«Ήρωας ή ένοχος;» – Η αναταραχή μετά την προβολή μιας τηλεταινίας στη Γερμανία

Την περασμένη Δευτέρα, τηλεθεατές στη Γερμανία και άλλες τέσσερις χώρες, παρακολούθησαν μια τηλεταινία στο κανάλι ARD, και μετά ψήφισαν. Ένας πιλότος μαχητικού αγνοεί τις εντολές και καταρρίπτει ένα επιβατηγό αεροσκάφος σε αεροπειρατεία, για να αποτρέψει τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων στο έδαφος. Οι 164 επιβάτες σκοτώνονται. Είχε ο πιλότος το δικαίωμα να πάρει αυτή την απόφαση; Πάνω από το 80% των εκατοντάδων χιλιάδων που ψήφισαν, είπαν «αθώος». Ενάντια σε ένα βασικό άρθρο του γερμανικού συντάγματος, που δεν επιτρέπει στον στρατό να λάβει ανάλογη απόφαση.

της Μάχης Μαργαρίτη

Η

τηλεταινία είχε τον τίτλο, «Τρόμος – Εσύ αποφασίζεις». Προβλήθηκε βράδυ Δευτέρας -ημέρα και ώρα παραδοσιακά υψηλής τηλεθέασης. Με ένα «σενάριο τρόμου», όπως έγραφε στην ιστοσελίδα του το γερμανικό δίκτυο της DW. «Τρομοκράτες κάνουν αεροπειρατεία σε επιβατηγό αεροσκάφος με 164 επιβάτες και απειλούν να το καταρρίψουν σε στάδιο ποδοσφαίρου γεμάτο με 70.000 ανθρώπους. Μετά από πολλές αποτυχημένες απόπειρες να αναγκάσουν το αεροσκάφος να προσγειωθεί, τελικά ένας γερμανός στρατιώτης το καταρρίπτει, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν όλοι οι επιβάτες, αλλά να σωθούν χιλιάδες άλλες ζωές.»

Η τηλεταινία και η ψηφοφορία

Το φιλμ βασίστηκε στο έργο ενός πολυδιαβασμένου γερμανού συγγραφέα αστυνομικών βιβλίων, του Φέρντιναρντ φον Σίραχ, εγγονού του ηγέτη της χιτλερικής νεολαίας National Youth.

Το τηλεοπτικό κοινό είδε τη δίκη. Άκουσε την κατάθεση του πιλότου και παθιασμένους λόγους από την υπεράσπιση και την εισαγγελία. Το δίλημμα ήρθε στο τέλος. Οι τηλεθεατές κλήθηκαν να ψηφίσουν και να αποφασίσουν. «Ήρωας ή ένοχος ο πιλότος;»

Στη Γερμανία μόνο, ψήφισαν τηλεφωνικά ή μέσω διαδικτύου, 609.000 άνθρωποι. Πάνω από το 86% όσων συμμετείχαν, είπαν, «αθώος» ο πιλότος, θεωρώντας ότι πήρε τη σωστή απόφαση. Μόλις το 13% τον βρήκαν ένοχο και τάχθηκαν υπέρ της φυλάκισής του για φόνο.

6,88 εκατομμύρια τηλεθεατές είδαν την τηλεταινία, πολλοί περισσότεροι από τους σταθερούς τηλεθεατές της συγκεκριμένης ζώνης. Ακολούθησε συζήτηση στο στούντιο, την οποία παρακολούθησαν 6,5 εκατομμύρια γερμανοί -αριθμός ρεκόρ για πολιτική εκπομπή. Ταυτόχρονα, την προβολή παρακολουθούσε το κοινό σε Αυστρία, Ελβετία, Σλοβακία και Τσεχία.

Η τηλεδίκη

«Αν δεν πυροβολήσω, χιλιάδες θα πεθάνουν», φωνάζει ο πιλότος, και εκτοξεύει τον πύραυλο, αγνοώντας τις εντολές που του δίνονται. Το αεροσκάφος συντρίβεται σε άλλο σημείο. Σκοτώνονται όλοι οι επιβάτες. Οι θεατές στο γήπεδο, δεν έχουν ιδέα για το τι έχει συμβεί.

«Να μπουν οι αρχές πάνω από την κοινή λογική; Αν τον κρίνετε ένοχο, δε μπορούμε να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας ενάντια στους τρομοκράτες», είπε η υπεράσπιση του πιλότου.

«Δεν είναι ήρωας. Η απόφασή του ήταν απόφαση ενάντια στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αν τον αθωώσετε, αποφασίζετε ότι αυτοί οι άνθρωποι (στο αεροσκάφος) δεν έχουν αξία», είπε η εισαγγελία.

Ένας από τους υπέρμαχους της αθωότητας του πιλότου ήταν και ο πρώην υπουργός Άμυνας της χώρας από το CDU της Άγκελα Μέρκελ, Γιόζεφ Γιουνγκ, που είχε πει παλαιότερα ότι θα διέταζε την κατάρριψη ενός αεροσκάφους σε ανάλογη κατάσταση, παρά την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, προκειμένου να σωθούν περισσότεροι πολίτες. Άποψη που επιβεβαίωσε στη συζήτηση που ακολούθησε στη δημόσια τηλεόραση ARD μετά την προβολή.

Αντίθετα, σε συνέντευξή του, ο συγγραφέας του έργου, ο Φέρντιναρντ φον Σίραχ, τόνισε ότι και ο ίδιος θα είχε βρει τον πιλότο ένοχο, και πως σέβεται την αρχή, «η αξιοπρέπεια του ανθρώπου είναι απαραβίαστη».

Θα μπορούσε ο γερμανικός στρατός να καταρρίψει επιβατηγό αεροσκάφος σε περίπτωση αεροπειρατείας; Όχι, με βάση το σύνταγμα της χώρας

Ψήφος ενάντια στο σύνταγμα

Πάνω από 8 στους 10, έκριναν αθώο τον πιλότο. Αλλά η απόφασή τους έρχεται σε ευθεία αντίθεση με μια βασική αρχή του μεταπολεμικού συντάγματος της Γερμανίας. Σύμφωνα με το οποίο, αν αεροπειρατές καταλάμβαναν γερμανικό αεροσκάφος, νομικά δε θα επιτρεπόταν στον στρατό να το καταρρίψει.

Μετά τις επιθέσεις στις ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο του 2001, «άνοιξε» στη χώρα η συζήτηση για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί ένα αεροσκάφος σε αεροπειρατεία. Γερμανοί πολιτικοί ήθελαν έναν νόμο για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Και προσπάθησαν να τον «περάσουν».

Στις αρχές του 2005 εγκρίθηκε ο νόμος για την αεροπορική ασφάλεια. Στο άρθρο 14, υπήρχε, ως τελική λύση, η πρόβλεψη ότι οι Ένοπλες Δυνάμεις θα μπορούσαν να καταρρίψουν ένα επιβατηγό αεροσκάφος αν αυτός ήταν ο μόνος τρόπος να σωθούν περισσότερες ζωές σε μια τρομοκρατική επίθεση. Αλλά τον επόμενο χρόνο, το ανώτατο δικαστήριο της χώρας, το Συνταγματικό Δικαστήριο, έκρινε άκυρο το συγκεκριμένο άρθρο.

Οι πολιτικοί που είχαν προσφύγει, είπαν τότε ότι το να ζυγίζονται ανθρώπινες ζωές η μία απέναντι στην άλλη, θα ήταν μειωτικό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Και αυτό θα παραβίαζε το πρώτο άρθρο του Γερμανικού Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο, «η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θα είναι απαραβίαστη».

Με βάση αυτό το σκεπτικό, η απόφαση ενός πιλότου όπως ο Λαρς Κοχ στο έργο «Terror», είναι ξεκάθαρα παράνομη. Ωστόσο, οι τηλεθεατές είχαν διαφορετική γνώμη.

Αλλά, στο φως της επόμενης μέρας…

Τι συνέβη, όμως, όταν ξημέρωσε η επόμενη μέρα; Σε ένα ενδιαφέρον σχόλιό του, ο ανταποκριτής των Irish Times στο Βερολίνο Ντέρεκ Σκάλι, γράφει: «Μετά από 80 λεπτά δραματοποίησης και τηλε-ψηφοφορίας, βγήκε το αποτέλεσμα. Τόσο πολλοί ήθελαν να συμμετάσχουν, ώστε το σύστημα κατέρρευσε. Αλλά στο ψυχρό φως της αυγής, πολλοί αναρωτήθηκαν αν είχαν αποφασίσει σωστά, ή αν είχαν θυσιάσει το πρώτο άρθρο του μεταπολεμικού συντάγματος -η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη. Μια αρχή που ζυγίζει πολύ εδώ, ως απάντηση στα εγκλήματα των Ναζί.

«Πώς ήταν πραγματικά το κλίμα την επόμενη μέρα;», ρωτάω τον Σκάλι σε επικοινωνία μας. «Σαν νομικό hangover», μου απαντά. «Έγινε πολλή συζήτηση στα ραδιόφωνα την επόμενη μέρα. Η κουβέντα ήταν παντού ίδια: ξεγελάστηκαν οι άνθρωποι από τα συναισθήματά τους για το τι είναι ‘σωστό’, ερχόμενοι σε σύγκρουση με τα νομικά ζητήματα και τις ισορροπίες του συντάγματος;»

Οι αντιδράσεις για την εκπομπή

Ο Χέριμπερτ Πράντι, επικεφαλής του τμήματος εσωτερικών υποθέσεων της Suddeutsche Zeitung, δικηγόρος και ο ίδιος, θεώρησε ότι οι τηλεθεατές παραπλανήθηκαν και κατέληξαν «να προδώσουν την πιο βασική νομική αρχή, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Με βάση αυτή τη λογική, κάποιος θα μπορούσε «να κάνει τον εικονικό πνιγμό απαραίτητο μέτρο αντιμετώπισης της τρομοκρατίας, χωρίς καμία ενοχή και χωρίς καμία ποινή». Και έτσι, «στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας», κάθε μέσο γίνεται νόμιμο.

Ανάλογη ήταν η άποψη του Τόμας Φίσερ, δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου, στη στήλη του στη Die Zeit. Περιέγραψε το φιλμ ως «ξεδιάντροπη, ανυπόφορη χειραγώγηση της κοινής γνώμης». Κριτική έγινε ακόμη και για τον τρόπο που τέθηκε το δίλημμα, δηλαδή, είτε να αφήσει ελεύθερο τον πιλότο, είτε να τον καταδικάσει σε ισόβια φυλάκιση. «Στο κοινό δε λέγεται ότι είναι δυνατό να κρίνεις τον δράστη ένοχο, και παρόλα αυτά, να επιβάλεις ήπια -ή και καθόλου- ποινή».

Σε άρθρο τους στο World Socialist Website, οι Στερν και Σβαρτζ γράφουν: «Αντιμέτωπος με την επιλογή ανάμεσα στους 164 επιβάτες ή στους 70.000 θεατές -συν τους 164 επιβάτες- κάποιος κατανοεί την απόφαση του πιλότου. Στην πραγματικότητα, όμως, το φιλμ είναι μια ευρύτερη επίθεση σε βασικά δημοκρατικά δικαιώματα. Το υποβολιμιαίο υποθετικό σενάριο του φιλμ είναι ξεκάθαρα ένα πρόσχημα για μια επίθεση στο ίδιο το σύνταγμα, που προβλέπει ότι το κράτος πρέπει να σέβεται την αξιοπρέπεια των ανθρώπων και δε μπορεί να τους κάνει αντικείμενα κρατικής δράσης. Αν επιτραπεί από το σύνταγμα στο κράτος να σκοτώνει ανθρώπους, τότε ανοίγει διάπλατα η πόρτα για οποιαδήποτε αυθαίρετη κρατική ενέργεια.

Και μάλιστα, το γεγονός ότι το ενδεχόμενο να νομιμοποιηθούν κρατικοί φόνοι συζητιέται, ειδικά στη Γερμανία, είναι πολύ ανησυχητικό. Σε καμία άλλη χώρα στον κόσμο η κρατική βία και ο τρόμος δεν απαντήθηκαν σε τέτοιο βαθμό όσο στη Γερμανία των Ναζί.»

Αποφάσεις από τον καναπέ;

Το φιλμ είναι έτσι φτιαγμένο ώστε η υπερασπίστρια των δημοκρατικών δικαιωμάτων -η εισαγγελέας- να εμφανίζεται ως δογματίστρια, ενώ ο κατηγορούμενος πιλότος -με μια ερμηνεία που τον κάνει συμπαθή- εμφανίζεται ως ευαίσθητος πραγματιστής, γράφουν οι Στερν και Σβαρτζ.

Αυτό που συζητήθηκε πολύ στη Γερμανία την επόμενη μέρα, μου λέει ο Ντέρεκ Σκάλι, είναι ότι το συναίσθημα «μπήκε» στον δρόμο του συνταγματικού νόμου. «Υπήρξε ακόμη και συζήτηση παντού, για το αν ο πρωταγωνιστής ήταν πολύ όμορφος για να επιτραπεί η καταδίκη του. Αν είχαν επιλέξει κάποιον λιγότερο ελκυστικό στους γερμανούς τηλεθεατές, ειπώθηκε, το αποτέλεσμα ίσως να ήταν διαφορετικό. Το πρόγραμμα ανάγκασε τους ανθρώπους να ζυγίσουν νομικά δεδομένα και ζητήματα τρομοκρατίας με ‘ήπια’ κριτήρια, όπως η ενσυναίσθηση. Οι θεατές, νομίζω, ψήφισαν υπέρ της ενσυναίσθησης.»

«Ο τηλεθεατής βγαίνει από την παθητικότητα της παρακολούθησης τηλεόρασης. Καλείται να γίνει ενεργά ένα άτομο που επηρεάζεται, και να πάρει μια απόφαση», είπε ο υπεύθυνος προγράμματος του ARD Βόλκερ Χέρες.

Αλλά εδώ αρχίζουν τα ερωτήματα για τον ρόλο της τηλεόρασης. Με κυριότερο, αν βασικά δικαιώματα, όπως το ότι «η ανθρώπινη αξιοπρέπεια είναι απαραβίαστη», μπορούν να γίνουν αντικείμενο ψηφοφορίας -και μάλιστα τηλεοπτικής. Αλλά και αν ο τηλεθεατής μπορεί να γίνει ενεργό υποκείμενο, κρατώντας ένα τηλέφωνο, από τον καναπέ του σπιτιού του.

πηγές: DW, WSWS, Irish Times, RT, The Local

φωτογραφίες: ΑΠΕ-ΜΠΕ