Βιβλιοκριτική / Θανάσης Γιοχάλας – Ζωή Βαΐου (επιμέλεια): Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες

Ο Θανάσης Γιοχάλας και η Ζωή Βαΐου συγκέντρωσαν και δημοσιεύουν σε ένα πολυσέλιδο τόμο 2.600 αγγελίες ιδιωτικού κυρίως αλλά και δημοσίου ενδιαφέροντος, οι οποίες προβάλλουν τη σχέση ατομικού και συλλογικού. Πρόκειται για δημοσιεύματα μιας εκατονταετίας, και συγκεκριμένα της περιόδου 1833-1940, καταχωρισμένα σε έντυπα (εφημερίδες και περιοδικά) της Αθήνας κυρίως αλλά και άλλων πόλεων ελληνικών (Θεσσαλονίκη, Βόλος, Αίγιο, Χαλκίδα,

Oι διαφημιστικές καταχωρήσεις στα φύλλα της εποχής αφορούν κυρίως καφενεία ή ξενοδοχεία-εστιατόρια, τα οποία προβάλλουν δια της ηχηρής ξενικής ονομασίας τους την ευρωπαϊκότητά τους. Τα ξενοδοχεία παρέχουν, κατά κύριο λόγο υπηρεσίες εστίασης και δευτερευόντως ύπνου, σε τιμές μέτριες ή μετριότατες, ενώ το μπιλιάρδο προς χρήσιν και διασκέδασιν των συνδρομητών-θαμώνων φιγουράρει δελεαστικά στις διαφημίσεις των καφενείων ήδη από τη δεκαετία του 1830.

Η οδός Ερμού στις αρχές του 20ού αιώνα.

Εφημερίδες της εποχής φιλοξενούν κατ’ επανάληψη τους επενδύοντες στη διαφήμιση εμπόρους, τους οποίους προβάλλουν με τρόπο ευρηματικό, πικάντικο ή στομφώδη. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στα πιλοπωλεία-πιλοποιεία με σταθερή ανδρική και γυναικεία πελατεία, αφού το καπέλο είναι απαραίτητο συμπλήρωμα ένδυσης για τους άνδρες, και τις γυναίκες, που γοητεύονται διαχρονικά από πάσης φύσεως αξεσουάρ.

Η έλευση του 20ού αιώνα, εμπλουτίζει το υλικό των αγγελιών με νέα θέματα. Εργοστάσιο πούδρας της Ζακύνθου διοχετεύει στην αγορά της Αθήνας αρώματα, καλλυντικά και σαπούνια, ηλεκτροκίνητες ή ατμοκίνητες βιομηχανίες του Πειραιά παράγουν κορδέλες περιτυλίγματος και κουμπιά, ενώ τα σιγαρέττα εισβάλλουν στην ελληνική αγορά και βομβαρδίζουν τους καπνιστές με απανωτέ διαφημίσεις για τα ευεργετικά αποτελέσματα του καπνίσματος.

Η αναζήτηση συζύγου μέσω των εφημερίδων, εντός και εκτός ελλαδικών ορίων, σε τυπική ή περιπαικτική μορφή θα πρέπει να συνιστούσε, εκτός των άλλων ευχάριστο ανάγνωσμα και πηγή πληροφοριών προς κοινωνικό σχολιασμό. Εμπλουτίζει απολαυστικά τη χιουμοριστική ύλη των εντύπων με αγγελίες που διαθέτουν έντονο σαρκασμό και το στοιχείο του εκκεντρικού ή του παραλόγου σε μια σχεδόν σουρεαλιστική σύλληψη. «Νέος εκ του εξωτερικού, ηλικίας 32 ετών, χήρος άνευ τέκνου, αλλά μονόφθαλμος, έχων δε μηνιαίον εισόδημα δρ. 170, επιθυμεί να νυμφευθή γυναίκα έχουσαν ανάλογον εισόδημα και ανάλογον ελέττωμα», (εφ. Θόρυβος, 7.7.1898)

Aνθοπωλείο στο Σύνταγμα το 1928.

Η ελλιπέστατη και ως εκ τούτου ανεπαρκής κρατική υγειονομική υποδομή, η αδυναμία τήρησης στοιχειωδών κανόνων καθαριότητας στις πόλεις, η έλλειψη παιδείας και το χαμηλό βιοτικό επίπεδο συνιστούν δυσεπίλυτα προβλήματα στον τομέα της υγείας, η οποία επί χρόνια θα δοκιμάζεται με επώδυνα παρεπόμενα για τους πολίτες. Ο 20ός αιώνας θα αναβαθμίσει και θα εκσυγχρονίσει προϊόντα και υπηρεσίες στον τομέα της υγείας, όπως τουλάχιστον διακηρύσσουν οι καταχωρίσεις. Ενώ όμως τα ειδικά θεραπευτήρια αυξάνονται, παράλληλα η αγορά των πάσης φύσεως καταποτίων, βαλσάμων, σωζοτρίχων, σωσιδέρμων θα… κρατεί καλά.

Οι κάτοικοι των Αθηνών και του Πειραιώς καταφεύγουν στις εφημερίδες της εποχής προκειμένου να κοινοποιήσουν απώλεια, εξαφάνιση και εύρεση αντικειμένων, ζώων και προσώπων, προσβλέποντες αφενός μεν στη συνδρομή των συμπολιτών τους και αφετέρου στην πρόκληση ενδιαφέροντος με δέλεαρ τα εύρετρα ή την υποσχόμενη αμοιβή. «Εδραπέτευσεν ο Κίτσος ο λεβέντης, η έλαφος του κ. Παρασκευαΐδου. Ο συλλαβών αυτήν παρακαλείται να την παραδόση τω ιδιοκτήτη», (εφ. Εφημερίς, 19.1.1878).

Διαφήμιση σε εφημερίδα του 19ου αιώνα για γυναικεία καπέλα

Οι επιμελητές της έκδοσης δεν επιδίωξαν να διαμορφώσουν ένα μακρύ κατάλογο, ή ένα αρχείο αγγελιών, αλλά να διαμορφώσουν σε έντεκα ενότητες με βάση τη θεματική τους, ένα «αφήγημα» αποτελούμενο από «θραύσματα», το οποίο παραπέμπει σε ένα πολύχρωμο πίνακα γεμάτο από μνήμες και συναισθήματα. Επιτυγχάνουν μια συνομιλία των αγγελιών παρά την ειδολογική τους διαφορά.

Διαφημιστικές αγγελίες που ωθούν σε απόκτηση υλικών αγαθών συνοδοιπορούν με αγγελτήρια απώλειας προσφιλών προσώπων. Ειδοποιήσεις γάμου ή αρραβώνων συμπορεύονται με το μακάβριο και τον θάνατο. Απειλητικές αγγελίες στεγάζονται στον ίδιο χώρο με τις ευχετήριες. Χιουμοριστικές αγγελίες έχουν όμορές τους άλλες που σχετίζονται με τον ανθρώπινο πόνο. Αγγελίες που περιγράφουν την αγωνιώδη προσπάθεια ανέργων να βρουν εργασία «συγκατοικούν» με άλλες που προτρέπουν σε δαπάνες και αγορές. Όλα αυτά συγκροτούν ένα υλικό που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα της μακράς αυτής περιόδου. Αποδίδουν την κοινωνική ατμόσφαιρα μιας μακράς περιόδου. Κυρίως όμως μας βοηθούν να αφουγκραστούμε, να οσφρανθούμε, να αναπαραστήσουμε την κοινωνική εξέλιξη της εποχής.

Θανάσης Γιοχάλας – Ζωή Βαΐου (επιμέλεια),
Ο Κίτσος ο λεβέντης και άλλες αγγελίες,
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2016, σελ.: 512