«Τυχαία γεγονότα»

της Μάχης Μαργαρίτη

Στις 2 Σεπτεμβρίου, μια τεράστια πυρκαγιά αποτέφρωσε το Εθνικό Μουσείο της Βραζιλίας στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Δεν καταστράφηκε μόνο το ιστορικό κτίριο, αλλά και το μεγαλύτερο μέρος μιας τεράστιας και αναντικατάστατης συλλογής ενός μουσείου που δύο μήνες νωρίτερα γιόρταζε τους δύο αιώνες ζωής του.

«Ήταν 200 χρόνια από την κληρονομιά της χώρας. 200 χρόνια μνήμης. 200 χρόνια επιστήμης. 200 χρόνια πολιτισμού και παιδείας», είπε μία από τις διευθύντριές του. 20 εκατομμύρια εκθέματα, ιστορία 11.000 χρόνων. Ιστορία, όχι της Βραζιλίας. Ιστορία της ανθρωπότητας. Η παλιότερη

συλλογή αρχαίων της Αιγύπτου στην Αμερική, μαζί με αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά εκθέματα που επέζησαν της καταστροφής της Πομπηίας. Τα αρχαιότερα ανθρώπινα απολιθώματα που έχουν ανακαλυφθεί στη Λατινική Αμερική, αυτά της «Λουσία», γνωστής ως «πρώτου βραζιλιάνου», ηλικίας περίπου 12.500-13.000 χρόνων. Μια ανεκτίμητη συλλογή από 100.000 κολομβιανά εκθέματα, μούμιες από τις Άνδεις, υφάσματα και κεραμικά από την Αμερική. Όπως και καταγραμμένα ιστορικά ντοκουμέντα δύο αιώνων ιστορίας της Βραζιλίας -αποκαΐδια βρέθηκαν τρία χιλιόμετρα μακριά. Το κτίριο όπου στεγαζόταν το μουσείο ήταν στο παλάτι στο οποίο ανακηρύχτηκε η ανεξαρτησία της χώρας το 1822, εκεί όπου συγκλήθηκε η πρώτη Εκλογική Συνέλευση της Δημοκρατίας της Βραζιλίας το 1890, σημαίνοντας το τέλος του πορτογάλου αυτοκράτορα.

Πώς ξέσπασε η πυρκαγιά; Ερευνάται. Πιθανά κάποιο ατύχημα στο εσωτερικό του μουσείου. Ήταν αυτή η αιτία της καταστροφής; Σύμφωνα με τα στοιχεία, το μουσείο δεν είχε σύστημα πυρόσβεσης. Οι κρουνοί έξω από το κτίριο βρέθηκαν άδειοι. «Διαδοχικές κυβερνήσεις δεν έδιναν πόρους, δεν επένδυαν σε υποδομές», είπε ένας καθηγητής-εργαζόμενος στο μουσείο. Τα τελευταία χρόνια ο προϋπολογισμός για το μουσείο μειώθηκε κατά το ένα τρίτο. Είχε παραμεληθεί από διαδοχικές κυβερνήσεις, είπαν στελέχη του. Το μουσείο είχε ζητήσει χρήματα για επισκευές, που δεν είχαν δοθεί -την ίδια ώρα χρηματοδοτούνταν αδρά υποδομές για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2014 και τους Ολυμπιακούς του 2016.

Η καταστροφή, λοιπόν, δε συνέβη σε μια νύχτα. Όπως συνήθως συμβαίνει.

Εμπορικό κέντρο, Κεμέροβο

Στο εμπορικό κέντρο Ζίμναγια Βίσνια στην πόλη Κεμέροβο της Ρωσίας, στις 25 Μαρτίου ξέσπασε πυρκαγιά. Η φωτιά προκάλεσε τον θάνατο 64 ανθρώπων -οι 41 ήταν παιδιά. Πολλά από τα θύματα βρίσκονταν στα σινεμά του κέντρου -η ώρα ήταν 4 το απόγευμα.

Η πυρκαγιά οφείλεται πιθανά πρόβλημα σε πρόβλημα κάποιου ηλεκτρικού κυκλώματος. Το σύστημα συναγερμού δεν ενεργοποιήθηκε. Οι πόρτες κινδύνου παρέμειναν κλειστές παγιδεύοντας ανθρώπους στις αίθουσες των σινεμά. Το εμπορικό κέντρο φέρεται να μην είχε λάβει άδεια από το αρμόδιο υπουργείο το 2013 επειδή δεν πληρούσε τις προδιαγραφές ασφαλείας -παρόλα αυτά άνοιξε, και μάλιστα επεκτάθηκε με νέα πτέρυγα. Η επένδυση έφερε χρέη, και η διοίκηση άρχισε περικοπές. Φύλαξη και καθαριότητα ανατέθηκαν σε ιδιωτικές εταιρίες, μειώθηκαν οι φύλακες, μειώθηκε η συντήρηση. Οι πόρτες του σινεμά κλειδώνονταν για να μη μπορούν επισκέπτες να μπαίνουν χωρίς εισιτήριο. Αυτά λένε τα ρεπορτάζ. Και, επιπλέον, το 2016, ήρθε σε ισχύ νόμος που έδινε σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις «μορατόριουμ» κάποιων ετών για μια σειρά ελέγχων. Το εμπορικό κέντρο -έκτασης 23.000 τετραγωνικών μέτρων- χαρακτηρίστηκε «μικρή επιχείρηση» και απέφυγε τους ελέγχους. Στη «μητέρα-εταιρία» της διαχειρίστριας έχει μετοχές ο δισεκατομμυριούχος Ντένις Στενγκέλοφ, συνιδιοκτήτης μιας από τις μεγαλύτερες εταιρίες «γρήγορων γευμάτων» της Ρωσίας, με έδρα του την Αυστραλία. Φωτογραφίες του ίδιου και της οικογένειάς του σε ιδιωτικά τζετ και θέρετρα χειμερινών διακοπών ήρθαν στην κυκλοφορία. Η ιστοσελίδα Life έγραψε, «Ο Στενγκέλοφ ξοδεύει για τα παιδιά του που ζουν στην Αυστραλία και ταξιδεύουν στον κόσμο, αλλά φαίνεται ότι αποφάσισε να κάνει οικονομία στο εμπορικό του κέντρο». Στο Κεμέροβο, «την πιο φτωχή πόλη της Σιβηρίας» το 2015.

Πύργος Γκρένφελ, Λονδίνο

Αλλά πόσο διαφορετικά είναι τα πράγματα στη «δεύτερη πιο πλούσια πόλη του κόσμου», το Λονδίνο; Στις 14 Ιουνίου 2017, ξέσπασε πυρκαγιά στο 24ώροφο συγκρότημα διαμερισμάτων «Πύργος Γκρένφελ» στο δυτικό τμήμα της πόλης. 72 νεκροί, ανάμεσά τους πολλά παιδιά. Η φωτιά έκαιγε για 60 ώρες μέχρι να κατασβεστεί. Ένα ατύχημα, μια δυσλειτουργία ενός ψυγείου σε ένα διαμέρισμα, ήταν αρκετό για να «λαμπαδιάσει» το κτίριο, εξαιτίας του εύφλεκτου υλικού με το οποίο ήταν επενδυμένο εξωτερικά. Η επένδυση που είχε χρησιμοποιηθεί περιείχε υλικό το οποίο δεν ήταν κατάλληλο για τόσο ψηλό κτίριο. Κι όμως, επειδή ήταν φθηνότερο, τοποθετήθηκε. «Για να βελτιωθεί ενεργειακά», στο πλαίσιο, βέβαια, του gentrification, του λεγόμενου «εξευγενισμού», μια και το συγκρότημα των κατοικιών δεν «ταίριαζε» με τα πολυτελέστερα κτίρια των κοντινών συνοικιών. Στα διαμερίσματα έμεναν κυρίως άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα. Σχεδιασμένο το 1967 ως δημοτικές κατοικίες για οικονομικά ευάλωτους, ανακαινίστηκε τα τελευταία χρόνια. Το διαχειριζόταν το τοπικό δημοτικό συμβούλιο και το συμβούλιο διαχείρισης του κτιρίου. Επί χρόνια, η Ομάδα Δράσης Γκρένφελ που είχαν συγκροτήσει κάτοικοι του κτιρίου, προειδοποιούσε για ελλείψεις στην πυρασφάλεια. Το ίδιο και ανεξάρτητος εκτιμητής. Το ίδιο και η Αρχή Σχεδιασμού για Έκτακτα Γεγονότα. Τέσσερις υπουργοί φέρονται να είχαν ενημερωθεί για το πρόβλημα. Τίποτα δεν έγινε. Την ίδια ώρα, ο προϋπολογισμός της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας του Λονδίνου μειωνόταν, στο πλαίσιο περικοπών. Τουλάχιστον δέκα σταθμοί έκλεισαν. Ενώ, για να «εξοικονομηθούν 66 εκατομμύρια λίρες» ιδιωτικοποιούνταν το πρόγραμμα εκπαίδευσης της υπηρεσίας. Ο αξιωματικός της Πυροσβεστικής Μάικλ Ντόουντεν, ο πρώτος που βρέθηκε στον τόπο της πυρκαγιάς, είπε στην ανάκρισή του ότι δε μπορούσε να θυμηθεί «οποιαδήποτε στιγμή που να είχα πραγματικά συμμετάσχει σε εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο θα διευκόλυνε αυτόν τον στόχο» -δηλαδή, τον στόχο να διαχειριστεί η υπηρεσία σύνθετες καταστάσεις, όπως την περίπτωση της φωτιάς σε τέτοιου είδους κτίριο.

«Όλες μας οι προειδοποιήσεις έπεφταν σε αυτιά κωφών», έγραψε η Ομάδα Δράσης Γκρένφελ. «Μια τέτοια καταστροφή ήταν αναπόφευκτη, και, απλώς, θέμα χρόνου.»

Τρεις καταστροφές, σε τρία διαφορετικά σημεία του πλανήτη. Διαφορετικές, αλλά και τόσο όμοιες. Ανάλογα «συμβάντα» προστίθενται στη λίστα. Που μεγαλώνει συνεχώς. Τυχαία γεγονότα, ή χρονικά προαναγγελθέντων θανάτων; Στον αναπτυγμένο, και στον αναπτυσσόμενο κόσμο, μπορούν να συνυπάρξουν ιδιωτικό κέρδος και δημόσιο καλό; Περικοπές και κοινωνική ανάπτυξη; Λιτότητα και προστασία των πολλών; Πίσω από κάθε «έκτακτο», «απρόβλεπτο» γεγονός, θα βρει κανείς, χρησιμοποιώντας αυτό που ονομάζουμε «σκέψη με τη λογική», αίτια. Άρα και ευθύνες. Ακόμη κι αν δεχτεί, όμως, κάποιος την ύπαρξη αστάθμητων παραγόντων, γι΄ αυτό υπάρχουν -θεωρητικά- τα οργανωμένα κράτη: για να αντιμετωπίζουν το έκτακτο, για να διαχειρίζονται το «έξω από τα συνηθισμένα». Γι΄αυτό οι πολίτες -σε αυτό το σύστημα αστικής οργάνωσης, που δεν το έχουν επιλέξει- διδάσκονται από μικρή ηλικία ότι πρέπει να εκχωρούν ελευθερίες : επειδή, σε αυτό το «κοινωνικό συμβόλαιο» το αντάλλαγμα -θεωρητικά- είναι η προστασία τους. Αλλά τα συμβόλαια έχουν όρους. Και όταν οι όροι τους παραβιάζονται όλο και πιο συχνά, όλο και πιο πολύ, σε ένα οικονομικό σύστημα που διευρύνει συνεχώς την ανισότητα -και δε θα σταματήσει να το κάνει- κάποτε ο δεύτερος -υποχρεωτικά- συμβαλλόμενος, δε θα τα δέχεται πια. Οι γονείς σε κάθε Κεμέροβο αυτού του κόσμου, που χαιρέτισαν τα παιδιά τους πριν πάνε να δουν μια ταινία, και δεν τα ξαναείδαν, οι άνθρωποι στους Πύργους Γκρένφελ αυτού του κόσμου, κάποτε δε θα δέχονται πια ότι αυτή είναι η πραγματικότητα στην οποία πρέπει να ζήσουν. Το ερώτημα δεν είναι πότε θα δείξουν την οργή τους. Το ερώτημα είναι, πού θα τη στρέψουν. Και εδώ αρχίζει μια άλλη, μεγάλη συζήτηση.

www.ert.gr