Ο μύθος της μελέτης της μάσκας μέσα σε κλίμα επιστημονικής λογοκρισίας

Είναι γεγονός ότι η πολυαναμενόμενη τυχαιοποιημένη μελέτη χρήσης χειρουργικής μάσκας στην κοινότητα για την πρόληψη της νόσου COVID-19, που δημοσιεύτηκε τελικά πριν από λίγες ημέρες, έχει δημιουργήσει ένα μύθο. Σε αυτό έχουν συμβάλει πολλά ανεξάρτητα γεγονότα που τελικά όμως συγκλίνουν σε κοινές διαπιστώσεις. Διαπιστώσεις με εξαιρετικό ενδιαφέρον, που ταυτόχρονα όμως προκαλούν τρόμο.

Η μελέτη ξεκίνησε νωρίς, στο πρώτο κύμα της πανδημίας, και παραμένει μέχρι σήμερα η μοναδική προοπτική, τυχαιοποιημένη μελέτη χρήσης μάσκας στην κοινότητα.

Η μελέτη ξεκίνησε να μετατρέπεται σε μύθο μετά

από ανακοινώσεις ότι περιοδικά αρνούνταν να τη δημοσιεύσουν. Αυτό όμως δεν ήταν μύθος, όπως κάποια μέσα ενημέρωσης υποκριτικά εμφανίζουν, οι ίδιοι οι συγγραφείς της μελέτης το είχαν δηλώσει δημόσια (άρθρο σε εφημερίδα της Δανίας επικοινώνησα και προσωπικά με τον συγγραφέα του άρθρου).

Δεν είναι όμως μόνο αυτό το πρόβλημα. Η μελέτη παρουσιάζεται με κυρίαρχο περιορισμό (μεταξύ άλλων) την μη-αντικειμενική επιβεβαίωση ότι οι συμμετέχοντες φορούσαν μάσκα (και ότι τη φορούσαν σωστά).

Πράγματι, ο περιορισμός αυτός υπάρχει, αλλά δεν μας ενδιαφέρει καθόλου. Διότι όταν συστήνεις στο γενικό πληθυσμό να φορά μάσκα, δεν μπορείς να έχεις καμία αντικειμενική επιβεβαίωση ότι θα τη φοράει πάντα και ότι θα τη φοράει σωστά. Στην πραγματικότητα είναι παράλογη προσδοκία να περιμένεις από το γενικό πληθυσμό να φοράει και να χειρίζεται σωστά τη μάσκα στην καθημερινότητα. Ούτε επιστήμονες υγείας δεν μπορούν να το κάνουν πάντα σωστά στην καθημερινότητα (εκτός νοσοκομείου), όχι γιατί δεν ξέρουν αλλά γιατί υπάρχουν αντικειμενικοί λόγοι που το κάνουν ανέφικτο. Πόσοι καθαρίζουν και σιδερώνουν κάθε μέρα τις υφασμάτινες μάσκες; Πόσοι χρησιμοποιούν αντισηπτικό κάθε φορά που βάζουν ή βγάζουν μια μάσκα; Πόσοι τοποθετούν σε κλειστή και καθαρή (ή αποστειρωμένη) θήκη τις μάσκες πριν και μετά τη χρήση; Κάποιοι σίγουρα το κάνουν. Πόσοι το κάνουν, όμως, σε επίπεδο γενικού πληθυσμού;

Αυτοί είναι λίγοι από τους λόγους για τους οποίους οι πειραματικές μελέτες σε εργαστήρια και οι μελέτες χρήσης χειρουργικής μάσκας σε ελεγχόμενο περιβάλλον νοσοκομείου από επαγγελματίες υγείας για συγκεκριμένες εργασίες έχουν ελάχιστη (ή και καθόλου μερικές φορές) σημασία σε σχέση με το τι συμβαίνει σε επίπεδο πληθυσμού. Δημιουργούν φυσικά τη λογική υπόθεση οφέλους στην κοινότητα, αλλά δεν αποδεικνύουν τίποτα. Ακόμη και οι μελέτες παρατήρησης έχουν σοβαρά ζητήματα που πολλές φορές αναδεικνύονται αργότερα όταν πραγματοποιούνται καλύτερες μελέτες. Μελέτες σαν αυτές που κοιτούν αν η επιβολή της χρήσης μάσκας μειώνει τα κρούσματα ή τις νοσηλείες. Όπως για παράδειγμα το preprint που αποσύρθηκε, και που ενώ βρήκε ότι η επιβολή της μάσκας ελάττωνε σημαντικά τις νοσηλείες, στη συνέχεια εμφανίστηκε δεύτερο κύμα σε όλες τις περιοχές που φυσικά απέρριψε όλα τα ευρήματα.

Φυσικά όλα αυτά δεν είναι άχρηστα, ούτε μπορούν αυτόματα να απορριφθούν με βάση μια τυχαιοποιημένη μελέτη. Αλλά ζούμε στην εποχή του evidence-based medicine, της ιατρικής με βάση τα επιστημονικά δεδομένα. Όταν δεν υπάρχουν σοβαρά επιστημονικά δεδομένα, τότε φυσικά θα πάρουμε αποφάσεις με βάση συμβιβασμούς, αλλά οφείλουμε να το παραδεχθούμε δημόσια. Όχι να λέμε υποκριτικά ότι οι αποφάσεις έχουν την απόλυτη επιστημονική τεκμηρίωση. Ελπίζω να μην σοκάρω κανέναν λέγοντας ότι οι περισσότερες από τις σημερινές αποφάσεις, σε παγκόσμιο επίπεδο, λαμβάνονται σε βάση εξαιρετικά αδύναμα επιστημονικά δεδομένα (το λεγόμενο weak evidence).

Είναι μεγάλη όμως και η συμβολή των μέσων ενημέρωσης στη δημιουργία του μύθου γύρω από τη Δανέζικη μελέτη. Είδατε μήπως κάποια αναφορά σε ελληνικά μέσα ενημέρωσης για τη μελέτη; Άκρα του τάφου σιωπή. Ανύπαρκτο το θέμα, ενώ πρόκειται για την πρώτη και μοναδική τυχαιοποιημένη μελέτη για τη μάσκα και τη νόσο COVID. Στη σημερινή κοινωνία της πληροφορίας, όταν «κρύβεις κάτω από το χαλί» μια τόσο σημαντική είδηση και εξέλιξη, όχι μόνο συμβάλλεις στη δημιουργία ενός μύθου αλλά ουσιαστικά δίνεις και πρόσφορο έδαφος για διαστρέβλωση των πραγματικών μηνυμάτων και συμπερασμάτων της μελέτης.
Αντιθέτως, κυρίαρχη θέση έχουν τις τελευταίες ημέρες στα ελληνικά μέσα οι απόψεις ενός Ελβετού οικονομολόγου ο οποίος είπε ότι οι «αρνητές του ιού» (όρος που έχει κατεξοχήν διαστρεβλωθεί και τείνει πλέον να συμπεριλαμβάνει όσους διαφωνούν με τη στρατηγική αντιμετώπισης της πανδημίας) δεν θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε κρεβάτια ΜΕΘ. Τα συγκεκριμένα άρθρα αποτελούν το ορισμό του fake news, διότι ενώ πράγματι οι δηλώσεις έγιναν, όχι απλά δεν αποτέλεσαν το έναυσμα για την έναρξη συζητήσεων αλλά αντίθετα κατακρίθηκαν έντονα από τους πάντες στην Ελβετία (έλαβα πληροφόρηση από φίλους Ελβετούς). Πρόκειται λοιπόν για τον ορισμό της παραπληροφόρησης.

Η τακτική της απόκρυψης «κάτω από το χαλί» δεν είναι καινούργια. Συμβαίνει από την αρχή της πανδημίας. Επιλεκτική πληροφόρηση, λογοκρισία, αντιδημοκρατικές, στην κυριολεξία φασιστικές απόψεις του τύπου «μην ομιλείτε», «τώρα δεν μιλάμε, μόνο ακούμε», αποτελούν κεντρικά μηνύματα, έμμεσα ή άμεσα, που τα ακούμε από την αρχή της πανδημίας, ακόμη και από επιστήμονες. Είναι αφελές να πιστεύει κανείς ότι αυτή η τακτική θα μπορούσε να έχει οποιοδήποτε όφελος για τη Δημόσια Υγεία. Παρόλα αυτά, η τακτική συνεχίζεται ακάθεκτη.

Επιστρέφοντας στο μύθο της μελέτης της μάσκας, ο Carl Heneghan είναι καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το γνωστικό του αντικείμενο είναι η ιατρική βασιζόμενη σε δεδομένα (Evidence-based Medicine). Επαναλαμβάνω, το γνωστικό του αντικείμενο είναι το Evidence-based Medicine. Είναι διευθυντής του Center for Evidence-based Medicine του Παν. της Οξφόρδης (CEBM) και editor-in-chief του επιστημονικού περιοδικού BMJ Evidence-based Medicine.

Έγραψε λοιπόν ένα άρθρο στο The Spectator, και παρουσίασε τα στοιχεία για τη μελέτη από τη Δανία. Έκανε λάθος να γράψει στο τίτλο ότι η μάσκα δεν έχει αποτέλεσμα (γενικά), το οποίο στη συνέχεια διορθώθηκε ως «η χρήση μάσκας δεν έχει αποτέλεσμα για εκείνους που τη φορούν». Το άρθρο λοιπόν, γραμμένο από καθηγητή Evidence-based Medicine, χαρακτηρίζεται ως false information από διάφορους οργανισμούς fact-checking (δείτε εικόνα). Άνθρωποι δηλαδή που η σχέση τους με την επιστήμη της επιδημιολογίας και του evidence-based medicine είναι μάλλον όμοια με τον οποιοδήποτε που σε έναν περίπατό του έτυχε να περάσει έξω από το κτίριο μιας ιατρικής σχολής, ασκούν λογοκρισία σε άρθρο καθηγητή που το γνωστικό του αντικείμενο είναι η επιστημονική τεκμηρίωση και που δεν παρουσιάζει προσωπικές απόψεις αλλά αποτελέσματα μελέτης. Από την άλλη, επιστημονικές γελοιότητες όπως το μέγεθος των μορίων οξυγόνου έναντι του μεγέθους των πόρων της μάσκας παρουσιάζονται ως απόψεις ειδικών, χωρίς να ενοχλούν κανέναν (ούτε τους επιστήμονες, που θα έπρεπε τουλάχιστον να σέβονται την λογική και την σοβαρότητα της επιστήμης τους).

Αλλά και στα μέσα ενημέρωσης που παρουσιάστηκε η μελέτη (στο εξωτερικό φυσικά, στην Ελλάδα κάνουμε πως δεν συνέβη), δεν έλλειψαν οι ακρότητες. Καθηγητής πανεπιστημίου στις ΗΠΑ σχολίασε: «δείξτε τη μελέτη σε γιατρούς που αντιμετωπίζουν ασθενείς COVID σε ΜΕΘ και ρωτήστε τους αν θα σταματήσουν να φορούν μάσκα». Η πλάνη και ο ερασιτεχνισμός του επιχειρήματος είναι φαντάζομαι κατανοητά από όλους. Άλλοι εξέφρασαν την άποψη ότι έχουμε πολλά δεδομένα που υποστηρίζουν ότι οι μάσκες προστατεύουν. Που βρίσκονται άραγε κρυμμένα αυτά; Φυσικά και υπάρχουν διάφορες μελέτες που έμμεσα δείχνουν προστασία, αλλά είναι πολύ έμμεσα και πολύ αδύναμα τα στοιχεία (weak evidence). Αυτό το τελευταίο, που είναι και η μόνη πραγματικότητα, ήταν η δήλωση της editor του περιοδικού Annals of Internal Medicine που δημοσίευσε τη μελέτη. Η μόνη δήλωση που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.

Η μελέτη της μάσκας από τη Δανία έχει δημιουργήσει ένα μύθο.
Μαζί με το μύθο έρχεται δυστυχώς και η διαστρέβλωση. Από κάποιους που θα παρουσιάσουν ότι η μελέτη είναι προβληματική και άχρηστη, κι από άλλους που θα παρουσιάσουν ότι η μελέτη απέδειξε ότι η χρήση μάσκας γενικά είναι προβληματική και άχρηστη. Ως συνήθως, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, και θα επαναλάβω την μόνη αλήθεια, ότι η χρήση μάσκας από όλους στο γενικό πληθυσμό ως μέτρο ελάττωσης του ιικού φορτίου (source control) έχει μια λογική, έχει περιορισμένα έμμεσα στοιχεία ότι ίσως προσφέρει κάποιο όφελος, αλλά δεν είναι καθόλου απόλυτα τεκμηριωμένο και καθόλου βέβαιο αν και πόσο βοηθάει τελικά.
Εμμένω πλήρως στην δική μου ανάλυση για τη συγκεκριμένη μελέτη, που δεν πρέπει να γίνει μύθος αλλά να αξιολογηθεί και να ληφθεί υπόψιν για τα σημαντικά δεδομένα που μας προσφέρει.

The post Ο μύθος της μελέτης της μάσκας μέσα σε κλίμα επιστημονικής λογοκρισίας appeared first on Aixmi.gr - Ειδήσεις από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο - Έκτακτη επικαιρότητα.