«Λόγοι στην ανακομιδή των λειψάνων του Ιωάννου του Χρυσοστόμου»: γράφει ο Χαράλαμπος Στεργιούλης

ΕΝΑΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ,

ΜΙΑ ΜΕΛΕΤΗ
Επιμέλεια: Μαρία Σφυρόερα

Το ενδιαφέρον μου για το πρόσωπο του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προκλήθηκε, όταν εντελώς τυχαία διάβασα κάποιους από τους λόγους του· πραγματικά γοητεύτηκα.

Το γεγονός, επίσης, πως ο Χρυσόστομος υπήρξε μία δυναμική προσωπικότητα, προικισμένη με έκτακτα χαρίσματα, ακέραιη και ασυμβίβαστη, που διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στην εποχή του, κίνησε το ενδιαφέρον μου, κατά την περίοδο των φοιτητικών μου χρόνων, για το πρόσωπο του, το βίο και την πολιτεία του.

Ανάμεσα στα κείμενα

που αναζήτησα για τον Χρυσόστομο, ήταν και οι εγκωμια­στικοί λόγοι που εκφωνήθηκαν από επιφανείς βυζαντινούς ρήτορες με αφορμή το γεγονός της ανακομιδής του λειψάνου του. Αργότερα, με την παρότρυνση του πανεπιστημιακού δασκάλου μου κ. Βασίλη Κατσαρού,-ομότιμου σήμερα καθηγητή Μεσαιωνικής Ελληνικής Φιλολογίας του Α.Π.Θ.- οι συγκεκριμένοι λόγοι έγιναν το αντικείμενο μελέτης της διδακτορικής διατριβής μου.

Έτσι λοιπόν, η παρούσα μελέτη υποβλήθηκε ως διδακτορική διατριβή τον Ιούλιο του 2009 στο τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. με τον τίτλο «Λόγοι στην ανακομιδή των λειψάνων του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Συμβολή στη μελέτη της ταφικής επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών». Στο διάστημα που μεσολάβησε έγιναν οι απαραίτητες διορθώσεις και η αναγκαία βιβλιογραφική ενημέρωση με νεώτερα άρθρα και μελέτες.

Σκοπός τής μελέτης είναι η συνεισφορά στο χώρο της επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών μέσα από την εξέταση και μελέτη των εγκωμιαστικών λόγων που εκφωνήθηκαν από τους βυζαντινούς ρήτορες με αφορμή την ανάμνηση του γεγονότος της ανακομιδής του λειψάνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου από τα Κόμανα του Πόντου στην Κωνσταντινούπολη (27 Ιανουαρίου 428).

Στην εισαγωγή, παρουσιάζονται συγκεντρωτικά οι εγκωμιαστικοί λόγοι, οι οποίοι έχουν γραφεί σε περιπτώσεις ανακομιδής του λειψάνου ενός αγίου ή με την ευκαιρία της μεταφοράς ενός κειμηλίου κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Οι λόγοι αυτοί εξετάζονται συνοπτικά και επιχειρείται η σύνθεση της τυπικής αφηγηματικής δομής την οποία ακολουθούν.

Στο πρώτο και μεγαλύτερο σε έκταση μέρος, εξετάζονται οι λόγοι οι αφιερωμένοι στην ανακομιδή του λειψάνου του Ιωάννη του Χρυσοστόμου. Αρχικά, δίνονται στοιχεία για τους συγγραφείς των λόγων (Κοσμά Βεστίτωρα, Νικήτα Δαβίδ Παφλαγόνα, Κωνσταντίνο Ζ΄ τον Πορφυρογέννητο, Συμεών Μεταφραστή και έναν ανώνυμο συγγραφέα), τη χειρόγραφη παράδοση και τις πηγές των λόγων. Στη συνέχεια επιχειρείται η προσέγγιση των λόγων από τη ρητορική τους πλευρά και αναζητούνται τα στοιχεία εκείνα που τους εντάσσουν στο χώρο της επιδεικτικής ρητορείας.

Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζονται τα σχήματα λόγου και εκφραστι­κά μέσα που εντοπίζονται στους συγκεκριμένους λόγους. Σε αυτά ανήκουν τα σχήματα λέξεως, τα σχήματα διανοίας, οι λεκτικοί τρόποι ως μέσο έκφρασης, τα σχήματα τα σχετικά με τη συντακτική ακολουθία ή γραμματική συμφωνία των όρων μέσα σε ένα κώλο ή σε μία πρόταση και οι σύνθετες λέξεις. Η μελέτη τους επιτρέπει να αντιληφθούμε τη γλώσσα κειμένων στη ρητορική της διάσταση.

Τέλος, καθώς η παράθεση αγιογραφικών χωρίων ήταν συνηθισμένη πρακτική των εκκλησιαστικών ρητόρων εκείνης της εποχής, παρατίθενται χωρία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, τα οποία χρησιμοποιούν οι ρήτορες των μελετώμενων λόγων.

Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης

Το βιβλίο Λόγοι στην ανακομιδή των λειψάνων του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Συμβολή στη μελέτη της ταφικής επιδεικτικής ρητορικής των βυζαντινών (2009) κυκλοφορεί από το Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στη σειρά «Βυζαντινά Κείμενα και Μελέτες», αρ. 52. (σελ.: 376 & πίνακες σελ. 52, τιμή: 30,00 €).

Ο ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥΛΗΣ γεννήθηκε και ζει στη Λάρισα. Αποφοίτησε από το 1ο Γενικό Λύκειο Λάρισας. Πτυχιούχος του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος σπουδών κλάδου Μεσαιωνικής Ελλη­νικής Φιλολογίας του τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.και διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει συμμετάσχει ως σύνεδρος και εισηγητής σε διάφορα διεθνή επιστημονικά συνέδρια και ημερίδες. Εργασίες του έχουν δημοσιευτεί σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα επιστημονικά περιοδικά.
Μέλος της Ελληνικής Παλαιογραφικής Εταιρείας, Ειδικός Γραμματέας του Δ. Σ. της Φιλολογικής Ιστορικής Αρχαιολογικής Λαογραφικής Εταιρείας Θεσσαλίας (Φ.Ι.Α.Λ.Ε.Θ) κατά τα έτη 2014-2016 και πρόεδρός της από το 2016. Μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής και εισηγητής στα Μικρά Σεμινάρια που διοργάνωσε η ΕΡΤ σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Συντονιστής και μέλος της οργανωτικής επιτροπής των επιστημονικών ημερίδων Λαρισαϊκών Αγιολογικών Σπουδών κατά τα έτη 2011-2016.
Υπηρετεί, από το 2000 και μέχρι σήμερα, ως φιλόλογος στα Ιδιωτικό Γυμνάσιο-Λύκειο των εκπαιδευτηρίων Ν. Μπακογιάννη και από το 2016 διδάσκει στο Διαπανεπιστημιακό-Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών του Παιδαγωγικού Τμήματος του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.