Σπήλαιο Θεόπετρας: Ένα μνημείο στα Τρίκαλα με πλούσια ιστορία και ενδιαφέροντα ευρήματα

Το σπήλαιο Θεόπετρας βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά του ασβεστολιθικού βράχου, που υψώνεται στην Θεόπετρα, περίπου 4χλμ έξω από την Καλαμπάκα. Το εσωτερικό του αποτελείται από μια κύρια αίθουσα 500 τ.μ. περίπου με μικρές κόγχες στην περιφέρεια. Το σπήλαιο αυτό είναι το πρώτο που ανασκάπτεται στη Θεσσαλία και το μόνο μέχρι στιγμής σε όλη την Ελλάδα με συνεχείς ανθρωπογενείς επιχώσεις που ξεκινούν από τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή και φθάνουν μέχρι το τέλος της Νεολιθικής (3000 π.Χ.). Εκτιμάται, δε ότι

άρχισε να κατοικείται κατά τη Μέση Παλαιολιθική Εποχή, η οποία ξεκινά περίπου πριν 130.000 χρόνια.

Το τελευταίο διάστημα το σπήλαιο είναι κλειστό, εξαιτίας κάποιων καταπτώσεων βράχων εξωτερικά του σπηλαίου. Η απαγόρευση εισόδου σχετίζεται με την ασφάλεια του κοινού, ενώ σύμφωνα με όσα δήλωσε στο στούντιο Τρικάλων της ΕΡΤ ο αρχαιολόγος και διευθύντρια του τμήματος παλαιοντολογίας του υπουργείου Πολιτισμού κ. Νίνα Κυπαρίσση έχει εκπονηθεί μελέτη για την αποκατάσταση, η οποία όμως έχει υψηλό κόστος. Έτσι θα παραμείνει κλειστό το σπήλαιο έως ότου βρεθεί μία λύση.

Λειτουργεί ωστόσο το μουσείο, στο οποίο εκτίθενται τα ευρήματα του σπηλαίου. Το μουσείο είναι από τα λίγα στην Ελλάδα, που αναφέρεται αποκλειστικά στην πρώιμη προϊστορία του ανθρώπου. Είναι δηλαδή κατά κάποιο τρόπο θεματικό, όπως για παράδειγμα το μουσείο της Ολυμπίας, ή των Δελφών, που αναφέρονται αποκλειστικά στα ευρήματα συγκεκριμένων αρχαιολογικών χώρων. Εντός του μουσείο υπάρχουν ζωγραφικές αναπαραστάσεις για τη ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής, με πληροφορίες για τον τρόπο που δούλευαν, που ζούσαν, με πληροφορίες για το συγκεκριμένο περιβάλλον και απεικονίσεις της στρωματογραφίας του σπηλαίου.

Επίσης υπάρχουν εντός του μουσείου αναπαραστάσεις για την ανασκαφή στο σπήλαιο, για το οποίο έχουν γίνει αρκετές και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες αναλύσεις, έτσι ώστε το σπήλαιο και το μουσείο να μπουν στον πανευρωπαϊκό χάρτη. Εξάλλου, εντός του σπηλαίου υπάρχει το αρχαιότερο ανθρώπινο αποτύπωμα πανευρωπαϊκά.

Τέφρα από ηφαίστεια

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι αναλύσεις που έγιναν έδειξαν ότι στον χώρο του σπηλαίου εντοπίστηκαν κατάλοιπα τέφρας από ηφαίστεια, από την Ιταλία και τη Νίσυρο. Βάσει της τέφρας έγινε χρονολόγηση των εκρήξεων των ηφαιστείων, οπότε εμμέσως, σύμφωνα και με όσα δήλωσε η κ. Κυπαρίση έχουμε εμμέσως και χρονολόγηση των στρωμάτων στο ίδιο το σπήλαιο. Η τέφρα έφτασε προφανώς μέσω του αέρα, ενώ ο προσδιορισμός του ηφαιστείου έγινε από την ανάλυση της σύνθεσης της τέφρας από ειδικούς επιστήμονες.

Το σπήλαιο

Το ίδιο το σπήλαιο βέβαια είναι εξαιρετικά εντυπωσιακό, όχι μόνο εκ της θέσης του (στη βορειοανατολική πλευρά ασβεστολιθικού βράχου) αλλά κυρίως εκ των ευρημάτων. Στο μουσείο εκτίθενται τέσσερα ανθρώπινα αποτυπώματα ποδιού, τα αρχαιότερα που έχουν βρεθεί πανευρωπαϊκά. Ανήκουν πιθανώς σε Νεάντερνταλ. Εάν οι διαστάσεις τους είναι οι πραγματικές ανήκουν πιθανώς σε παιδιά 4 έως 5 ετών. Βέβαια, σύμφωνα με την κ. Κυπαρίσση επειδή όλα τα ευρήματα υπέστησαν συρρίκνωση ενδέχεται να μιλάμε για μεγαλύτερα άτομα. Πάντως, μετά την ανασκαφή, από τους βασικούς στόχους ήταν η ανάδειξη των πελμάτων, με τρόπο που να προστατεύονται, οπότε από πάνω υπάρχει γυάλινη επιφάνεια, από άθραυστο γυαλί, πάνω στην οποία περπατά ο επισκέπτης του μουσείου και βλέπει κάτω τα ανθρώπινα αποτυπώματα ποδιών.

Επίσης, εντός του σπηλαίου, τα βαθιά κι παλαιά στρώματα πιθανότατα ανταποκρίνονται σε Νεάντερνταλ. Οι ειδικοί αρχαιολόγοι κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα και από την από την τεχνολογία των λίθινων εργαλείων που έχουν βρεθεί, ενώ μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί σκελετικό κατάλοιπο.

Μέχρι τη Νεολιθική περίοδο

Από τις ανασκαφές και τη μελέτη των στοιχείων οι επιστήμονες κατέληξαν ότι το σπήλαιο είναι τμήμα οικισμού που φτάνει μέχρι και την Νεολιθική περίοδο. Μάλιστα, σύμφωνα με την κ. Κυπαρίσση, σε ό,τι αφορά την τελευταία περίοδο χρήσης, τη Νεολιθική δηλαδή, που είναι πλούσια σε ευρήματα, στην περίπτωση της Θεόπετρας, δεν υπάρχει το πάχος των επιχώσεων, υπάρχει όμως πλούτος ευρημάτων. Κεραμική όλων των εποχών, αποδεικνύεται ότι υπάρχουν επαφές με άλλους οικισμούς της Θεσσαλίας και καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι ακόμη και στη Νεολιθική εποχή αντιμετωπίζεται με δέος.

Πρέπει, δε σύμφωνα με τα στοιχεία να επισκέπτονταν τον οικισμό της Θεόπετρας κάτοικοι άλλων οικισμών για προσφορές, ενώ είναι σημαντικό ότι έχουν βρεθεί στη διάρκεια των ανασκαφών αντικείμενα από τα Βαλκάνια.

Εν κατακλείδι, στο σπήλαιο, μεταξύ άλλων, βρέθηκαν λίθινα εργαλεία Παλαιολιθικής – Μεσολιθικής και Νεολιθικής Εποχής, κεραμικά ευρήματα Νεολιθικά, οστέινα εργαλεία, κοσμήματα από όστρεο, ένα μοναδικό για τον ελλαδικό χώρο χρυσό κόσμημα της Παλαιολιθικής, της Μεσολιθικής και της Νεολιθικής περιόδου, καθώς και τα περίφημα ανθρώπινα αποτυπώματα της Θεόπετρας που χρονολογούνται στα 130.000 χρόνια πριν από σήμερα και αποτελούν σπανιότατο εύρημα όχι μόνο για τον ελλαδικό αλλά και για τον ευρωπαϊκό χώρο.
Όλα τα παραπάνω βέβαια, καθιστούν την εξεύρεση λύσης σχετικά με της καταπτώσεις βράχων εξωτερικά του σπηλαίου επιτακτική. Τέλος, να σημειωθεί ότι το σπήλαιο είναι επισκέψιμο τα τελευταία χρόνια καθημερινά από τις 8 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι, πλην της Δευτέρας.