενεζουέλα -ξανά

της Μάχης Μαργαρίτη

Στις 23 Ιανουαρίου, ο Χουάν Γκουαϊδό, ηγέτης της αντιπολίτευσης της Βενεζουέλας, μπροστά σε μια αντικυβερνητική διαδήλωση στο Καράκας, ανακήρυττε τον εαυτό του «μεταβατικό πρόεδρο της Βενεζουέλας». Σχεδόν ταυτόχρονα, η «αλλαγή καθεστώτος» αναγνωριζόταν με ένα «τουίτ» από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών: «Οι πολίτες της Βενεζουέλας έχουν υποφέρει για πολύ καιρό στα χέρια του παράνομου καθεστώτος Μαδούρο. Σήμερα, αναγνώρισα επίσημα τον πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης της Βενεζουέλας,

Χουάν Γκουαϊδό, ως μεταβατικό πρόεδρο της Βενεζουέλας» . Λίγο μετά, οι Ηνωμένες Πολιτείες επέβαλαν νέες, ακόμη πιο σκληρές οικονομικές κυρώσεις στη Βενεζουέλα. Την «αλλαγή καθεστώτος» έσπευσαν να επιβεβαιώσουν κυβερνήσεις χωρών της Λατινικής Αμερικής και ο Καναδάς. «Από κοντά» και ευρωπαϊκές χώρες, κάλεσαν τον Νικολάς Μαδούρο να προκηρύξει «ελεύθερες και δίκαιες εκλογές» -προειδοποιώντας ότι, διαφορετικά, θα αναγνωρίσουν κι αυτές τον Γκουαϊδό ως μεταβατικό πρόεδρο.

Τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης σκιαγράφησαν μια χώρα σε κατάσταση χάους, με ανθρώπους να πεινάνε και να μεταναστεύουν μαζικά, με ευθύνη της κυβέρνησης Μαδούρο. Αυτό που δεν συμπεριέλαβαν στην εκδοχή τους όλοι -κυβερνήσεις, κόμματα, μέσα ενημέρωσης- όσοι έφτιαξαν αυτή την εικόνα, είναι τα στοιχεία που ακολουθούν.

«Εμπόδια στην απόλαυση ανθρώπινων δικαιωμάτων: οικονομικός πόλεμος

…Φαίνεται επίσης ότι διεθνή εγκληματικά δίκτυα ευθύνονται για την κλοπή δημόσιων πόρων, τροφίμων και φαρμάκων, τα οποία καταλήγουν σε γειτονικές χώρες… Έχουν υπάρξει περιπτώσεις να συσσωρεύονται τρόφιμα, φάρμακα και είδη προσωπικής υγιεινής, με τα είδη στη συνέχεια να διοχετεύονται στη μαύρη αγορά. Σε κάποιες περιπτώσεις, η συσσώρευση είναι τόσο παρατεταμένη ώστε κρυμμένο φαγητό και φάρμακα έχουν χαθεί. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν επίσης μοιραστεί τις ανησυχίες τους για τα διαδεδομένα σαμποτάζ δημόσιας περιουσίας, εμπρησμούς σε δημόσια κτίρια, λεωφορεία, ασθενοφόρα, νοσοκομεία, μαιευτήρια και άλλους θεσμούς, καταστροφή γραμμών ηλεκτροδότησης και τηλεφωνικών γραμμών, παραστρατιωτικές ομάδες σε περιοχές, και άλλες βίαιες πράξεις που ισοδυναμούν με τρομοκρατία.»

«Η αρχή της μη-επέμβασης

Τα τελευταία 60 χρόνια μη-συμβατικοί πόλεμοι έχουν εξαπολυθεί εναντίον της Κούβας, της Χιλής, της Νικαράγουας, της Αραβικής Δημοκρατίας της Συρίας και της Μπολιβαριανής Δημοκρατίας της Βενεζουέλας, με σκοπό να ‘βουλιάξουν’ τις οικονομίες τους, να διευκολύνουν την αλλαγή καθεστώτων και να επιβάλλουν ένα νεοφιλελεύθερο κοινωνικοοικονομικό μοντέλο. Με στόχο να απαξιώσουν στοχευμένες κυβερνήσεις, αποτυχίες στον τομέα των ανθρώπινων δικαιωμάτων μεγεθύνονται για να κάνουν πιο αποδεκτή τη βίαιη εκδίωξη. Τα ανθρώπινα δικαιώματα ‘μετατρέπονται σε όπλο’ εναντίον των αντιπάλων.

Στην απόφασή του της 27ης Ιουνίου 1986 στην υπόθεση ‘Νικαράγουα εναντίον ΗΠΑ’, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης σημείωσε από το ψήφισμα 2625: ‘Κανένα κράτος δε θα οργανώσει, βοηθήσει, υποκινήσει, χρηματοδοτήσει, πυροδοτήσει ή ανεχτεί ανατρεπτικές, τρομοκρατικές ή ένοπλες ενέργειες με στόχο τη βίαιη εκδίωξη καθεστώτος άλλου κράτους, ή θα αναμιχθεί σε εμφύλια διαμάχη σε άλλο κράτος’.»

«Οικονομικές κυρώσεις

Στις 23 Μαρτίου 2018, το Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων καταδίκασε μονομερή καταναγκαστικά μέτρα (εναντίον της Βενεζουέλας) με 28 ψήφους υπέρ, 15 εναντίον και 3 αποχές, επειδή οι οικονομικές κυρώσεις, με τρόπο που μπορεί να αποδειχθεί, προκαλούν οικονομικές κρίσεις, διαταράσσουν την παραγωγή και διανομή τροφίμων και φαρμάκων, συντελούν στην πυροδότηση μετανάστευσης, και οδηγούν σε παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η άρνηση της Κολομβίας να παραδώσει φάρμακο κατά της ελονοσίας που είχε παραγγελθεί για να αντιμετωπιστεί επιδημία της ασθένειας τον Νοέμβριο του 2017, όπως επίσης και η απουσία καταδίκης από τη διεθνή κοινότητα, εμπεριέχει κοινή ευθύνη για την όξυνση της κρίσης. Στην περίπτωση εκείνη, το φάρμακο χρειάστηκε να εισαχθεί από την Ινδία.

Οι συνέπειες των κυρώσεων που επιβλήθηκαν από τους προέδρους Ομπάμα και Τραμπ και τα μονομερή μέτρα από τον Καναδά και την Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν άμεσα και έμμεσα οξύνει τις ελλείψεις σε φάρμακα όπως η ινσουλίνη και αντιρετροϊκά φάρμακα. Στον βαθμό που οι οικονομικές κυρώσεις έχουν προκαλέσει καθυστερήσεις στη διανομή και συνεπώς έχουν συμβάλλει σε πολλούς θανάτους, οι κυρώσεις είναι ενάντια στις υποχρεώσεις όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα των χωρών που τις επιβάλλουν. Επιπλέον, οι κυρώσεις μπορεί να ισοδυναμούν με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας υπό το Άρθρο 7 του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Μια έρευνα από το Δικαστήριο αυτό θα ήταν σωστή, αλλά η γεωπολιτική συμβιβαστικότητα του Δικαστηρίου ίσως την εμποδίσει.

Οι σύγχρονες οικονομικές κυρώσεις και αποκλεισμοί συγκρίνονται με τις μεσαιωνικές πολιορκίες πόλεων με σκοπό να τις εξαναγκάσουν να παραδοθούν. Οι κυρώσεις του 21ου αιώνα επιχειρούν να ‘γονατίσουν’ όχι μόνο μια πόλη, αλλά ανεξάρτητες χώρες. Μια διαφορά, ίσως, είναι ότι οι κυρώσεις του 21ου αιώνα συνοδεύονται από τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσω ‘fake news’, από επιθετικές δημόσιες σχέσεις και μια ψευδο-ρητορική για τα ανθρώπινα δικαιώματα με στόχο να δοθεί η εντύπωση ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα ως ‘σκοπός’, νομιμοποιούν εγκληματικά μέσα.

…Με λίγα λόγια: οι οικονομικές κυρώσεις σκοτώνουν.»

«Διεθνής Διαμεσολάβηση

…Κάποιοι πιστεύουν ότι συγκεκριμένες χώρες δε θέλουν να δουν ειρηνική επίλυση στο ζήτημα της Βενεζουέλας και προτιμούν να επιμηκύνουν την οδύνη των ανθρώπων της Βενεζουέλας, περιμένοντας να φτάσει η κατάσταση στο κατώφλι της ‘ανθρωπιστικής κρίσης’ και να πυροδοτήσει στρατιωτική επέμβαση.

…Σήμερα, εκατομμύρια κάτοικοι της Βενεζουέλας ανησυχούν ότι τα ξένα συμφέροντα ίσως προσπαθήσουν ξανά να χρηματοδοτήσουν ένα πραξικόπημα για να επιβάλουν μια νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση που θα πετάξει δημόσιες υπηρεσίες και θα καταστρέψει τις κοινωνικές κατακτήσεις. Αυτό θα μπορούσε να γεννήσει εμφύλιο πόλεμο, καθώς ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού εξακολουθεί να ταυτίζεται με τα ιδεώδη του ‘Τσαβισμού’…. Αυτοί που φωνάζουν ‘ανθρωπιστική κρίση,’ θα έπρεπε να εξετάσουν κατά πόσο ο οικονομικός πόλεμος και οι κυρώσεις δεν είναι κύρια αιτία.»

«Ανθρωπιστική κρίση και ανθρωπιστική επέμβαση

Μια καμπάνια φόβου των μέσων ενημέρωσης επιχειρεί να εξαναγκάσει τους παρατηρητές σε μια προκατειλημμένη άποψη ότι υπάρχει ‘ανθρωπιστική κρίση’ στη Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας. Ένας ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας πρέπει να είναι προσεκτικός για υπερβολές, έχοντας στον νου ότι ‘ανθρωπιστική κρίση’ είναι ένας τεχνικός όρος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί λανθασμένα ως πρόσχημα για στρατιωτική επέμβαση.

Αντί αυτού, η διεθνής αλληλεγγύη στους ανθρώπους της Βενεζουέλας θα έπρεπε να διευκολύνει την ελεύθερη ροή τροφής και φαρμάκων για να αντιμετωπιστεί η παρούσα έλλειψη. Η βοήθεια θα έπρεπε να είναι αυθεντικά ανθρωπιστική και να μην υποκρύπτει πολιτικούς σκοπούς.

Παρότι η κατάσταση στη Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας δεν έχει φτάσει ακόμη το κατώφλι της ανθρωπιστικής κρίσης, υπάρχει πείνα, υποσιτισμός, άγχος, στρες και μετανάστευση. Το κρίσιμο είναι να μελετηθούν οι αιτίες της κρίσης, οι οποίες συμπεριλαμβάνουν τους αγνοημένους παράγοντες των κυρώσεων, του σαμποτάζ, της απόκρυψης, της μαύρης αγοράς, του τεχνητού πληθωρισμού και της λαθρεμπορίας τροφίμων και φαρμάκων.

Η ‘κρίση’ στη Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας είναι μια οικονομική κρίση, που δε μπορεί να συγκριθεί με την ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα, την Υεμένη, τη Λιβύη, την Αραβική Δημοκρατία της Συρίας, το Ιράκ, την Αϊτή, το Μάλι, την Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, το νότιο Σουδάν, τη Σομαλία ή τη Μιανμάρ, μεταξύ άλλων. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν το 2017 η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας ζήτησε ιατρική βοήθεια από το Παγκόσμιο Ταμείο για την Αντιμετώπιση του AIDS, της Φυματίωσης και της Ελονοσίας, η έκκληση απορρίφθηκε, επειδή ‘εξακολουθεί να είναι μια χώρα με υψηλό εισόδημα… και γι΄αυτό, δε δικαιούται βοήθεια’. Στη διάρκεια της αποστολής του, ο Ανεξάρτητος Εμπειρογνώμονας συζήτησε τα ζητήματα των ελλείψεων τροφίμων και φαρμάκων με ειδικούς από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τροφής και του δόθηκαν ακριβή στοιχεία από την Οικονομική Επιτροπή για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική. Η έκθεση του Οργανισμού τον Δεκέμβριο του 2017 και η έκθεση του Μαρτίου του 2018 αναφέρουν κρίσεις τροφής σε 37 χώρες. Η Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας δεν είναι στη λίστα.

Είναι ακριβές να θυμηθούμε την κατάσταση τα χρόνια πριν από την εκλογή του Ούγκο Τσάβες, όταν το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επέβαλε στη Βενεζουέλα το «δόγμα της Ουάσινγκτον» -της αναμόρφωσης προγραμμάτων, της λιτότητας και των ιδιωτικοποιήσεων- που οδήγησαν σε μαζικές διαδηλώσεις και τη στρατιωτική διάλυσή τους, το 1989, αφήνοντας 3.000 νεκρούς. Η διαφθορά ήταν διαδεδομένη, και το 1993, ο πρόεδρος Κάρλος Πέρες απομακρύνθηκε για κατάχρηση. Η εκλογή Τσάβες το 1998 αντικατόπτριζε την απόγνωση για τη διαφθορά και τις νεοφιλελελεύθερες πολιτικές των δεκαετιών του ΄80 και του ΄90, και την απόρριψη του χάσματος ανάμεσα στους υπερ-πλούσιους και τους απόλυτα φτωχούς.»

Όλα τα παραπάνω, δεν τα έχει γράψει μέλος ή φίλος της κυβέρνησης Μαδούρο. Είναι αποσπάσματα από την αναφορά του Ανεξάρτητου Εμπειρογνώμονα των Ηνωμένων Εθνών Άλφρεντ ντε Ζάγιας, στον οποίο ανατέθηκε η αποστολή να βρεθεί στη Βενεζουέλα κα να εξετάσει την κατάσταση εκεί, από τις 26 Νοεμβρίου ως τις 4 Δεκεμβρίου 2017. Τον εξουσιοδότησε το ψήφισμα 36/4 του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ. Η έκθεσή του -του πρώτου εμπειρογνώμονα που βρέθηκε στη Βενεζουέλα τα τελευταία 21 χρόνια- εισάχθηκε στη συνεδρίαση του Συμβουλίου από τις 10 μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου 2018. Ο ίδιος δεν αρνείται στην αναφορά του τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν στη Βενεζουέλα. Αναζητά, όμως, τους «άλλους παίκτες» που επηρεάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, «τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, την Παγκόσμια Τράπεζα, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, υπερ-εθνικές εταιρίες και λόμπι όπως τα στρατιωτικά-βιομηχανικά-οικονομικά».

Σήμερα

Από την αποστολή του Ανεξάρτητου Εμπειρογνώμονα πέρασε ένας χρόνος. Τα γεγονότα στη Βενεζουέλα «τρέχουν». Τι λέει σήμερα ο ίδιος για όσα συμβαίνουν; Μαζί με τον Νόαμ Τσόμσκι και δεκάδες άλλους ανθρώπους υπογράφουν ανοιχτή επιστολή: «Η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών πρέπει να σταματήσει να αναμιγνύεται στις εσωτερικές υποθέσεις της Βενεζουέλας, ιδίως με σκοπό την ανατροπή της κυβέρνησης της χώρας. Οι ενέργειες της διοίκησης Τραμπ και των συμμάχων της στο ημισφαίριο είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επιδεινώσουν την κατάσταση στη Βενεζουέλα, οδηγώντας σε ανθρώπινη οδύνη, βία και αστάθεια…. Αναγνωρίζοντας τον πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης Χουάν Γκουαϊδό ως τον νέο πρόεδρο της Βενεζουέλας -κάτι παράνομο σύμφωνα με το καταστατικό του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών- η διοίκηση Τραμπ έχει επιταχύνει δραματικά την πολιτική κρίση στη Βενεζουέλα με την ελπίδα να διχάσει τον στρατό της χώρας και να πολώσει παραπάνω τον λαό, αναγκάζοντάς τον να διαλέξει πλευρά.»

Όσο για τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης, ο Άλφρεντ ντε Ζάγιας λέει σε συνέντευξή του στην Έιμι Γκούντμαν από το Democracy Now, «Τα συστημικά μέσα ενημέρωσης είναι συνένοχα σε αυτή την απόπειρα πραξικοπήματος. Τα συστημικά μέσα ενημέρωσης προετοίμασαν μέσω fake news μια ατμόσφαιρα για να δεχτεί η κοινή γνώμη αυτή την αλλαγή καθεστώτος που επιβάλλεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες στον λαό της Βενεζουέλας επειδή, τελικά, υποτίθεται ότι είναι για το καλό τους. Τα τελευταία χρόνια έχουμε στην πραγματικότητα μια εκστρατεία των μέσων ενημέρωσης εναντίον της Βενεζουέλας.» Και για το σενάριο των νέων εκλογών στη Βενεζουέλα -εκλογές έγιναν στη χώρα τον περασμένο Μάιο και τις μποϊκόταρε μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης- «αν γίνουν εκλογές αύριο και κερδίσει η κυβέρνηση, δε θα τις αναγνωρίσει η αντιπολίτευση -αν κερδίσει η αντιπολίτευση, δε θα τις αναγνωρίσει η κυβέρνηση. Αυτό είναι αδιέξοδο.»

Σημείωση: Στην Ευρωπαϊκή Ένωση -μέλος της οποίας είναι και η Ελλάδα- η επίσημη στάση κυβερνήσεων και οργάνων κυμαίνεται από αναγνώριση του Γκουαϊδό ως «μεταβατικού προέδρου -η Βενεζουέλα έχει εκλεγμένο πρόεδρο- μέχρι την απαίτηση να προκηρυχθούν πρόωρες εκλογές -στη Βενεζουέλα έγιναν εκλογές πριν από λίγους μήνες.

Για όσα συμβαίνουν στη χώρα της Λατινικής Αμερικής, ο καθένας μπορεί να έχει την άποψή του. Μπορεί να τη βασίζει σε αυτά που «άκουσε», σε αυτά που «είδε στην τηλεόραση», ή σε ανάλυση που αναζητά αίτια σε μια σύνθετη πραγματικότητα. Στη Βενεζουέλα απέτυχε ο σοσιαλισμός, ή η οικονομική κρίση συνδέεται με τον καπιταλισμό και τη σχεδόν απόλυτη εξάρτηση της χώρας από το πετρέλαιο; Μπορεί να συνυπάρξει μακροπρόθεσμα κυβερνητικό σχέδιο για όφελος των πολλών, με διατήρηση του ελέγχου στρατηγικών τομέων της οικονομίας από τον ιδιωτικό παράγοντα; Μπορούν κοινωνικές κατακτήσεις να εδραιωθούν και να διευρυνθούν, χωρίς συνολική αλλαγή του συστήματος;

Αλλά, πάνω από όλα αυτά τα ερωτήματα, το πιο σημαντικό: ό, τι κι αν συμβαίνει στη Βενεζουέλα, και κάθε Βενεζουέλα αυτού του κόσμου, έχει δικαίωμα οποιαδήποτε άλλη χώρα να επεμβαίνει σε αυτή, για οποιονδήποτε λόγο, με οποιονδήποτε τρόπο; Και αν όχι, μπορούν οι υπόλοιποι να κρατούν «ίσες αποστάσεις»; Ή, μήπως, όπως λένε οι στίχοι, κάποιες στιγμές, πολύ απλά, «δεν υπάρχει ουδετερότητα εδώ -με ποια πλευρά είσαι;».

www.ert.gr