Αφιέρωμα | Σαν σήμερα | Το τέλος της κόλασης του Βερντέν

Η αυγή του τρίτου έτους του Μεγάλου Πολέμου είχε εγείρει αρκετά ερωτήματα. Αν και σε γενικές γραμμές ο γερμανικός στρατός είχε καταγράψει πολλές επιτυχίες στο ενεργητικό του και οι δυνάμεις της Αντάντ βρίσκονταν σε μία φάση αναδίπλωσης, σταδιακά προέκυπτε ένα διακύβευμα για το επιτελείο του Κάιζερ. Ο επικεφαλής του γερμανικού γενικού επιτελείου, στρατηγός Έριχ φον Φαλκενχάιν, γνώριζε πολύ καλά ότι ένας παρατεταμένος βιομηχανικός πόλεμος ήταν κάτι στο οποίο η χώρα του δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί, επί ίσοις όροις, για

ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Η έλλειψη υπερπόντιων αποικιών, η κυριαρχία του βρετανικού ναυτικού και οι ανάγκες ανεφοδιασμού της Αυστροουγγαρίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας την έφερναν σε επισφαλή θέση. Επίσης, επικρατούσε έντονος προβληματισμός στο τί θα συνέβαινε αν οι Κεντρικές Δυνάμεις δέχονταν μια συνδυασμένη επίθεση.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον γεννήθηκε η ιδέα μιας αποφασιστικής επίθεσης στο Βερντέν. Η συλλογιστική του σχεδίου, του Γερμανού στρατηγού, ήταν να παρασύρει τη Γαλλία σε μια καθοριστική σύγκρουση που θα επέφερε το τέλος του γαλλικού στρατού. Μία ενδεχόμενη επιτυχία θα οδηγούσε τους Βρετανούς σε συνθηκολόγηση ή όπως υποστήριζε : «η Αγγλία πρέπει να χτυπηθεί μέσα από το καλύτερο σπαθί της, τη Γαλλία, το συντομότερο δυνατό».

Έριχ φον Φαλκενχάιν

Το Βερντέν, μια πόλη της βορειοανατολικής Γαλλίας που βρίσκεται στις όχθες του ποταμού Μεύση και ελέγχει την πεδιάδα της Καμπανίας, που οδηγεί κατευθείαν στο Παρίσι, υπήρξε από την εποχή της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας πεδίο σκληρών συγκρούσεων. Από τα τέλη του προηγούμενου αιώνα είχε πλαισιωθεί από ένα δίκτυο συμπληρωματικών οχυρών. Ωστόσο, εκείνη τη χρονική στιγμή δεν αποτελούσε σημαντικό στρατιωτικό στόχο. Σε αυτό είχε συντελέσει και η διαταγή του επικεφαλής του γαλλικού επιτελείου, στρατάρχη Ζοφρ, τον Αύγουστο του 1915, να απογυμνωθεί από τα βαρέα πυροβόλα του, τα οποία θα έπρεπε να μεταφερθούν σε άλλα σημεία του μετώπου. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρά την έντονη κινητικότητα που εντοπίστηκε στην περιοχή, τις παραμονές της επίθεσης, η γαλλική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών δεν αντιλήφθηκε (έως την ύστατη στιγμή) το παραμικρό.

Ο φον Φαλκενχάιν είχε υπόψιν του τις παραπάνω παραμέτρους. Δεν τον απασχολούσε να καταλάβει την πόλη. Βασική προτεραιότητα της επιχείρησης Gericht (όπως ήταν και η κωδική της ονομασία), ήταν να οδηγήσει τους Γάλλους να υπερασπιστούν το Βερντέν, μέχρις εσχάτων, σε μια μάχη που θα είχε ως αποτέλεσμα την αφαίμαξη και την οριστική καταστροφή του στρατού τους.

Έχοντας την εμπειρία των προηγούμενων χρόνων προχώρησε σε δύο σημαντικές καινοτομίες. Η πρώτη ήταν η αναβάθμιση του ρόλου του πυροβολικού. Η επίθεση θα ξεκινούσε με ένα πρωτοφανές βομβαρδισμό των εχθρικών θέσεων από εκρηκτικά υψηλής ισχύος, που ως στόχο είχαν να κονιορτοποιήσουν την αντίπαλη άμυνα, ώστε η επέλαση του πεζικού να γίνει με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Η δεύτερη ήταν η συμπύκνωση του εύρους του μετώπου. Τα πυρά των βομβαρδισμών θα επικεντρώνονταν σε ένα μήκος, όχι περισσότερο από 12χλμ, με σκοπό τις μεγαλύτερες δυνατές απώλειες. Επίθεση θα εξαπολυόταν μόνο από τη ανατολική πλευρά του ποταμού. Την αποστολή ανέλαβε να φέρει σε πέρας η 5η στρατιά του Πρίγκιπα-Διαδόχου Γουλιέλμου με επιτελάρχη τον αρχιστράτηγο Σμιντ φον Κνόμπελσντόρφ.

Η εξέλιξη της μάχης

Στις 21 Φεβρουαρίου 1916 και ώρα 07.45 η επιχείρηση τέθηκε σε εφαρμογή. Για πρώτη φορά στα παγκόσμια στρατιωτικά χρονικά εξαπολύθηκε ένας βομβαρδισμός τέτοιας κλίμακας. Πάνω από 1.200 γερμανικά πυροβόλα, όλων των διαμετρημάτων, έβαλαν εναντίον των γαλλικών θέσεων για 9 ώρες. Στις 16.00 το πρώτο κύμα του γερμανικού πεζικού εφόρμησε στα γαλλικά οχυρά.

Γερμανικό πυροβόλο βομβαρδίζει τις γαλλικές θέσεις

Ο γερμανικός στρατός, αρχικά, επιτέθηκε στο Μπουά Ντε Κορ. Εκεί η μεγαλειώδης αντίσταση που προέβαλαν, τα μόλις 3 καταπονημένα τάγματα, του ηρωικού αντισυνταγματάρχη Ντριάν έδωσε στους Γάλλους επιτελείς ζωτικό χρόνο. Στις 25 του ίδιου μήνα έπεσε το οχυρό Ντουομόν.

Η είσοδος του οχυρού Ντουομόν σήμερα

Έως τις αρχές Μαρτίου οι Γερμανοί προήλαυναν σε ένα μικρό εύρος, ωστόσο συνάντησαν πολύ σκληρή αντίσταση. Η υπεραισιοδοξία του επιτελείου αποδείχτηκε μάταιη. Η πτώση του Ντουομόν οδήγησε τους Γάλλους σε αφύπνιση. Ο στρατάρχης Ζοφρ θα επέλεγε ως επικεφαλής άμυνας για την περιοχή έναν αξιωματικό που θα άφηνε την προσωπική του σφραγίδα στη μάχη, τον Ανρί Φιλίπ Πεταίν. Αποστολή του ήταν να υπερασπιστεί τις θέσεις μέχρι τον τελευταίο άνδρα.

Ο μοιραίος στρατηγός Φιλίπ Πεταίν, ο ήρωας του 1916, θα μετατρεπόταν είκοσι χρόνια αργότερα σε εθνικό προδότη καθώς ήταν αυτός που υπέγραψε τη συνθηκολόγηση με τη ναζιστική Γερμανία και ηγήθηκε της κυβέρνησης του Βισύ

Η μάχη του Βερντέν από εκεί κι έπειτα θα έπαιρνε τη μορφή διελκυστίνδας. Οι αντίπαλοι θα έριχναν τεράστιες ποσότητες ανθρώπινου δυναμικού και υλικών εφοδίων σε μια αναμέτρηση που εξελίχτηκε σε εθνική υπόθεση για τους Γάλλους. Άμεση επιδίωξή τους ήταν, παρά τις μεγάλες απώλειες, να διεξαγάγουν συνεχείς αντεπιθέσεις, οι οποίες θα κρατούσαν σε εκγρήγορση τους στρατιώτες και θα προκαλούσαν συστηματικές απώλειες στον εχθρό.

Σχηματικά, έως τον Ιούνιο η μάχη συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση. Οι Γερμανοί κατέλαβαν το ύψωμα του Μορτ Ομ και ύστερα από μια σκληρή πολιορκία, στις 8 του ίδιου μήνα, κατέλαβαν και το οχυρό Βο.

Το εσωτερικό του οχυρού Βο. Κατά την πολιορκία του, οι αριθμητικά υποδεέστερες δυνάμεις του ταγματάρχη Raynal άντεξαν στις πλέον αντίξοες συνθήκες και παραδόθηκαν μόνο όταν τους τελείωσαν τα αποθέματα νερού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η λειψυδρία τους είχε οδηγήσει να γλείφουν την υγρασία από τους τοίχους, ενώ κάποιοι άλλοι έφτασαν στο σημείο να πίνουν τα ούρα τους

Στις 23 ο γερμανικός βομβαρδισμός έπαυσε και το γερμανικό πεζικό, μετά από έφοδο, εκπόρθησε την οχυρή θέση Τιαμόν και το χωριό Φλερύ. Όμως απ’ ό,τι αποδείχτηκε, αυτή η ημερομηνία στάθηκε ένα κομβικό σημείο για την εξέλιξη της μάχης. Επρόκειτο για την τελευταία ευκαιρία που παρουσιάστηκε στους Γερμανούς να προκαλέσουν αποφασιστικό πλήγμα στους αντιπάλους τους. Όμως δεν τα κατάφεραν. Η 23η του Ιουνίου θα συνέπιπτε χρονικά με την ιστορική διαταγή που εξέδωσε ο Γάλλος στρατηγός Ρομπέρ Νιβέλ: «Δεν θα περάσουν».

Τον Ιούλιο τα δεδομένα είχαν, πλέον, αλλάξει. Η εκστρατεία των Βρετανών στο Σομ ανάγκασε τους Γερμανούς να αποδεσμεύσουν εφεδρείες δίνοντας στους Γάλλους την πρωτοβουλία κινήσεων. Ήταν η στιγμή που οι επιδιώξεις του φον Φαλκενχάιν έπεσαν στο κενό. Το Βερντέν μετατράπηκε σε ένα φρικιαστικό πεδίο όπου ανθρώπινες εκατόμβες θυσιάζονταν για μερικές σπιθαμές γης. Η τροπή που πήραν τα πράγματα θα στοίχιζαν τη θέση σ’ αυτόν, και τον επιτελάρχη φον Κνόμπελσντόρφ, που αντικαταστάθηκαν από τους Χίντεμπουργκ και Λούντεντορφ.

Στα χαρακώματα του Α’ Παγκοσμίου πολέμου

Σταδιακά από το τέλος του καλοκαιριού του 1916, αν και οι Γερμανοί διαφύλαξαν σθεναρά τις κατειλημμένες θέσεις, άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα σημάδια κόπωσης. Στις 21 Οκτωβρίου ο Γάλλος αρχιστράτηγος Νιβέλ εκδήλωσε την αντεπίθεσή του. Μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου 1916 οι Γερμανοί είχαν υποχωρήσει στο αρχικό σημείο εκκίνησής τους. Η πιο μακροχρόνια μάχη του Μεγάλου Πολέμου είχε τελειώσει. Σχεδόν ένα εκατομμύριο άνδρες, κι από τις δυο πλευρές, είχαν χάσει τη ζωή τους. Η επιχείρηση Gericht είχε στεφθεί από αποτυχία.

Η ζωντανή μνήμη του πολέμου. Οι κρατήρες από τα χιλιάδες βλήματα θυμίζουν στο σημερινό επισκέπτη την τιτάνια μάχη που κάποτε διεξήχθη

Βιβλιογραφία

C.R.M.F Cruttwell, A History of Great War1914-1918, Paladin Books, London, 1982.Liddell Hart, History of the First World War, Pan Books, London, 1972.Cyril Falls, The Great War, Capricorn Books, USA, 1961.J.H.J Andriessen, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, μτφ. Εκδόσεις Καρακώτσογλου, Αθήνα, Καρακώτσογλου, 2006.Stuart Robson, Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, μτφ. Σπυρίδων Πλουμίδης, Πατάκης, Αθήνα, 2009.Michael Howard, Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ, μτφ. Χρύσα Τσαλικίδου, Θύραθεν, Θεσσαλονίκη, 2004.William Martin, Η Μάχη του Βερντέν, μτφ, Βαγγέλης Στεργιόπουλος, Γκοβόστης, Αθήνα, 2012.

Follow on Twitter: @PanagiotisDel